Oficjalne uroczystości oraz wizyty czcigodnych gości w Krakowskiem w 1938 r.

Rok 1938 obfitował w okazje do świętowania, pierwszą z nich była 75. rocznica powstania styczniowego, obchodzona uroczyście w całym kraju, również na terenie województwa krakowskiego odbywały się w dniach od 20 do 22 stycznia nabożeństwa z okolicznościowymi kazaniami, akademie i poranki w szkołach, z udziałem licznych rzesz społeczeństwa oraz miejscowych władz cywilnych i wojskowych ((Aneks, sprawozdanie nr 1, s. 45.)).

Członkowie Bractwa Kurkowego w strojach historycznych na koniach podczas pochodu na ulicach miasta (1938)

Poza obchodzeniem rocznic wydarzeń historycznych dużą wagę przykładano do świętowania dat związanych z życiem ważnych osobistości w państwie, tak też było w przypadku imienin prezydenta Ignacego Mościckiego. W ramach obchodów w dniach 1 względnie 2 lutego w okolicznościowych nabożeństwach i akademiach brali udział przedstawiciel władz, samorządu, stowarzyszeń i społeczeństwa1. Kolejny miesiąc przyniósł aż dwie takie daty; 18 marca, kiedy to obchodzono imieniny marszałka Śmigłego-Rydza oraz 19 marca:

„w dniu imienin Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego odbyły się na terenie wojew. krakowskiego uroczyste nabożeństwa żałobne z udziałem przedstawicieli władz cywilnych i wojskowych. W Krakowie po nabożeństwie przedstawiciele władz i delegaci Zw. Legionistów złożyli wiązanki kwiatów u trumny Marszałka Piłsudskiego. Tego samego dnia wieczorem odbyła się w Oleandrach”2

„uroczysta akademia zorganizowana przez Zw. Legionistów”3.

Duże zainteresowanie wzbudziły zorganizowane w dniach od 7 do 13 kwietnia przez Ligę Morską i Kolonialną „dni kolonialne„. W czasie urządzanych na terenie województwa (jak zresztą całego kraju) obchodów i akademii podnoszono ”konieczność uzyskania dla Polski kolonii zamorskich.”4 Bardzo uroczyście uczczono święto 3 Maja, tego dnia odbyły się w świątyniach wszystkich wyznań uroczyste nabożeństwa z udziałem władz państwowych oraz społeczeństwa. W czasie nabożeństw wygłaszano okolicznościowe kazania, a po ich zakończeniu odbywały się defilady formacji wojskowych i społecznych.

„W Krakowie odbyła się przed wojewodą5 i dowódcą OK6 defilada formacji wojskowych miejscowego garnizonu, Legii Akademickiej, harcerstwa, PW i organizacji b. wojskowych.„7.

Na maj przypadła także trzecia rocznica zgonu Józefa Piłsudskiego w związku z którą:

„we wszystkich miastach powiatowych odprawiono 12 maja nabożeństwa żałobne z udziałem przedstawicieli władz państwowych, organizacji b. wojskowych i miejscowego społeczeństwa. Szczególnie uroczyście obchodzono tę rocznicę w Krakowie, gdzie po nabożeństwie złożono wieńce w krypcie pod wieżą Srebrnych Dzwonów, a w godzinach wieczornych nastąpił apel żałobny u stóp Wawelu w obecności oddziałów wojskowych i organizacji społecznych, następnie zaś chwila ciszy”8.

Wielkim zainteresowaniem społeczeństwa całej Polski w tym oczywiście i województwa krakowskiego cieszyła się peregrynacja po kraju relikwii świeżo kanonizowanego w Rzymie Andrzeja Boboli9. W Krakowie w ramach uroczystości w dniach 11-13 czerwca związanych z przybyciem relikwii świętego do miasta miało uczestniczyć ok. 100 tys. wiernych. Wyglądały one następująco:

„po uroczystym powitaniu, w obecności władz, relikwii na dworcu, przeniesiono je w procesji do kościoła oo. Jezuitów i z powrotem na dworzec w dniu 13 VI br.”10.

Również organizacje polityczne oraz religijne (co zrozumiałe) brały w nich udział i tak w Krakowie na posiedzeniu V koła SN 7 czerwca postanowiono, że członkowie koła wystąpią w mundurach.

„W zawiązku z tym w dniach 11 i 12 VI umundurowani członkowie SN istotnie wystąpili w liczbie około 70 w czasie wspomnianych uroczystości, pełniąc straż honorową wzgl. utrzymując szpaler.”11

Z kolei Akcja Katolicka organizowała masowe wycieczki do trumny świętego w których wzięło udział „kilkanaście tysięcy osób z prowincji, a wycieczki miały charakter wielkich manifestacji katolicko-narodowych.”12 Kolejne oficjalne uroczystości miały miejsce w sierpniu i były związane z 24. rocznicą wymarszu Pierwszej Kadrowej, obchodzono je w Krakowie, Tarnowie, Nowym Sączu, Jaśle i Gorlicach.

