Aleksander Farnese (książę Parmy) - biografia


Aleksander Farnese wł. Alessandro Farnese, hiszp. Alejandro Farnese (ur. 27 sierpnia 1545 r. w Rzymie zm. 3 grudnia 1592 r. w Arras), ył niewątpliwie jednym z wybitniejszych wodzów swojej epoki oraz zręcznym dyplomatą na służbie króla Hiszpanii Filipa II. Uczestnik bitwy pod Lepanto w 1571 roku, namiestnik Niderlandów po śmierci swego wuja don Juana d’Austria. Dzięki jego rządom w zbuntowanych Niderlandach (1578-1592) oraz militarnym sukcesom, Habsburgowie zachowali kontrolę nad południowymi prowincjami. W 1586 roku po śmierci ojca Octavia odziedziczył posiadłości we Włoszech (Parmę i Piazencę), jednakże nigdy nie wrócił do ojczyzny.

Aleksander Farnese

Aleksander Farnese

Ród Farnese wywodził się ze starej rzymskiej szlachty mającej swoją siedzibę na pograniczu Toskanii i Lacjum. Nazwisko po raz pierwszy pojawiło się w dokumentach w XII wieku, lecz wybitną rolę Farnese zaczęli odgrywać dopiero w XV wieku, gdy efekty przyniosły korzystne małżeństwa i służba papieżom. To właśnie wówczas Alessandro Farnese (1468-1549) sięgnął po tiarę papieską i od 1534 roku zasiadał na tronie papieskim jako Paweł III. Przyczynił się do odnowy Kościoła, jednak jednocześnie i z równie wielką dbałością zabezpieczał interesy swego rodu. Dla syna Piotra Ludwika utworzył w 1545 roku dziedziczne księstwo Parmy i Piacenzy. Jednak wzrost potęgi Hiszpanii skłonił rychło książąt Farnese do współpracy z Habsburgami. Dziedzic i następca Piotra- Oktawiusz ożenił się w 1538 roku z Małgorzatą, nieślubną córką cesarza Karola V wchodząc w ten sposób w kręgi monarsze.

Aleksander urodził się 27 sierpnia 1545 roku w Rzymie. Wraz z nim przyszedł na świat brat bliźniak- Karol, jednakże chłopiec zmarł wkrótce po narodzinach.

Na młodość księcia bardzo duży wpływ miały spory jego ojca z cesarzem Karolem i pochodzenie matki. W latach 1551-1552 przez Parmę przetoczyły się walki pomiędzy Francuzami, a armią cesarską. Sześcioletni chłopiec z ciekawością przyglądał się pracom komisji wojny i artylerii, w której wybitną rolę odgrywał książę Francesco de Marchi (1504-1576), wybitny specjalista z dziedzin sztuki wojskowej i fortyfikacji. Być może już wówczas pojawiła się myśl- marzenie, by w przyszłości samemu stanąć na czele armii.

W czasie pobytu w Parmie Aleksander zdobywał także wykształcenie odpowiednie do rangi księcia i oczekiwań jakie wiązał z nim jego ojciec Oktawiusz. Warto zaznaczyć, iż w wieku 10 lat potrafił już napisać po łacinie list do wuja kardynała Aleksandra Farnese (1520-1589). Wśród jego wykładowców można wymienić: Juliana Ardinghelli- komandora Zakonu Maltańskiego; Francisa Luisina Udine kształtującego go w zakresie literatury czy Francisa Paciotto Salomona, który nauczał przedmiotów ścisłych. Jednakże Aleksander już od dzieciństwa wykazywał więcej chęci do wyczynów fizycznych niźli umysłowych.

