Przywileje szlacheckie w Polsce - tabela


Data nadania Przywilej Władca Treść przywileju
1180 r. Łęczyca Kazimierz Sprawiedliwy Dla Kościoła:

  • zniesienie „Ius spolii” (prawa księcia do rzeczy po zmarłym biskupie),
  • ograniczenie prawda do korzystania z podwód i stacji w dobrach kościelnych.
9 czerwca 1210 r. Borzykowa Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Władysław Odonic Dla Kościoła:

  • wolny wybór biskupa i urzędów kościelnych,
  • niezależne sądownictwo nad osobami duchownymi,
  • wprowadznie celibatu, ostatecznie zniesienie „ius spolli”.
1215 r. Wolbórz Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Władysław Odonic, Kazimierz I Opolski
  • Potwierdzenie przywileju borzykowskiego.
5 maja 1228 r. Cienia Władysław Laskonogi Dla Małopolski:

  • obietnica zachowania praw.
1 września 1291 r. Lutomyśl Wacław II Dla Małopolski:

  • urzędy dla miejscowych,
  • nienakładanie nowych podatków,
  • żołd dla rycerzy.
1355 r. Buda Ludwik Węgierski
  • Zobowiązanie do nie nakładania podatków bez zgody szlachty,
  • rezygnacja z prawa stacji,
  • wynagradzania rycerstwu ewentualnych strat podczas zagranicznych wypraw wojennych.
17 września 1374 r. Koszyce Ludwik Węgierski Król gwarantował szlachcie w zamian za uznanie praw do korony polskiej jednej z jego córek, następujące uprawnienie:

  • zwolnienie z poradlnego z wyjątkiem 2 groszy z łana chłopskiegołan,
  • zwolnienie od obowiązku budowy i naprawy zamków,
  • wprowadzi odszkodowanie za udział szlachty w wyprawach poza granicami kraju,
  • potwierdzenie wszystkich wcześniejszych przywilejów,
  • urząd starosty miał być nadawany tylko Polakom, a inne urzędy szlachcie z danej ziemi.
1387 r. Wilno Władysław Jagiełło Dla katolickich bojarów Litwy:

  • gwarancja dziedzicznego posiadania ziemi,
  • zwolnienie z osobistych świadczeń wobec władcy.
1388 r. Piotrków Władysław Jagiełło
  • Zobowiązanie do wykupienia szlachcica, który dostałby się do niewoli podczas wyprawy poza granicami kraju,
  • 3 grzywny za kopię w wyprawie zagranicznej,
  • zatwierdzał dotychczasowe prawa i przywileje.
23 lipca 1422 r. Czerwińsk Władysław Jagiełło
  • Zabraniał konfiskaty lub zajmowania majątków szlacheckich bez wyroku sądowego,
  • król bez uzyskania zgody rady królewskiej nie mógł bić monety,
  • zakaz łączenia urzędu starosty i urzędnikia ziemskiego.
28 października 1423 r. Warta Władysław Jagiełło
  • Ograniczenie wychodźstwa chłopów z ziemi,
  • szlachta mogła usuwać buntowniczego sołtysa przez przymusowy wykup sołectw,
  • kontrola urzędników ziemskich nad miarami, wagami i cenami w miastach.
1425 r. Brześć Kujawski Władysław Jagiełło
  • Potwierdzenie dawnych przywilejów i rozciągnięcie ich na szlachtę, która z nich nie korzystała.
4 marca 1430 i 9 stycznia 1433 r. Jedlnia i Kraków Władysław Jagiełło Za tron dla potomków:

