Matura z historii – cz. XII – „Polska pod panowaniem Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego”

Zjednoczenie Państwa Polskiego oraz polityka wewnętrzna i zagraniczna królów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Zapraszamy do lektury części dwunastej w serii naszego portalowego Vademecum!

Władysław Łokietek

Pierwsza próba zjednoczenia ziem polskich

Władysław Łokietek

Czasy rozbicia dzielnicowego w Polsce dobiegać końca zaczęły już pod koniec XIII w. Przemysł II będąc władcą Wielkopolski oraz Pomorza Gdańskiego uzyskał wystarczającą siłę i wpływy, aby arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka koronował go w dniu 26 czerwca 1295 r. na króla Polski. Jednakże już w następnym roku, w wyniku licznych antagonizmów politycznych jakie miały miejsce w kraju, został on uprowadzony w Rogoźnie koło Poznania, a następnie zamordowany. Władzę po nim nad Wielkopolską przejął książę kujawski Władysław Łokietek. Niestety nie uzyskał on wówczas wystarczającego poparcia możnych i został zmuszony opuścić swoje ziemie, oddając tym samym władzę Wacławowi II.

Łokietek do Polski powrócił na przełomie lat 1304–1305. Dzięki silnemu wsparciu wojskowemu i finansowemu ze strony Węgier, zdobył on siłą ziemię sandomierską, przejął władzę na Kujawach, zdominował Pomorze Gdańskie oraz przejął Małopolskę. Do zjednoczenia kraju brakowało mu przede wszystkim poparcia Wielkopolski, która wówczas znajdowała się pod władztwem Henryka Głogowskiego.

Ziemie polskie w latach 1275-1300

Posiadając silną władzę i wpływy, Łokietek zdecydował się wycofać przywileje mieszczańskie, które Wacław II nadał mieszczaństwu oraz biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie. Powyższa decyzja spowodowała spór pomiędzy polskim księciem a biskupem, który zakończył się dopiero po 10. latach na korzyść Łokietka. W następnych latach, tj. 1312 r., Łokietek krwawo stłumił bunt mieszkańców Krakowa, zaś w 1314 r. przyłączył pod swoje panowanie Wielkopolskę, tym samym niwelując ostatnią przeszkodę, która stała mu na drodze do koronacji. 22 stycznia 1320 r. Władysław Łokietek – jako pierwszy polski władca – został koronowany w Krakowie na króla Polski.

Pomorze Gdańskie

Ważną kwestię stanowi sytuacja Pomorza Gdańskiego za czasów Władysława Łokietka. W 1307 r. ziemie te zajęte zostały przez Brandenburczyków, którzy przybyli na Pomorze w wyniku prośby o zbrojne wsparcie przeciw Łokietkowi, którą wysłali do nich przedstawiciele możnego, pomorskiego rodu Święców. W 1308 r. najechali oni Gdańsk, lecz nie udało im się zdobyć najbardziej ufortyfikowanej części miasta – grodu. Łokietek wezwał wówczas na pomoc Krzyżaków, którzy na wezwanie ochoczo odpowiedzieli – pokonali Brandenburczyków, ale jednocześnie sami zajęli Gdańsk i okolice, odmawiając w latach późniejszych oddania owych ziem królowi polskiemu.

Polityka zagraniczna

1325 r. – Sojusz z wielkim księciem litewskim Giedyminem (wzmocnienie sił przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu)

1327–1332 r. – Wojna z Zakonem, w wyniku której Polska utraciła Kujawy i ziemię dobrzyńską.

1331 r. – Wielkie zwycięstwo Łokietka w bitwie przeciw Krzyżakom pod Płowcami.

Polska za Władysława Łokietka w latach 1304–1333

Kazimierz Wielki

Polityka wewnętrzna

Kazimierz III Wielki na obrazie Jana Matejki

W 1333 r. zmarł Władysław Łokietek, w wyniku czego na króla Polski koronowano jego syna, Kazimierza. Sytuacja państwa polskiego w latach 30. XIV w. była niestabilna. Terytorium Polski obejmowało wówczas jedynie Wielkopolskę, ziemię sieradzko-łęczycką oraz Małopolskę. Śląsk w znakomitej większości znajdował się w zależności lennej od Czech (które były w stanie wojny z Polską), Mazowsze stanowiło region suwerenny, Kujawy i Pomorze były pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego, zaś księstwo płockie zdecydowało się uznać władzę króla czeskiego. Ponadto władzy Kazimierza nieustannie zagrażali Krzyżacy i Brandenburczycy, zaś na pomoc król Polski liczyć mógł w rzeczywistości jedynie ze strony Węgier. Kazimierz Wielki zdecydował się wówczas przeprowadzić liczne reformy, które w niezwykle skuteczny sposób wzmocniły Królestwo Polskie.