Po zakończonej wojnie parmeńskiej Oktawiusz opowiedział się po stronie hiszpańskiej. Na podstawie tzw. Traktatu z Gandawy z 15 września 1556 roku Aleksander musiał opuścić Parmę i wyjechać na dwór hiszpański, który rezydował wówczas w Brukseli. Udał się tam wraz z matką- Małgorzatą, córką Karola V, a zatem przyrodnią siostrą Filipa II. Oboje zostali przyjęci bardzo życzliwie i do 1559 roku Aleksander przebywał w Brukseli u boku Filipa II. Młody książę szybko odnalazł się w nowym środowisku. 21 września 1558 roku zmarł w Yuste Karol V. Filip II musiał wracać do Hiszpanii i młody książę Farnese towarzyszył mu w podróży.

Na dworze w Madrycie Aleksander poznał o dwa lata młodszego od siebie Juana d’Austria- nieślubnego syna cesarza Karola V. Młodzieńcy zaprzyjaźnili się i odtąd ich losy zaczęły się krzyżować. Razem trafili na Uniwersytet Alcala de Henares; wspólnie też pobierali nauki.

Ten okres zakończył się w 1565 roku, kiedy to na polecenie matki Małgorzaty piastującej podówczas funkcję generalnej namiestniczki musiał wrócić do Niderlandów. Tam też 11 listopada 1565 roku poślubił portugalską infantkę Marię, z którą powrócił do Parmy w 1567 roku. W tym również roku przyszła na świat ich córka Małgorzata, a w 1569 roku dziedzic i następca Ranuccio. Wszelako małżeństwo Aleksandra i Marii nie uchodziło za najszczęśliwsze. Księcia interesowały bardziej polowania, konna jazda, szermierka i sztuka wojenna niźli sprawy rodzinne.

Okazja ku temu, by sprawdzić się jako żołnierz nadarzyła się już wkrótce. W 1571 roku doszło bowiem do wielkiej wojny z Turkami. Powołana została Święta Liga, w której największą rolę odgrywały Hiszpania i Wenecja. Admirałem zgromadzonej floty został zaś don Juan d’Austria- wuj Aleksandra, który nie omieszkał zaproponować Aleksandrowi udziału w walce. Farnese nie zwlekał- zebrał niewielki kontyngent i 26 lipca 1571 roku dołączył w Genui do armii don Juana. We flocie jednak rychło zaczęło dochodzić do sprzeczek; potęgował je fakt, że starsi dowódcy nie byli do końca zadowoleni z faktu, iż na ich czele stał dwudziestoczteroletni admirał. 1 października doszło do zaostrzenia konfliktu- Aleksander wykazał się wówczas nie tylko taktem, ale i zimną krwią łagodząc całą sytuację. Za tą interwencję został później pochwalony przez papieża. 7 października 1571 roku doszło do bitwy pod Lepanto, gdzie walczył jako podkomendny Juana d’Austria. Podczas walki z Turkami wyróżnił się odwagą i umiejętnościami wojskowymi.

W 1572 roku niezbyt chętnie wrócił do Parmy. W rok później Maria urodziła drugiego syna- Odoarda. Aleksander wrócił do dawnego życia. 8 lipca 1577 roku Maria zmarła. Ostatnie ogniwo, które łączyło go z Parmą pękło.

W tym samym roku Aleksander zyskał sposobność do opuszczenia Parmy. Na polecenie króla Hiszpanii Filipa II miał bowiem na czele armii wyruszyć do Niderlandów, by wesprzeć tam generalnego namiestnika don Juana d’Austria. Nie zwlekał. Już 15 grudnia 1577 roku przekroczył Alpy. Nie przypuszczał, że już nigdy nie powróci do ojczyzny.

W Niderlandach już od 1568 roku trwało powstanie, na którego czele stał książę Wilhelm Orńaski. Aleksander wsparł wuja w walkach i zajął się reorganizacją armii. W 1578 roku wyróżnił się w bitwach pod Gembloux i pod Rijmenam. Don Juan d’Austria zmarł niespodziewanie 1 października 1578 roku. Król Filip II wyznaczył wówczas Aleksandra generalnym namiestnikiem Niderlandów z zadaniem stłumienia powstania.

