„5 Brygada Wileńska AK na Pomorzu, Warmii i Mazurach 1945–1947” – T. Łabuszewski – recenzja

O majorze „Łupaszce„ i sanitariuszce ”Ince” słyszał już chyba każdy Polak. Ale z pewnością nie wszyscy znają szczegółowe i zawiłe losy ich oddziału partyzanckiego działającego od jesieni 1945 r. na Pomorzu. Warto sięgnąć po najnowszą książkę Tomasza Łabuszewskiego, aby bliżej poznać historię walki Żołnierzy Wyklętych 5 Brygady Wileńskiej AK ze znienawidzoną komuną.

Autorem recenzowanej pozycji książkowej, która ukazała się w IPN-owskiej serii Dopalanie Kresów, jest Tomasz Łabuszewski. Autor to urodzony w 1966 r. polski historyk, doktor nauk humanistycznych, dokumentalista i badacz historii polskiego podziemia niepodległościowego czasu II wojny światowej oraz powojennej okupacji sowieckiej. Aktualnie Tomasz Łabuszewski jest Naczelnikiem Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Warszawie. W swoim dorobku autorskim posiada takie prace jak: Od »Łupaszki« do »Młota« 1944–1949. Materiały źródłowe do dziejów V i VI Brygady Wileńskiej (1994 r., wspólnie z Kazimierzem Krajewskim), Białostocki Okręg AK-AKO VII 1944–VIII 1945 (1997 r., jako współautor z K. Krajewskim), »Łupaszka«, »Młot«, »Huzar«. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK (1944–1952) (2002 r., również wespół z K. Krajewskim), Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych 1944–1956 (2012 r., pomysłodawca i redaktor naukowy), Wyklęci 1944–1963. Żołnierze podziemia niepodległościowego w latach 1944–1963 (2017 r., redaktor i współautor)1. Już te kilka wymienionych powyżej tytułów od razu sugeruje, jakimi głównymi tematami historycznymi zajmuje się T. Łabuszewski i jak ważna w jego dorobku autorskim jest historia 5 Brygady Wileńskiej AK.

W swojej najnowszej monograficznej pracy Tomasz Łabuszewski skupił się wyłącznie na działaniach 5 Brygady w okresie grudzień 1945 r. – kwiecień 1947 r., kiedy oddział po przerzuceniu z Białostocczyzny funkcjonował na Pomorzu, Warmii i Mazurach. W recenzowanej książce można odnaleźć szczegóły działalności patroli bojowych, odrodzenie się brygady na Pomorzu oraz wyjścia w pole dwóch na początku szwadronów. Autor bardzo skrupulatnie opisuje akcje bojowe i potyczki oddziałów brygady, ale posiłkuje się też często materiałami źródłowymi – obficie cytując relacje i wspomnienia żołnierzy brygady oraz fragmenty komunistycznych dokumentów. Szczególnie zamieszczone w książce relacje bezpośrednich świadków wydarzeń wydatnie wzbogacają treść książki i nadają autentyczności opisywanym zdarzeniom. Ale 5 Brygada Wileńska AK na Pomorzu… to nie tylko akcje polskich partyzantów. Autor w swej pracy przedstawił cały szereg postaci przewijających się przez oddziały brygady, opisując bardziej szczegółowo tych najważniejszych. Obok niekwestionowanego lidera pojawiającego się na kartach książki, czyli dowódcy 5 Brygady – mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki„, można znaleźć noty biograficzne i rysy charakterów jego podkomendnych, m.in.: Zdzisława Badochy „Żelaznego„, Henryka Wieliczko „Lufy„, Leona Smoleńskiego „Zeusa”, Olgierda Christy „Leszka”, Feliksa Selmanowicza ”Zagończyka” i Józefa Bandzo ”Jastrzębia”.

Tomasz Łabuszewski podzielił swą książkę na siedem rozdziałów. W pierwszym opisał sam przerzut żołnierzy „Łupaszki„ z Białostocczyzny na Pomorze i nawiązanie łączności z eksterytorialnym Okręgiem Wileńskim AK, dowodzonym wówczas przez ppłk. Antoniego Olechnowicza „Podhoreckiego„. Drugi rozdział opowiada o organizacji i działalności patroli dywersyjnych brygady. Kolejne części recenzowanej książki (rozdziały 3–5) przedstawiają szczegółowo wyjście w pole odtworzonej brygady oraz jej działalność w okresie od kwietnia 1945 r. do marca 1947 r. To w tej części można odnaleźć całą kwintesencję pracy T. Łabuszewskiego – akcje grup bojowych, rajdy szwadronów, walkę z przeważającym wrogiem czy wyjście cało z zamykającej się właśnie potężnej obławy. W rozdziale 6 autor zaprezentował kadrę 5 Brygady, natomiast w 7 zajął się grupami wsparcia brygady „Łupaszki„, w szczególności działającym w rejonie Bobolic Bojowym Oddziałem Armii oraz zorganizowaną na Pomorzu grupą ”Tartak”. W książce wiele miejsca poświęcono również działaniom drugiej strony konfliktu – UB, MO, wojskom LWP oraz kreciej robocie ubeckich konfidentów (w tym również niechlubnemu dziełu łączniczki 5 Brygady – Reginy Mordas-Żylińskiej). Szczególnie jest to widoczne w epilogu książki, w którym autor opisał ubecką operację ”X”, czyli likwidację struktur wileńskich. Bardzo istotną częścią książki jest aneks przedstawiający szczegółowe imienne stany osobowe brygady, w podziale na szwadrony i patrole. Również ważnym składnikiem tej monografii są zamieszczone na końcu książki wykaz skrótów, bibliografia oraz indeks osób.

Książka Tomasza Łabuszewskiego to kolejny kamień milowy w odkrywaniu prawdy o walce i działalności konspiracji antykomunistycznej. Jest to praca niezbędna dla historyka zajmującego się tą tematyką oraz pasjonata pragnącego poszerzyć swoją wiedzę. Mimo wszystko należy pamiętać, że jest to zawierająca mnóstwo szczegółów monografia naukowa – bardzo udana książka, aczkolwiek niekoniecznie właściwa dla ludzi młodych, dopiero co rozpoczynających historyczne poszukiwania śladów Niezłomnych Bohaterów.

Polecam.

Plus minus:

Na plus:

+ interesująca historia działań 5 Brygady Wileńskiej AK w okresie pomorskim

+ szczegóły organizacji oddziału, jego akcji i potyczek z siłami komunistycznymi

+ wartość naukowa pracy

+ rysy charakterów najważniejszych postaci brygady

+ solidne i staranne wydanie

Na minus:

- brak

Tytuł: 5 Brygada Wileńska AK na Pomorzu, Warmii i Mazurach 1945–1947

Autor: Tomasz Łabuszewski

Wydawca: IPN

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-8096-264-2

Liczba stron: 496

Okładka: twarda

Cena: 40 zł

Ocena recenzenta: 8,5/10

^{Redakcja merytoryczna: Zuzanna Świrzyńska}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}

1. W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze (AK-Nie-DSZ-WiN, PSZ) w latach 1944–1955, red. M. Bechta, Warszawa 2016, s. 453 (biogramy autorów). [↩]