Województwo krakowskie w okresie II RP

Granice województwa zostały wyznaczone przez Sejm Ustawodawczy 3 grudnia 1920 r.1 Jego obszar wynosił 17 448 km²2 i do 1939 r. uległ tylko nieznacznym zmianom (pod koniec 1938 r. przyłączono do niego skrawki Spiszu i Orawy) tak, że w 1939 r. zajmowało ono 17 560 km²3.

Zgoła inaczej wyglądała kwestia podziału administracyjnego. W chwili powstania w skład województwa wchodziły 24 powiaty. Były to: bialski, bocheński, brzeski, chrzanowski, dąbrowski, gorlicki, jasielski, krakowski-grodzki, krakowski, limanowski, mielecki, myślenicki, nowosądecki, nowotarski, oświęcimski, pilzneński, podgórski, ropczycki, tarnowski, wadowicki, wielicki, żywiecki i spisko-orawski z siedzibą w Nowym Targu4. Pierwszych zmian dokonano w 1924 r. kiedy z części terenu powiatów żywieckiego i myślenickiego utworzono powiat makowski5 oraz zlikwidowano powiat podgórski, który przyłączono do powiatu krakowskiego6. Kolejne zmiany nastąpiły w lipcu następnego roku gdy powiat spisko-orawski włączono do powiatu nowotarskiego7. W kwietniu 1932 r. zlikwidowano powiaty: grybowski, makowski, oświęcimski, pilzneński i wielicki a obszary wchodzące w ich skład włączono do ościennych powiatów8. Ostatnia zmiana nastąpiła w 1937 r., w miejsce zlikwidowanego powiatu ropczyckiego utworzono powiat dębicki9. Ostatecznie w 1938 r. województwo krakowskie składało się z 18 powiatów: bialskiego, bocheńskiego, brzeskiego, chrzanowskiego, dąbrowskiego, dębickiego, gorlickiego, jasielskiego, krakowskiego-grodzkiego, krakowskiego, limanowskiego, mieleckiego, myślenickiego, nowosądeckiego, nowotarskiego, tarnowskiego, wadowickiego i żywieckiego. Jego obszar wynosił 17 448 km².

Jeżeli chodzi o ludność to według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. teren województwa zamieszkiwało 1 992 810 osób. Przy czym na wsi mieszkało 1 505 980 osób co stanowiło 75,6% ogółu ludności, w miastach z kolei 303 124 osoby czyli 24,4%. Dziesięć lat później liczba mieszkańców województwa wzrosła do 2 297 802 osób. Udział procentowy mieszkańców wsi uległ niewielkiemu zmniejszeniu i wynosił 74,8% czyli 1 718 256 osób, w miastach żyło z kolei 360 262 osób czyli 25,2% ogółu obywateli województwa krakowskiego10.

Na terenie województwa znaczną większość stanowili Polacy. Według danych z 1921 r. było to 89,2% ogółu mieszkańców podczas, gdy Żydzi 7,7% (ok. ¹/₃ w Krakowie), Ukraińcy (wliczając do tej grupy Łemków) – 2,6% oraz Niemcy – 0,5%11. W kolejnych latach układ ten nie uległ większym zmianom i w 1931 r. procentowy udział każdej z grup przedstawiał się następująco: Polacy – 89%, Żydzi – 7,5%, Ukraińcy 2,2%12. Ludność żydowska zamieszkiwała głównie w miastach i tak np. w Krakowie w 1931 r. stanowiła blisko 26%, Tarnowie – 43%, Nowym Sączu – 30%. Jeżeli zaś chodzi o powiaty to większe jej skupiska znajdowały się w tarnowskim (14,4%), chrzanowskim (8,7) i nowosądeckim (8,2%). Według spisu z 1921 r. utrzymywała się ona w 66,2% z działalności pozarolniczej (np. handel, ubezpieczenia, wolne zawody etc.), 25,2% z przemysłu oraz 8,4% z rolnictwa. Dziesięć lat później proporcje wyglądały następująco: 62,7%; 31,8%; i 5,4%.