Aleksander Farnese był jednak nie tylko doskonałym dowódcą, ale i zręcznym dyplomatą. W przeciwieństwie do poprzednich namiestników starał się więc z początku łagodzić konflikty i unikał okrucieństwa wobec buntowników. Stany Generalne jednak mu nie ufały i nie zaakceptowały go.

Nie rezygnował jednak. Próbował negocjować z prowincjami niderlandzkimi, w których przeważali katolicy co doprowadziło do podpisania tzw. Unii z Arras, traktatu z 6 stycznia 1579 r. i uznania przez te prowincje podległości wobec Filipa II. Porozumienie wymagało pewnych ustępstw po stronie hiszpańskiej, m.in. usunięcia wojsk najemnych, lecz spokój w południowych prowincjach był tego warty. Ostateczne porozumienie podpisane zostało 17 maja 1579 roku.

Jednocześnie, podczas trwających negocjacji Farnese kontynuował walkę z prowincjami protestanckimi, które w odpowiedzi na unię w Arras podpisały 23 stycznia 1579 r. Unię w Utrechcie. Nikt nie zdawał sobie wówczas sprawy, że jest to pierwszy krok do podziału Niderlandów.

Mimo złego stanu zdrowia zdołał w czerwcu 1579 roku, po długim oblężeniu zdobyć Maastricht. Dzięki swoim umiejętnościom zajmował kolejne twierdze. Upadło Mechelen i Groningen. Z całą pewnością duży wpływ na jego sukcesy miały łagodne warunki jakie oferował pokonanym. W ten sposób zamierzał wbić klin w zbuntowane prowincje. Nie prześladował więc kalwinów pozwalając im pozostawać w domach i nie stosował krwawych represji. Dzięki temu zbuntowane miasta były bardziej skłonne do kapitulacji. Dużym sukcesem było także poparcie namiestnika Korony przez hrabiego Rennenberga- stadhoudera północnowschodnich prowincji, okrzykniętego przez zbuntowane prowincje zdrajcą. W listopadzie 1581 r. zajął Tournai. Jednakże dwa lata walk dały się we znaki jego ludziom, którzy byli na skraju wyczerpania. Na szczęście z Hiszpanii przybyły posiłki i Aleksander mógł dalej kontynuować wojnę z buntownikami. Dzięki temu w 1582 roku przystąpił do ofensywy. W 1583 roku w ślad za hrabią Rennenbergiem poszedł szwagier księcia Wilhelma Orańskiego- Wilhelm van den Berg.

W połowie 1583 r. po opanowaniu Diest i Westerlo wojska hiszpańskie zagroziły komunikacji pomiędzy Antwerpią i Brukselą. Plan Aleksandra był prosty- chciał bowiem otoczyć ziemie zajęte przez buntowników. Zajmował więc systematycznie kolejne miasta. Punktem zwrotnym stało się opanowanie Zutphen. Z początkiem 1584 roku odciął Antwerpię od morskiego połączenia. Wkrótce poddały się Ypres i Brugia.

Szczęśliwą okolicznością było również zamordowanie przywódcy zbuntowanych prowincji- księcia Wilhelma Orańskiego, który był równie zdolnym wodzem co Farnese. Wprawdzie Baltazar Gerard zwrócił się wcześniej do namiestnika o poparcie zamachu, którego chciał się podjąć, lecz Aleksander jako zręczny polityk nie zamierzał się w to angażować. Mimo braku poparcia ze strony namiestnika Gerard dokonał zamachu. 10 lipca 1584 roku zginął książę Orański. Aleksander nie zwlekał, by wykorzystać tą sytuację. 17 września 1584 roku po długim oblężeniu zdobył Gandawę, w marcu 1585 r. Brukselę i Nijmegen. Rozpoczął również oblężenie Antwerpii. Ażeby miasto całkowicie odciąć od posiłków nakazał budowę umocnień oraz mostu na Skaldzie. Wreszcie 17 sierpnia 1585 roku, po 13 miesiącach oblężenia Antwerpia upadła.