Reforma prawna – Kazimierz Wielki wydał polecenie skodyfikowania prawa polskiego. Statut wiślicki obejmować miał ziemie małopolskie, zaś statut piotrkowski – wielkopolskie. Powyższe prawa, tzw. prawa ziemskie, obowiązywały szlachtę i ludność wiejską. Mieszczanie podlegali prawu miejskiemu.

Reformy gospodarcze – Król skupił się przede wszystkim na polskim górnictwie, które generowało wówczas bardzo duże dochody. Otoczył szczególną opieką kopalnie soli w Bochni i Wieliczce, objął specjalnym prawem górników oraz rozpoczął prace nad wydobywaniem ołowiu w Olkuszu i Chęcinach.

Miasta – W czasie panowania Kazimierza Wielkiego miała miejsce wielka kolonizacja, w wyniku której powstawać zaczęły na ziemiach polskich liczne miasta, głównie na prawie niemieckim. Pod rządami ostatniego króla-Piasta na terytorium Polski nowych miast powstało ponad 70., zaś wsi blisko 500.

Wzmocnienie handlu – Geograficzne położenie ziem polskich zdeterminowało pojawienie się dwóch wielkich szlaków handlowych na terytorium Królestwa Polskiego – z Europy Zachodniej w kierunku Morza Czarnego oraz z terenów Węgier do miast pruskich, niemieckich i niderlandzkich. Powyższa sytuacja spowodowała szybki rozwój ośrodków miejskich w kraju.

Umowa w Wyszehradzie – W 1339 r. Kazimierz Wielki spotkał się z Karolem Robertem w Wyszehradzie. Podczas spotkania ustalono, iż w przypadku niepozostawienia przez króla polskiego męskiego potomka jako prawnego dziedzica tronu, władzę w Polsce przejmie dynastia Andegawenów.

Polska za panowania Kazimierza III Wielkiego (1333–1370)

Polityka zagraniczna

1333 r. – Układ pokojowy z Brandenburgią oraz nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Niemcami, papiestwem oraz Luksemburgami.

1335 r. – Zjazd w Wyszehradzie, podczas którego władcy Węgier, Czech oraz Polski doszli do porozumienia, w wyniku którego zawarto pokój polsko-czeski, zaś Jan Luksemburski zrzekł się swych roszczeń do korony polskiej w zamian za sumę 20 tys. kop groszy praskich.

Uczta u Wierzynka, obraz Jana Matejki z 1877 roku

1345–1348 r. – Wojna polsko-czeska o Śląsk, zakończona pokojem w Namysłowie (Kazimierz zrzekł się praw do tych ziem).

1343 r. – Pokój w Kaliszu, na mocy którego Krzyżacy oddali Polsce Kujawy i ziemię dobrzyńską, lecz zatrzymali Pomorze i ziemię chełmińską.

1340–1366 r. –Walki z Litwinami i Tatarami o Ruś halicko-włodzimierską, zakończone przyłączeniem owych ziem oraz Wołynia i Podola do Polski.

1351 r. – Suwerenni książęta mazowieccy uznali zwierzchnią władzę Kazimierza Wielkiego i jego następców.

1364 r. – Prestiżowa w skali międzynarodowej tzw. „Uczta u Wierzynka” w Krakowie (zjazd monarchów europejskich, m.in. cesarza niemieckiego, króla Węgier, Cypru, Danii oraz wielu innych książąt w stolicy Polski)

→ CZĘŚĆ XIII.

Bibliografia:

1. Jarosz J., Historia: vademecum gimnazjalisty, Warszawa 2002.
2. Kręc A., Noskowiak J., Zapiór B., Vademecum Maturzysty Historia, Kraków 2016.
3. Manteuffel T., Historia powszechna: średniowiecze, Warszawa 1998.