„Planowany w Krakowie w osiemnastą rocznicę zwycięstwa nad Rosją Sowiecką uroczysty obchód Święta Żołnierza Polskiego. Z powodu niepogody obchód ograniczył się do nabożeństwa w kościele N.M. Panny, w którym wzięli udział przedstawiciele władz państwowych, cywilnych i wojskowych, poczty sztandarowe różnych organizacji społecznych oraz publiczność w łącznej ilości około 3500 osób. Obchody te odbyły się natomiast w szeregu innych miejscowości wojew. krakowskiego.”13.

Ostatnimi dużymi uroczystościami w 1938 r. były obchody 20. rocznicy odzyskania niepodległości, które uczczono uroczyście w Krakowie oraz wszystkich powiatach województwa14. Warto przypomnieć, że dzień 11 listopada był obchodzony jako oficjalne święto niepodległości dopiero po raz drugi i zarazem ostatni w dziejach II RP15.

Przy okazji omawiania oficjalnych obchodów warto wspomnieć również o uroczystościach wręczania armii sprzętu wojskowego zakupionego z datków społeczeństwa. Największe tego typu wydarzenie na terenie województwa w 1938 r. miało miejsce 26 maja i wiązało się ze świętem 22 pp Ziemi Krakowskiej. Przekazano wtedy przy udziale ok. 10 tys. osób 22 ciężkie karabiny maszynowe oraz inny sprzęt wojskowy zakupiony za pieniądze zebrane przez mieszkańców powiatu krakowskiego. Tegoż dnia podobne uroczystości odbyły się również w Gorlicach, Jaśle i Nowym Sączu. Trzy dni później na błoniach krakowskich odbyła się „uroczystość poświęcenia i wręczenia formacjom artylerii 8 sztandarów, ufundowanych przez społeczeństwo Krakowa i innych miast.”16 Również mieszkańcy innych powiatów wykazywali się ofiarnością w dozbrajaniu armii, czego efektem było wręczenie 24 lipca w Suchej ciężkiego karabinu maszynowego 12 pp ufundowanego przez funkcjonariuszy kolejowych z Suchej17. Miesiąc później podobna uroczystość odbyła się w Cięcinie (pow. żywiecki), pracownicy firmy „Węgierska Górka” ufundowali ckm dla 3 psp który przekazano 14 sierpnia przy udziale około 2600 osób18. Także mieszkańcy powiatu myślenickiego nie chcieli być gorsi 13 listopada w Myślenicach przekazano armii 2 ciężkie karabiny maszynowe19. Jak widzimy społeczeństwo w obliczu narastającego niebezpieczeństwa chętnie przyczyniało się to zwiększenia obronności kraju nie bacząc na dzielące je poglądy czy zapatrywania polityczne.