W 1585 roku Aleksander Farnese został uhonorowany Orderem Zakonu Złotego Runa. Otrzymał również formalne prawo do pozostającej pod hiszpańską władzą Piacency, o którą bezskutecznie przez lata zabiegała jego matka Małgorzata. W 1586 r. po śmierci ojca Aleksander został księciem Parmy. Był to szczyt powodzenia Aleksandra.

Niemal całe Niderlandy powróciły pod władzę Korony. Jedynie Zelandia, Holandia, Utrecht, część Fryzji, Overijssel i Geldria nie były w jego rękach. Wydawało się, że to jedynie kwestia czasu.

Aleksander Farnese zamierzał kontynuować wojnę aż do ostatecznego pokonania zbuntowanych prowincji niderlandzkich, jednakże król Filip II miał wobec niego inne plany. Był to czas, gdy Hiszpania przygotowywała wielką inwazję Anglii. Aleksander otrzymał od króla rozkaz skoncentrowania swoich oddziałów nad brzegami kanału La Manche i przygotowania się do uderzenia. Niestety, był to jedynie czas stracony albowiem z tak wielką pieczołowitością przygotowana Wielka Armada uległa zniszczeniu w 1588 roku. Paradoksalnie księcia Farnese również obarczono winą za tą klęskę.

Tymczasem Aleksander podupadł nieco na zdrowiu i by podreperować siły udał się do wód w Spa. Jego zastępcom przyszło zmierzyć się wówczas z odbudowanymi siłami zbuntowanych prowincji, na których czele stał syn księcia Wilhelma Orańskiego- młody i zdolny Maurycy.

Aleksander zamierzał stawić mu czoła, jednak plany Filipa II ponownie na to nie pozwoliły. Władca Hiszpanii skierował go bowiem do Francji, gdzie po zabójstwie króla Henryka III (sierpień 1589 r.) rozgorzała wojna domowa. Filip II wspierał katolicką opozycję sprzeciwiającą się nowemu królowi Henrykowi IV. W 1590 roku armia hiszpańska zajęła Paryż. Jednakże szczęście przestało dopisywać Aleksandrowi. 20 kwietnia 1592 r. podczas zdobywania Rouen został raniony w rękę. Rana była na tyle poważna, że powierzył dowództwo synowi Ranuccio, a sam wrócił do Niderlandów. Tam czekało go kolejne rozczarowanie. Niespodziewanie bowiem, na skutek intryg zazdrosnych o jego sukcesy dworzan został odwołany ze stanowiska namiestnika. Wyczerpany przez chorobę nie miał już sił na walkę o własną pozycję. Zmarł 3 grudnia 1592 r. w Arras.

Aleksander Farnese był jednym z najwybitniejszych hiszpańskich dowódców. Potrafił połączyć znajomość sztuki wojennej z dyplomacją. To dzięki niemu południowa część Niderlandów pozostała pod hiszpańskim panowaniem.

Bibliografia:

  1. Alfieri Luigi, Gigli azzurri, Parma 1995
  2. Bogucka Maria, Żelazny książę i żebracy, Warszawa 1961
  3. Japikse Nicolas, Die Oranier. Statthalter und Könige in den Niederlanden, München 1939.
  4. Memorial Historico Espanol, Madrid 1863
  5. Pietromarchi Antonello, Alessandro Farnese l’eroe italiano delle Fiandre, Gangemi, Roma 1998
  6. Tocci Giovanni, Il Ducato di Parma e Piacenza, Torino 1987
  7. Vecchio Edoardo del, I Farnese, Istituto di Studi Romani Editore, 1972

Więcej o historii Hiszpanii przeczytasz klikając na poniższą grafikę:

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.

Zostaw własny komentarz