Historia drutu kolczastego. Wynalazek farmera zrewolucjonizował pola bitew

Drut kolczasty został wynaleziony jako innowacja mająca stanowić skuteczną formę kontroli nad wypasem bydła. Z czasem stał się jednym z nieodzownych elementów pola bitew, a także symbolem walk pozycyjnych w okresie I wojny światowej.

Wynalezienie drutu kolczastego

Pierwsze wytwórnie metalowego drutu powstawały w latach 30-tych XIX wieku w Stanach Zjednoczonych, wtedy rozpoczęto wykorzystywanie go do konstruowania stalowych siatek. Stosowano je przede wszystkim do hodowli zwierząt. Ogrodzenie z drutu można było zrobić znacznie szybciej i taniej niż ogrodzenie składające się z drewnianych desek. Jednak prekursorem drutu o ostrej konstrukcji był Francuz Léonce Eugene Grassin-Baledans. Jego rodak, wynalazca Louis François Jannin jest już uznawany za twórcę drutu kolczastego. On także jako pierwszy użył tego określenia (fr. fil de fer barbelé). W 1865 r. opatentował podwójny drut z metalowymi kolcami w kształcie rombu. W kolejnych latach następne osoby uzyskiwały własne patenty na produkcję drutu kolczastego.

Joseph Farwell Glidden

Stany Zjednoczone były państwem, w którym zapotrzebowanie na ten wynalazek było szczególnie duże. Szukano bowiem skutecznego sposobu na ogradzanie swoich własności od zwierząt gospodarskich. W Ameryce na równinach na porządku dziennym było wypasanie bydła. Jednak gdy gęstość zaludnienia rosła, a bezpańskiej ziemi było coraz mniej, jej właściciele nie chcieli by na ich własności wypasane było bydło. Dodatkowo w USA nastąpił gigantyczny rozwój kolei, która także przy pomocy drutu chciała zapobiec swobodnemu przechodzeniu zwierząt przez tory. Rolnicy ogradzali swoje pola uprawne przed przedostaniem się na nie dzikich zwierząt. Te wszystkie czynniki sprawiły, że Stany Zjednoczone stały się zagłębiem produkcji drutu kolczastego.

Reklama drutu kolczastego Gliddena

Pierwszym, który w Stanach Zjednoczonych otrzymał patent na produkcję drutu kolczastego był Joseph Gildden. Inspiracją dla niego był pomysł Henry’ego Rose’a, który na wystawie na targach w DeKalb (Illinois, stan znajdujący się na północy USA) zaprezentował płot składający się z drutu i gwoździ, co skutecznie odstraszało zwierzynę od forsowania go. Opatentowany przez Gilddena w 1874 r. drut kolczasty składał się z dwóch połączonych ze sobą drutów. Na jednym z nich były umieszczone kolce, a drugi zabezpieczał je przed swobodnym przesuwaniem się.

Gildden jednak postanowił odsprzedać połowę praw do swojego patentu Isaacowi Ellwoodowi. Wspólnie w DeKalb, pod nazwą Barb Fence Company, otworzyli przedsiębiorstwo produkujące drut kolczasty. Sukces był ogromny. O ile w 1874 r. sprzedali 5 ton drutu, to dwa lata później sprzedaż wynosiła już 150 ton.

Rysunek przedstawiający patent Gilddena

Wówczas ich działalnością zainteresował się wiceprezes fabryki drutu gładkiego Charles F. Washburn. Odkupił od Gilldena jego udziały za 60 tys. dolarów (obecnie równowartość ok. 1,5 miliona dolarów). W ten sposób ruszyła już przemysłowa produkcja drutu w Washburn & Moen Manufacturing.

Konkurencyjną działalność dla patentu Gilddena otworzył w Teksasie (stan na południu USA) John W. Gates. Założył Southern Wire Company, która stała się liderem produkcji drutu kolczastego w Stanach Zjednoczonych. To godziło w interesy Washburn & Moen Manufacturing. Toteż spór trafił na wokandę.

Plakat promujący wytwórnię drutu kolczastego Glidden Steel Barb Wire

Ostatecznie Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych w 1892 r. uznał pierwszeństwo patentu Gilddena. Gates jednak nie usunął się z rynku, a wykupił od Washburn & Moen Manufacturing prawo do patentu. W ten sposób powstało przedsiębiorstwo Steel and Wire. Je z kolei wykupił i przyłączył do United States Steel Corporation Andrew Carnegie. Był to wówczas najbogatszy przedsiębiorca na świecie.