Poza uroczystościami również wizyty ważnych osób wzbudzały spore zainteresowanie społeczeństwa, pierwszym zagranicznym gościem w Krakowie był minister finansów Łotwy Ludvik Ekis, któremu towarzyszył polski minister przemysłu i handlu Antoni Roman. Goście przybyli na dworzec krakowski 20 stycznia, następnie udali się do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, gdzie złożyli wieniec u trumny marszałka Piłsudskiego. Następnym punktem było zwiedzanie zabytków Krakowa oraz salin w Wieliczce. Dnia 21 stycznia ministrowie opuścili Kraków20. Sześć dni później bawił w Krakowie wiceminister sprawiedliwości III Rzeszy Franz Schlegelberger, który po zwiedzeniu miasta udał się do Zakopanego21. Duże zainteresowanie w kraju wzbudziła wizyta węgierskiego regenta Horyego, który przybył do Krakowa 5 lutego, witali go na dworcu kolejowym prezydent Mościcki, marszałek Śmigły-Rydz oraz ministrowie m.in. Józef Beck, Tadeusz Kasprzycki, Antoni Roman, Marian Zyndram-Kościałkowski, którzy przybyli do miasta dzień wcześniej. Po powitaniu wszyscy udali się na Wawel, tam regenta powitało 21 salw armatnich. Następnym punktem było złożenie wieńca u sarkofagu Józefa Piłsudskiego oraz drugiego przy grobie Stefana Batorego. Potem nastąpiło zwiedzanie Zamku Królewskiego, raut oraz wycieczka po Krakowie. Regent dnia następnego opuścił miasto udając się z prezydentem Mościckim na polowanie do Białowieży22. Kolejnym znamienitym gościem który odwiedził Gród Kraka był były prezydent Stanów Zjednoczonych bawiący z wizytą w Polsce Herbert Hoover. Przybył on do miasta 11 marca i po złożeniu wieńca u trumny Marszałka Piłsudskiego zwiedził krakowskie zabytki, a następnie został uroczyście przejęty przez senat UJ. Warto wspomnieć, że od 1919 r. był on doktorem honoris causa wydziału medycznego UJ. Po przemówieniach profesorów krakowskich, zabrał głos sam gość, którego nagrodzono gromkimi brawami. Również po opuszczeniu Collegium Novum zgotowali mu zgromadzeni tam studenci owację23. Poza zagranicznymi gośćmi odwiedzali województwo również krajowi dygnitarze, celem przeprowadzenia inspekcji bądź sprawdzenia postępów praca przy budowie zakładów wchodzących w skład Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP). Właśnie w celu „lustracji” przybył dnia 4 kwietnia premier Składkowski. Pierwszym punktem jego wizyty była Dąbrowa Tarnowska, następnie premier udał się na zjazd gospodarczy powiatu brzeskiego odbywający się w Wojniczu, gdzie obiecał przyjść z pomocą dalszemu rozwojowi powiatu. Ostatnim punktem pobytu premiera na terenie województwa był powiat mielecki skąd udał się on do Dzikowa w województwie lwowskim aby odwiedzić rodzinę Stanisława Serafina24 i wyasygnować środki na budowę pomnika ku jego czci25. Premier Składkowski pojawił się jeszcze raz w Krakowskiem, jednak tym razem był tu tylko przejazdem 15 lipca udając się z Mielca do Dzikowa na odsłonięcie wspomnianego pomnik. Jednak w drodze do Dzikowa „zatrzymał się przed budowaną nowa szkołą powszechną w grom. Dobrynin w pow. mieleckim i wręczył komitetowi 500 zł na budowę tej szkoły.”26

„Po kwietniowej wizytacji premiera w maju pojawił się prezydent Mościcki, który w dniach 5, 6 i 7 V przebywał na terenie wojew. krakowskiego dla zwiedzenia stanu robót w COP i Rożnowie […]. W czasie tym Pan Prezydent zwiedził fabrykę związków azotowych w Mościcach, fabrykę celulozy w Niedomicach, Rożnów, szyby naftowe w Przyborowie, budujące się fabryki w Dębicy, Pustyni i Pustkowie, wreszcie wytwórnię płatowców w Mielcu. Pobyt miał charakter nieoficjalny.”27

Rożnów odwiedzili również 25 października minister Roman w towarzystwie wiceministra Rosego w cele sprawdzenia postępów przy budowie zapory wodnej28. Dwa tygodnie po wizycie głowy państwa w Polsce bawił rumuński premier patriarcha Miron29, który w drodze powrotnej z Warszawy do Bukaresztu zawitał 23 pod Wawel, gdzie jak nakazywał ceremoniał złożył wieniec u trumny marszałka Piłsudskiego a następnie zwiedził zabytki miasta i jeszcze tego samego dnia wieczorem odjechał do stolicy Rumunii30. W dniach 12-15 sierpnia w Nowym Sączu odbywał się Zjazd Górski na otwarcie którego przybył prezes Związku Ziem Górskich gen. Tadeusz Kasprzycki. W czasie Zjazdu otwarto Muzeum Ziemi Sądeckiej w salach świeżo odbudowanego sądeckiego zamku31. W ostatnim miesiącu 1938 r. znów na terenie województwa pojawił się prezydent Mościcki, jednak tym razem w celach rekreacyjnych, kiedy to wraz z rodziną przybył 23 grudnia na kilkunastodniowy wypoczynek do Jaworzyny i „zamieszkał w zameczku myśliwskim”32. W grudniu przybyły również w celu „złożenia hołdu Marszałkowi Piłsudskiemu w krypcie na Wawelu prezydia nowo wybranych sejmu i senatu”33.

Jak widzimy województwo krakowskie było celem częstych wizyt krajowych jak i zagranicznych gości. Wiązało się to oczywiście w sporej części z faktem pochowania Józefa Piłsudskiego w Krakowie.

Bibliografia:

Źródła:

1. Sprawozdania miesięczne z życia polityczno-społecznego34.

Prasa:

1. „Dziennik Poranny”, 6 II 1938, nr 29.
2. „Dziennik Poranny”, 12 III 1938, nr 58.
3. „Dziennik Poranny”, 6 IV 1938, nr 79.
4. „Wierchy”, R. XVI: 1938.

