Hammurabi - wielki zdobywca i prawodawca. Twórca potęgi Babilonu

Babilonia była starożytnym państwem znajdującym się w środkowo-południowej Mezopotamii (obecny Irak i Syria). Za panowania Hammurabiego stała się lokalną potęgą. Jej osiągnięcia i kultura wywarły znaczący wpływ na cały Bliski Wschód.

Babilon

Mapa Babilonii w czasach Hammurabiego z zaznaczonym Babilonem / fot. CC-BY-SA 3.0

Babilon to starożytne miasto w Mezopotamii położone nad rzeką Eufrat. Znajduje się na północ od takich sumeryjskich miast jak Ur, Uruk i Lagasz. Podobnie jak inne miasta Mezopotamii o jego ulokowaniu zdecydowały sprzyjające warunki naturalne zapewniane przez wylewy dwóch wielkich rzek: Eufratu i Tygrysu.

Upadek Sumerów

Sumerów uznaje się za twórców pierwszej wysoko rozwiniętej starożytnej cywilizacji. Po upadku III dynastii z Ur sumeryjskie państwo uległo rozkładowi. Przyczyniły się do tego nowo powstałe państwa-miasta, które dokonały podziału państwa Sumerów. Jednym z takich państw była Babilonia.

Babilonia

Państwo babilońskie powstało ok. 1894 r. p.n.e. Jego twórcą był przywódca jednego z amoryckich plemion, Sumu-abum. Jednak pierwsze wzmianki o mieście Babilon pochodzi już z okresu panowania w Akadzie króla Szar-kali-szarr (2217-2193 r. p.n.e.).

Amoryci należeli do ludów semickich, czyli posługujących się językami z grupy języków semickich. Następcą Sumu-abum ok. 1880 r. p.n.e został Sumu-la-El. Był on inicjatorem babilońskiej ekspansji w Mezopotamii. Za jego panowania Babilończycy zajęli sumeryjskie miasto Kisz. Kolejnymi królami Babilonu byli Sabium (1844–1831), Apil-Sîn (1830–1813) oraz Sin-muballi, który w 1796 r. p.n.e. zdobył miasto Isin.

Hammurabi

Hammurabi

Jednak największy rozwój potęgi Babilonii związany jest z panowaniem Hammurabiego (1792-1750 r. p.n.e.). Po swoich poprzednikach odziedziczył niewielkie państwo, ale silne gospodarczo i rozwinięte militarnie. Niemniej dookoła znajdowali się silni rywale. Wśród nich były takie państwa-miasta jak: Larsa, Kisz, Elam i Esznunna.

Po okresie umacniania pozycji wewnątrz swojego państwa, a także rozbudowie fortyfikacji Hammurabi w 1786 r. p.n.e. rozpoczął okres swoich wielkich podbojów. Zdobył znajdujące się na miasta Isin i Uruk, a następnie Malgum i Rapiqum. Po śmierci swojego sojusznika i władcy Asyrii Szamszi-Adada I.

Do ekspansji powrócił dopiero w 1764 r. p.n.e. , gdy wsparty sojusznikami z Mari i Jamhadu odparł atak Elamu. W 1763 r. p.n.e.  opanował Larsę i południowy Sumer, rok później podporządkował sobie także Eszunnę. W 1761 r. p.n.e. podbił także dawnego sojusznika z miasta Mari. Hammurabiemu udało się także narzucić swoją zwierzchność nad państwem asyryjskim. Syn Szamszi-Adada I Iszme-Dagan I uznał w 1755 r. p.n.e. zwierzchność Babilonii - musiał płacić daninę Hammurabiemu. Tym samym w niespełna 10 lat Hammurabi opanował niemalże całą Mezopotamię oraz zachodni Elam. W ten sposób powstało imperium babilońskie.

Państwo babilońskie

Fragment płaskorzeźby przedstawiającej Hammurabiego / fot. CC BY-SA 4.0

Zasługą Hammurabiego było nie tylko podbicie i zdominowanie innych państw Mezopotamii. Udało mu się także stworzyć zbiurokratyzowane i scentralizowane państwo, kładąc kres dotychczasowym podziałom w Mezopotamii. Hammurabi w istotny sposób rozwinął także sieć kanałów nawadniających pola uprawne. Była to kluczowa infrastruktura, która zapewniała dobre plony i rozwój gospodarczy.

Wraz z podbiciem innych państw Babilonia z jednej strony zaczęła przejmować dziedzictwo Sumerów, z drugiej narzucała pokonanym swoją kulturę. Przykładem może być religia. Kult babilońskiego boga Marduka wyparł dotychczasowe wierzenia Sumerów.