  • Zatwierdzenie dawnych przywilejów szlachty i duchowieństwa,
  • zapewnienie szlachcie nietykalności osobistej i majątkowej bez wyroku sądu królewskiego „neminem captivabimus nisi iure victum”,
  • stanowiska kościelne zastrzeżone dla szlachty,
  • rozszerzał prawa polskie na ziemie ruskie.
2 lutego 1447 r. Wilno Kazimierz Jagielończyk
  • Zagwarantowanie niezależności i równouprawnienia Polski i Litwy,
  • zrównanie szlachty litewskiej w prawach ze szlachtą polską.
1454 r. Cerekwica i Nieszawa Kazimierz Jagielończyk
  • Król nie mógł zwoływać pospolitego ruszenia i nakładać podatków bez zgody sejmików ziemskich,
  • zakaz łączenia urzędów starosty i wojewody,
  • zaostrzenie kar za zbiegostwo chłopów.
1456 r. Korczyn Kazimierz Jagiellończyk Możni danej ziemi o jej los zawsze będą pytani.
27 lutego 1493 r. Piotrków Jan Olbracht
  • Zakaz ingerencji kościelnej w sądy świeckie,
  • dwuizbowy sejm,
  • zaostrzenie kar wobec przestępców,
  • potwierdzenie wcześniejszych przywilejów.
26 kwietnia 1496 r. Piotrków Jan Olbracht Zakaz kupowania ziemi przez mieszczan,

  • tylko jeden chłop mógł opuścić wieś w ciągu roku,
  • zwolnienie z ceł towarów szlacheckich wożonych na własny użytek,
  • wolność żeglugi rzecznej.
25 października 1501 r. Mielnik Aleksander Jagiellończyk
  • Cała władza w ręce senatorów, niewykonanie poleceń senatu przez króla zwalniało ich wierności władcy,
  • król przewodniczącym senatu.
1504 r. Piotrków Aleksander Jagiellończyk
  • Kontrola senatu i sejmu nad nadawaniem dóbr koronnych,
  • zakaz łączenia w jednym ręku dwóch i więcej urzędów.
1505 r. Radom Aleksander Jagiellończyk
  • Anulowanie przywileju mielnickiego,
  • Konstytucja nihil novi,
  • gwarancja wolnego wyboru urzędników sądowych,
  • zakaz pociągania spraw świeckich pod trybunały duchowne.
1518 r. Toruń Zygmunt I Stary
  • Król zrzekł się sądzenia sporów pomiędzy panami świeckimi i duchownymi, a ich poddanymi.
1520 r. Bydgoszcz Zygmunt I Stary
  • Dla szlachty wolna żegluga po Wiśle,
  • minimalny pańszczyzna wynosząca 1 dzień w tygodniu.
1532 r. Piotrków Zygmunt I Stary
  • Zakaz opuszczania wsi przez chłopów bez zgody pana.
1562-1563 r. Piotrków Zygmunt II August Sejm piotrowski uchwala egzekucje dóbr:

  • nakaz zwrotu królewszczyzn zastawionych po 1504 r.
  • zakaz dla starostów egzekwowania wyroków sądów biskupich.
18 kwietnia 1791 r. Warszawa Stanisław August Poniatowski
  • Mieszczanie mogą nabywać nieruchomości ziemskie i mogą sprawować lepsze stanowiska,
  • rozszerzenie „neminem captivabimus nisi iure victum” na mieszkańców miast królewskich,
  • rozszerzono prawo nobilitacji.

Bibliografia:

  1. Witold Mizerski, Tablice historyczne, Adamantan 2001.
  2. Andrzej Chojnowski, Halina Manikowska, Vademecum maturzysty historia, Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa 1995.
  3. Jadwiga Krzyżaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław Jagiełło, Ossolineum 2006.
  4. Zygmunt Wojciechowski, Zygmunt Stary, PIW 1979.
  5. Stanisław Cynarski, Zygmunt August, Ossolineum 2004.

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.

12 komentarzy

  1. Bilbo pisze:

    Fajne zestawienie. Przydatne dla uczniów.

  2. Michu pisze:

    dzięki Wam :***

  3. Bartek pisze:

    dobra jest ta tabela

  4. Bartek pisze:

    bardzo dobre

  5. Bartek pisze:

    Przydało się na lekcje historii, dzięki 🙂

  6. Marcin pisze:

    W przywileju piotrkowskim z 1388 r. jest błąd. Zgodnie z artykułem 10 tego przywileju powinno być 5 grzywien (quinque marcas).

  7. tabelka pisze:

    bardzo fajna tabelka 😀

  8. Oh Sangwoo :* pisze:

    no ogl dzięki ale za długie, zdecydowanie.

  9. ktoś11224 pisze:

    fajna tabelka przydała mi się na historię,ja takiej bym nie zrobił* polecam 🙂

  10. ja pisze:

    nie ma przywileju Opolsko-Racibórskiego nadanego przez Jana II Dobrego w 1531