Wojskowe zastosowanie drutu kolczastego

Wynalazek przeznaczony pierwotnie do celów rolniczych stał się obiektem zainteresowania wojska. Po raz pierwszy na polu walki został wykorzystany pod koniec XIX wieku. Za prekursorów bojowego wykorzystania drutu kolczastego uważa się Portugalczyków. W 1895 r. w portugalskiej kolonii w Mozambiku wybuchł bunt Tsongów. Kilkuset osobowy oddział Portugalczyków został otoczony przez kilka tysięcy buntowników. Portugalczycy wówczas postanowili ustawić swoje wojska w kwadracie otoczonym cienkim drutem kolczastym. Z racji przewagi jaką im dawały karabiny maszynowe, szturmujący Tsongowie zostali zmasakrowani. Z kolei w trakcie wojny rosyjsko-japońskiej Rosjanie w 1905 r. po raz pierwszy ogrodzenie z drutu kolczastego podłączyli do prądu.

Drut kolczasty chroniący okalający okopy, okres I wojny światowej

Podobne rozwiązania w pełni zostały wykorzystane w trakcie I wojny światowej, która w Europie była wojną pozycyjną. Przeciwstawne armie chowały się za linią okopów, którą poprzedzała linia utworzona z drutu kolczastego. W okresie Wielkiej Wojny pomiędzy niemiecką a francuską armią rozciągnięto tysiące kilometrów drutu kolczastego. Miał za zadanie spowalniać natarcie wrogiej piechoty, która w trakcie forsowania drutu była łatwym celem dla karabinów maszynowych. Drut można było przeciąć przy pomocy specjalnych nożyc, ale było to czasochłonne i nieskuteczne w momencie szarży piechoty.

Przełomem w forsowaniu drutu kolczastego stało się wynalezienie przez Wielką Brytanię czołgu. Już pierwsze modele z łatwością niszczyły metalowe zasieki. Mimo to w trakcie II wojny światowej drut kolczasty był powszechnie wykorzystywany przez wszystkie strony konfliktu.

Wybrzeże Normandii zabezpieczone drutem kolczastym

Przykładowo drut kolczasty był jedną z przeszkód czekających na alianckie wojska, które wylądowały na plażach Normandii. Podobnie Niemcy podczas okupacji Warszawy dla swojego bezpieczeństwa, w ważnych dla siebie miejscach, ustawiali zasieki z drutu kolczastego. Z kolei Alianci drut kolczasty użyli w trakcie wielomiesięcznej obrony Tobruku. Pierścień z drutu kolczastego okalał pozycje obronne Aliantów.

Niemieckie zasieki z drutu kolczastego na ulicy Niecałej róg Fredry. W głębi wodozbiór projektu Henryka Marconi w Ogrodzie Saskim

Jednak na innym polu drut kolczasty okazał się znacznie bardziej użyteczny. O ile można go było łatwo pokonać czołgiem, albo zniszczyć ostrzałem artyleryjskim lub bombardowaniem, to wobec bezbronnych jeńców stanowił realną barierę. Już w 1899 r. został zastosowany celem kontroli nad jeńcami. Brytyjczycy, by tłumić partyzantkę, internowali ludność burską w obozach koncentracyjnych.

Dzieci za drutami obozu. Kadr z filmu sowieckiego dokumentującego wyzwolenie Auschwitz

W trakcie II wojny światowej drut kolczasty był wykorzystywany przez Niemców. Otaczał on obozy koncentracyjne, by uniemożliwić więźniom ucieczkę. W niemieckim obozie w Auschwitz-Birkenau dodatkowo drut był podłączony do prądu pod wysokim napięciem.

John Kennedy w Berlinie na tle muru, 1963 r.

Po wojnie drut kolczasty także był wielokrotnie wykorzystywany w konfliktach zbrojnych, ale dużo częściej stosowano go jako skuteczną barierę przed cywilami. W tym celu drut został wykorzystany w 1961 r. przy konstrukcji muru berlińskiego, który stał się jednym z symboli zimnej wojny. Nowszą wersją drutu kolczastego jest drut ostrzowy, który zakończony jest ostrymi nożykami z blachy.

Bibliografia:

1. Banaś J., Drut o znaczeniu strategicznym. Historia przedmiotu, wyborcza.pl, 29 lutego 2016.
2. Bellis. M., The History of Barbed Wire, thoughtco.com, 1 marca 2019.
3. Kopczyński M., Diabelski sznur i zagłada świata kowbojów, „Mówią Wieki”, nr 4, 2006.
4. Krell A., Barbed Wire [w:] 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War, pod red. U.Daniel, P. Gatrell, O. Janz, H. Jones, J. Keene, A. Kramer, B. Nasson, wydana przez Freie Universität Berlin, Berlin 8 października 2014.