Akt konfederacji warszawskiej (28 stycznia 1573 r.)

Confoederatio Generalis Varsoviae

My Rady Koronne, duchowne i świeckie, i rycerstwo wszystko, i stany insze jednej a nierozdzielnej Rzeczypospolitej z Wielkiej i z Małej Polski, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kijowa, Wołynia, Podlasia, z Ziemie Ruskiej, Pruskiej, Pomorskiej, Żmudzkiej, Inflanckiej i miasta koronne. Oznajmujemy wszystkim wobec komu należy na wieczną tej rzeczy pamięć, iż pod tym niebezpiecznym czasem, bez króla pana zwierzchniego mieszkając, staraliśmy się o to wszyscy pilnie na zjeździe warszawskim, jakobyśmy przykładem przodków swych sami miedzy sobą pokój, sprawiedliwość, porządek i obronę Rzeczypospolitej zatrzymać i zachować mogli. Przetoż statecznym, jednostajnym zezwoleniem i świętym przyrzeczenim sobie to wszyscy spólnie, imienim wszystkiej Rzeczypospolitej obiecujemy i obowięzujemy się pod wiarą, poczciwością i sumnienim naszym.

Naprzód żadnego rozerwania miedzy sobą nie czynić ani dysmembracyjej żadnej dopuścić, jako w jednej, nierozdzielnej Rzeczypospolitej, ani jedna część bez drugiej pana sobie obierać, ani stronnictwami prywatnymi z inszym narabiać. Ale podług miejsca i czasu tu naznaczonego zjechać się do gromady koronnej i spólnie a spokojnie tę sprawę obierania pana podług wolej Bożej do skutku słusznego przywieść. A inaczej na żadnej pana nie pozwalać, jedno z takową pewną a mianowitą umową: iż nam pierwej prawa wszystkie, przywileje i wolności nasze, które są i które mu podamy po obraniu, poprzysiąc ma. A mianowicie to poprzysiąc pokój pospolity miedzy rozerwanymi i różnymi ludźmi w wierze i w nabożeństwie zachowywać i nas za granicę koronną nigdy nie ciągnąć żadnym obyczajem ani prośbą królewską swą, ani płaceniu pięciu grzywien na drzewce, ani ruszenia pospolitego bez uchwały sejmowej czynić. Przetoż powstać przeciwko każdemu takiemu obiecujemy, kto by albo miejsca i czasy inne do elekcyjej sobie obierał i składał, albo tumultować na elekcyjej chciał, abo lud służebny osobliwie przyjmował, albo elekcyjej onej zgodnie od wszytkich zamknionej sprzeciwiać się śmiał.

A iż w Rzeczypospolitej naszej jest różnorodność niemała z strony wiary krześcijańskiej, zabiegając temu, aby się z tej przyczyny miedzy ludźmi rozruchy jakie szkodliwe nie wszczęły, które po inszych królestwach jaśnie widziemy, obiecujemy to sobie spólnie za nas i za potomki nasze na wieczne czasy pod obowiązkiem przysięgi, pod wiarą, czcią i sumnieniem naszym, iż którzy jestechmy różni w wierze, pokój miedzy sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w Kościelech krwie nie przelewać ani się penować odsądzeniem majętności, poczciwością, więzieniem i wywołaniem i zwierzchności żadnej ani urzędowi do takowego progressu żadnym sposobem nie pomagać. I owszem, gdzie by ją kto przelewać chciał, z tej przyczyny zastawiać się o to wszyscy będziem powinni, choćby też za pretekstem dekretu albo za postępkiem jakim sądowym kto to czynić chciał.

Wszakże przez tę konfederacyją naszę zwierzchności żadnej nad poddanymi ich, tak panów duchownych, jako i świeckich, nie derogujemy i posłuszeństwa żadnego poddanych przeciwko panom ich nie psujemy. I owszem, jeśliby takowa licencyja gdzie była pod oblikiem wiary, tedy jako zawsze było, będzie wolno i teraz każdemu panu poddanego swego nieposłusznego tam, tak w duchownych, jako i świeckich rzeczach podług rozumienia swego skarać.

Aby wszystki nadania zwierzchności i władze królewskiej dostojności kościelne, jako arcybiskupstw, biskupstw i inszych wszelakich beneficyj były dawane nie inszym, jedno rzymskiego Kościoła klerykom, obywatelom polskim według statutu; a beneficyja kościołów greckich ludziom tejże greckiej wiary dawane być mają.

A iż to do pokojów wiele należy, aby dyferencyje między stany hamowane były, a miedzy stanem duchownym i świeckim jest niemała różność o rzeczach świeckich doczesnych, obiecujemy wszystki ty miedzy sobą uzgodnić na blisko przyszłym sejmie electionis.

Sprawiedliwości porządek taki w mocy zachowujemy, jaki sobie które województwo doma spólnie postanowiło, albo jeszcze postanowi zgodnie, także i około obrony potrzebnej zamków pogranicznych.

Któżkolwiek się komu o pewny dług zapisał i do grodu mocą zapisu odpowiedać się poddał dobrowolnie, bądź przed śmiercią, albo już i po śmierci królewskiej, takowy każdy podług zapisu swego niechaj zwykły postępek prawa cierpi. A panowie starostowie będą powinni mocą tego pospolitego obowiązku bez wszelakiej odwłoki obyczajem zwykłym sądzić, odprawować, egzekwować takowe kauzy sprawy, oprócz tych województw, które sobie formam sprawiedliwości i egzekucyjej specialem postanowili sub interregno abo jeszcze postanowić mają.

Zapisy wszelakie i zeznania dóbr wieczyste przed jawnymi księgami uczynione i które wprzód będą czynione przed czasem niebytności króla, spólnym tej konfederacyjej zezwoleniem umacniamy, aby sub interregno, począwszy od dnia śmierci królewskiej, nikomu w postępkach prawnych dawność ziemska nie szkodziła na potem do sprawiedliwości jego.

Także którzy mieli terminum brania pieniędzy na przeszłe Gody abo na Nowe Lato, abo na jaki czas już przeszły, ci wszyscy aby byli powinni brać swe pieniądze na pierwsze sądy, da-li Pan Bóg po obraniu nowego króla, albo na pierwsze leżenie ksiąg.

Obiecujemy też to sobie, że na elekcyją naznaczoną jadąc, i na miejscu będący, i do domu się rozjeżdżając, gwałtu żadnego ludziom i sami miedzy sobą czynić nie będziemy.

Ty wszystki rzeczy obiecujem sobie i na potomki swe chować statecznie i trzymać pod wiarą, czcią i sumnieniami naszymi. A kto by się temu sprzeciwiać chciał i pokój a porządek pospolity psować, przeciwko takowemu powstaniem na tego skazanie.

A dla lepszej pewności tych wszystkich opisanych rzeczy przyłożyliśmy pieczęci swe do tego i rękoma własnymi podpisali.

Franciszek Krasiński
Jan Firlej
Piotr Zborowski
Olbrycht Łaski
Jan Sierakowski
Ostaf Wołowicz
Hieronim Ossoliński
Stanisław Herburt
Stanisław Słupecki z Konar
Zygmunt Wolski