Ludność Ukraińska, głównie Łemkowie, zamieszkiwała południowe części powiatów: nowosądeckiego, gorlickiego i jasielskiego, oraz północno-wschodnią część powiatu nowotarskiego (gromady Biała Woda, Czarna Woda, Jaworki i Szlachtowa). W pierwszym i drugim z wymienionych powiatów stanowili oni odpowiednio 17% i 36 % (1931 r.) ogółu ludności. Główne źródło utrzymania stanowiło rolnictwo – w 1921 r. było to aż 94%, a dziesięć lat później 92,8%, w przemyśle zatrudnionych było jedynie 1,7% (1921 r.) oraz 3% (1931 r.), z działów pozarolniczych 4,3% (1921) i 4,1% (1931).

Mniejszość niemiecka skupiała się głównie na terenie powiatu bialskiego, gdzie w 1921 r. mieszkało aż 75% jej przedstawicieli w Krakowskiem, w samej Białej Krakowskiej według spisu z 1931 r. (kryterium językowe) stanowili oni 18,2% mieszkańców miasta. Należy jednak zaznaczyć, że po części byli to Żydzi którzy ulegli germanizacji i uważali się za Niemców wyznania mojżeszowego13.

W związku z podziałem narodowościowym istniało również zróżnicowanie pod względem wyznaniowym. Według spisu z 1931 r. na terenie województwa żyło 2 045,6 tys. wiernych wyznania rzymsko-katolickiego obrządku łacińskiego (89%) i 51,8 tys. obrządku grekokatolickiego (2,3%), prawosławnych 12 tys. (0,5%), ewangelików 6,9 tys. (0,3%), inne chrześcijańskie 0,7 tys., nie określone lub nie podane 7,2 tys. (0,3%), wyznawców judaizmu było zaś 173,6 tys. (7,6%)14.

1. Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczy­pospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy. Dz. U. 1920, nr 117, poz. 768. Weszła w życie z dniem 23 grudnia 1920 r. [↩]
2. Kalendarz Wojskowy na rok 1928, pod red. J. Jastrzębskiego, Warszawa 1927, s. 72. [↩]
3. „Mały Rocznik Statystyczny”, 1939, tab. 5, s. 14. [↩]
4. Patrz przypis nr 1. [↩]
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 listopada 1923 r. o utworzeniu powiatu makowskiego. Dz. U. 1923, nr 122, poz. 991. Weszło w życie z dniem 1 stycznia 1924 r. [↩]
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 listopada 1923 r. o zniesieniu powiatu podgórskiego. Dz. U. 1923, nr 122, poz. 992. Weszło w życie z dniem 1 stycznia 1924 r. [↩]
7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 maja 1925 r. o zniesieniu powiatu Spisko-Orawskiego. Dz. U. 1925, nr 63 poz., 441. Weszło w życie z dniem 1 lipca 1925 r. [↩]
8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa krakowskiego. Dz. U. 1932, nr 1,  poz. 3 Weszło w życie 1 kwietnia 1932 r. [↩]
9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 marca 1937 r. o zniesieniu powiatu ropczyckiego i utworzeniu powiatu dębickiego w województwie krakowskim. Dz. U. 1937, nr 18, poz. 119. Weszło w życie z dniem 1 kwietnia 1937 r. [↩]
10. Na podstawie: J. Lachendro, Prasa województwa krakowskiego w latach 1918-1939, Kraków 2006, s. 27. [↩]
11. Tamże, s. 30. [↩]
12. A. Pilch, Dzieje ruchu robotniczego w Krakowskiem 1918-1939, cz. 1, Kraków 1987, s. 15. [↩]
13. Na podstawie: J. Lachendro, op. cit., s. 30. [↩]
14. „Mały Rocznik Statystyczny”, 1938, tab. 15, s. 24-25. [↩]