Społeczeństwo w Babilonie podzielone było na kilka klas. Byli to ludzie wolni, niewolnicy oraz klasa pośrednia. Niewolnictwo było dość powszechne, a niewolnikiem można było zostać chociażby za długi. Dodatkowo napływ niewolników pochodził ze zwycięskich wojen.

Kodeks Hammurabiego

Kodeks Hammurabiego

Babilon podbijając Sumer przeją także osiągnięcia cywilizacyjne tego państwa, które następnie rozwijał. W Babilonie rozwijała się także literatura i prawodawstwo oparte sumeryjskich podstawach.

Najbardziej znanym i najlepiej zachowanym kodeksem jest Kodeks Hammurabiego. Nie były to z pewnością pierwsze spisane prawa. Zapewne podobne kodyfikacje posiadali także Sumerowie. Jednak Kodeks Hammurabiego pokazuje ogólną charakterystykę ówczesnego pojmowania do czego powinno służyć prawo. Podstawową zasadą babilońskiego prawa był odwet, czyli oko za oko, ząb za ząb. Przykładami tego typu kar są następujące postanowienia z Kodeksu:

• § 195 Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu.
• § 200 Jeśli obywatel ząb obywatelowi równemu sobie wybił, ząb wybiją mu.

Kodeks zawierał nie tylko przepisy karne ale również związane z prawem cywilnym, rodzinnym i majątkowym:

• § 128 Jeśli obywatel żonę sobie wziął, a umowy z nią nie zawarł, kobieta ta nie jest jego żoną.
• § 221 Jeśli lekarz kość obywatela złamaną wyleczył lub mięsień bolący uzdrowił, ranny lekarzowi 5 szekli srebra da. (1 szekiel to około 10,5g.)

Kodeks nie przewidywał jednak równości wobec prawa. Na to przyjdzie poczekać jeszcze tysiące lat. Przykładowo uszkodzenie niewolnika nie było karane odwetem w postaci kary fizycznej, ale karą majątkową:

• § 199 Jeśli wyrwał oko niewolnika innej osoby albo złamał kość niewolnikowi innej osoby, zapłaci połowę ceny jego kupna.

Natomiast gdyby niewolnik uszkodził wolnego obywatela jego kara byłaby niewspółmiernie dotkliwsza:

• § 205 Jeśli niewolnik obywatela w policzek obywatela uderzył, ucho mu utną.

Upadek Babilonii

Kres świetności państwa starobabilońskiego położyła wyprawa króla Hetytów Mursilisa I, który w 1595 r. p.n.e. zdobył i złupił Babilon. Kryzys państwa babilońskiego był prawdopodobnie związany z problemami gospodarczymi spowodowanymi przez długotrwałą suszę.

Po Hetytach od XVI w. p.n.e. przez czterysta lat Babilonią rządził górski lud Kasytów. Kolejnymi panami w Babilonii byli władcy wywodzący się z plemion chaldejskich. Po nich w VIII w. p.n.e. Babilonię opanowali Asyryjczycy. Ich władca Tiglat-Pileser III, ok. 730 r. p.n.e. ‚ przyjął tytuł króla Babilonii. W 689 r. władca Asyrii wymordował mieszkańców Babilonu, a samo miasto podpalił. Była to kara za ciągłe bunty w Babilonii.

Brama Isztar w Babilonie - zdjęcie z 1919 roku

Miasto jednak musiało ocaleć bowiem w VI w. p.n.e. przeżywało swój renesans. Król Asyrii Asarhaddon przywrócił mu dawny blask (okres państwa nowobabilońskiego). Zbudował Bramę Isztar, powiększył ziggurat E-temenanki, a także wzniósł jeden z siedmiu cudów starożytnego świata, czyli wiszące ogrody Semiramidy.

W 539 r. p.n.e. Babilon zdobyli Persowie. Miasto zaczęło wówczas tracić na znaczeniu. Za próbę buntu w 482 r. p.n.e. szachinszach Imperium Achemenidów Kserkses I ograbił miasto, a na jego mieszkańców nałożył wysokie podatki.

Koniec Babilonu związany jest z Aleksandrem Wielkim, który zmarł w tym mieście w 323 r. p.n.e. Po jego śmierci miasto po raz kolejny zaczęło podupadać, tym razem po raz ostatni. Ostateczni upadek dokonał się w III w. n.e. podczas panowania Partów. Miasto na setki lat zniknęło z map świata. Na nowo odkrył je w 1899 r. archeolog Robert Koldewey.