Opracowania:

1. Dzieje Krakowa, t. 4: Kraków w latach 1918-1939, pod red. J. Bieniarzówny, J.M. Małeckiego, Kraków1998.
2. Łossowski P., Po tej i tamtej stronie Niemna, Warszawa 1985

1. Aneks, sprawozdanie nr 2, s. 89. [↩]
2. Mowa o Domu im. Jozefa Piłsudskiego przy al. 3 Maja 7. [↩]
3. Aneks, sprawozdanie nr 3, s. 141. [↩]
4. Aneks, sprawozdanie nr 4, s. 181. [↩]
5. Był nim od 7 września 1937 r. Józef Tymiński. [↩]
6. Był nim od czerwca 1930 r. gen. Aleksander Narbut-Łuczyński. [↩]
7. Aneks, sprawozdanie nr 5, s. 219. [↩]
8. Tamże, s. 219. [↩]
9. Został kanonizowany 17 kwietnia 1918 r. [↩]
10. Aneks, sprawozdanie nr 6, s. 251. [↩]
11. Tamże, s. 231. [↩]
12. Tamże, s. 250. [↩]
13. Aneks, sprawozdanie nr 8, s. 318. [↩]
14. Aneks, sprawozdania nr 11, s. 424. [↩]
15. Dzień 11 listopada został ustanowiony świętem niepodległości na mocy ustawy sejmowej z dnia 23 kwietnia 1937 r. o Święcie Niepodległości. Dz. U. 1937, nr 33, poz. 255. Weszła on w życie z dniem 30 kwietnia 1937 r. [↩]
16. Aneks, sprawozdanie nr 5, s. 220. [↩]
17. Aneks, sprawozdanie nr 7, s. 285. [↩]
18. Aneks, sprawozdanie nr 8, s. 318. [↩]
19. Aneks, sprawozdanie, nr 11, s. 424. [↩]
20. Aneks, sprawdzanie nr 1, s. 45. [↩]
21. Tamże, s. 45. [↩]
22. Aneks, sprawdzanie nr 2, s. 89, „Dziennik Poranny”, 6 II 1938, nr 29, s. 1. [↩]
23. Aneks, sprawozdanie nr 3, s. 141, „Dziennik Poranny”, 12 III 1938, nr 58, s. 1. [↩]
24. Więcej na ten temat zob. Łossowski P., Po tej i tamtej stronie Niemna, Warszawa 1985, s. 269 i n. [↩]
25. Aneks, sprawozdanie nr 4, s. 182, „Dziennik Poranny”, 6 IV 1938, nr 79, s. 3.1 [↩]
26. Aneks, sprawozdanie nr 7, s. 284. [↩]
27. Aneks, sprawozdanie nr 5, s. 219. [↩]
28. Aneks, sprawozdanie nr 10, s. 393. [↩]
29. Mirona Cristea (na chrzcie otrzymał imię Ilie) urodził się 18 lipca 1868 r. w Topoliţa (woj. Hunedoara). Śluby zakonne złożył w monasterze Hodoş Bodrog w 1902 r. i przyjął imię zakonne Miron. 13 kwietnia 1903 r. został hieromnichem, a 1 czerwca 1904 r. protosinglem. W 1909 r. został biskupem Caransebeşu. 7 czerwca 1919 został honorowym członkiem Akademii Rumuńskiej. 18 grudnia 1919 r. został biskupem Wołoszczyzny, a 1 listopada 1925 r. Święty Synod Rumuńskiej Cerkwi Prawosławnej wybrał go na Patriarchę całej Rumunii. Od 10 lutego1938 do 6 marca 1939 pełnił także funkcję premiera Królestwa Rumunii. Zmarł 6 marca 1939 r. w Cannes we Francji; pochowany w Katedrze Patriarchalnej p.w. śś Konstantyna i Heleny w Bukareszcie, za http://www.tpr.pl/ [↩]
30. Aneks, sprawozdanie nr 5, s. 220. [↩]
31. Aneks, sprawozdanie nr 8, s. 318, „Wierchy”, R. XVI: 1938, s. 211. [↩]
32. Aneks, sprawozdanie nr 12, s. 454. [↩]
33. Tamże, s. 454. [↩]
34. Głównym źródłem z jakiego korzystano były miesięczne sprawozdania sytuacyjne z życia polityczno-społecznego wojewody krakowskiego do MSW za rok 1938 r., znajdujące się w Archiwum Państwowym w Krakowie pod sygnaturą UWKr – 292. Wszelkie cytaty z nich pochodzące odwołują się do Aneksu pracy magisterskiej autora, który zawiera przepisane i opracowane sprawozdania… [↩]