„Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich” - K. Kuras - recenzja

Najbardziej wartościową literaturą jest ta, która dostarcza nieznanych faktów, bądź zawiera oryginalny punkt spojrzenia na dzieje. Taką jest z całą pewnością wydana przez wydawnictwo Historia Iagiellonica książka autorstwa dr Katarzyny Kuras pt. Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich.

Autorka jest wykładowcą w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się głównie wokół Rzeczpospolitej czasów saskich (ze szczególnym uwzględnieniem historii parlamentaryzmu, roli sejmików oraz zjawiska klientelizmu) i relacji polsko-francuskich w XVIII wieku. Dr Kuras jest ponadto autorką takich publikacji jak: Troski i problemy działaczy Familii na sejmiku wiszeńskim w czasach panowania Augusta III, Pamiętnik rodziny Ustrzyckich z 1735 r., czy Jan Mikołaj Cieszkowski klient i współpracownik Augusta Czartoryskiego.

Recenzowana praca jest rozprawą doktorską autorki, nominowaną w 2009 r. do nagrody Prezesa Rady Ministrów. Ramy chronologiczne pracy obejmują lata 1731-1763, obszarowo natomiast tereny Korony, w mniejszym zaś stopniu Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Monografia ta jest wnikliwym studium zjawiska osiemnastowiecznego klientelizmu, przedstawionego z perspektywy relacji patron-klient, jak również pokazaniem ówczesnych metod polityki personalnej w budowaniu fakcji politycznych na przykładzie otoczenia politycznego ks. Augusta A. Czartoryskiego.

Kompozycja pracy jest spójna i logiczna. Dzieło składa się z pięciu rozdziałów poświęconych kolejno: patronowi i jego dworowi; podstawom materialnym patronatu; charakterystyce zjawiska klientelizmu i patronatu; współpracownikom i klientom wojewody ruskiego oraz ich działalności politycznej.

Na końcu pracy znajdują się aneksy w postaci imiennego zestawienia bliższych i dalszych klientów wojewody ruskiego, a ponadto bibliografia, wykaz skrótów oraz indeks osobowy.

Trzon pracy stanowi gruntowna, wieloaspektowa analiza środowiska skupionego wokół księcia, jak również roli dworu magnackiego i samej osoby patrona w procesie tworzenia relacji o charakterze klientalnym. W zamyśle autorki owa analiza ma pokazać, na ile metody doboru współpracowników oraz aktywność klientów na sejmikach, sejmach i w trybunale determinowały wpływ wojewody ruskiego na życie polityczne kraju i decydowały w ostateczności o jego pozycji tak w państwie, jak i na „prowincji”.

Cenne w pracy dr Kuras jest ponadto skonfrontowanie powyższych, teoretycznych rozważań z rzeczywistością polityczną okresu panowania Augusta III. Chodzi tu o pokazanie na przykładzie konkretnych kampanii politycznych rzeczywistej skuteczności polityki personalnej oraz aktywności klienteli na forach sejmikowych, sejmowych i w trybunale. W efekcie daje to Czytelnikowi precyzyjny obraz realnych wpływów wojewody ruskiego w poszczególnych województwach i na „szczeblu centralnym”.

Warto dodać jeszcze, że książkę wzbogaca szereg tabel i wykresów, które znacząco ożywiają jej treść i ułatwiają odnalezienie się w całości tematu.

Pod względem merytorycznym książka prezentuje się bardzo dobrze. Jest to niezwykle bogata i wielowymiarowa pozycja, która wnosi wiele „nowego” do poruszanej problematyki. Takim novum jest przede wszystkim stratyfikacja klienteli czy też odmienne spojrzenie na czasy saskie. Spojrzenie z perspektywy społecznej jednego ze stronnictw, a nie jak dotąd – politycznej (rozumianej jako walka magnackich koterii).

Szczególnie ujmujące jest to, że autorka nie zadowoliła się li tylko wyczerpującym omówieniem tematu. Pisząc pracę dostrzega jednocześnie inne obszary wymagające zbadania. Taki stanowi np. kwestia typowości metod polityki personalnej prowadzonej przez ks A. A. Czartoryskiego w czasach saskich. Tym samym wyznacza nowe kierunki badań na epoką „saską”, co z kolei ożywia i dynamizuje naukę historyczną.

Na szacunek zasługuje też solidny materiał zebrany do napisania tej pracy. Są to pokaźnej liczby opracowania, jak również liczne materiały źródłowe. Te ostatnie zaczerpnięte zostały nie tylko z bibliotek i archiwów polskich, ale i zagranicznych (m.in. niemieckich, ukraińskich, rosyjskich, francuskich).

Strona techniczna wydania stoi na wysokim poziomie. Wydanie jest niezwykle staranne i estetyczne. Daje się zauważyć również dbałość o ortografię i stylistykę. Całość tyko zachęca do lektury.

Walorem rozprawy jest niewątpliwie język. Mimo naukowości pracy nie jest on aż nadto hermetyczny, cechuje go bowiem przejrzystość i zrozumiałość, a także konkretyzm. Podkreślić wypada w tym miejscu właśnie dyscyplinę pracy. Autorka koncentruje się wyłącznie na omawianym zagadnieniu, nie ucieka w żadne dygresje, wywody nieistotne dla tematu itp. Cenne są też wnioski na końcu każdego z rozdziału. Stanowią rodzaj podsumowania oraz umożliwiają łatwy i szybki dostęp bo potrzebnych informacji.

Percepcję tekstu może jedynie utrudniać brak tłumaczenia cytatów ze źródeł obcojęzycznych. Powoduje to niekiedy niezrozumienie pewnych wywodów autorki.

Praca ta kierowana jest w zasadzie do osób dobrze zaznajomionych z realiami epoki. Świetny punkt wyjścia do badań nad epoką saską, a zarazem bogate źródło wiedzy. Pozycja naprawdę godna uwagi.

Plus minus:
Na plus:
+ ciekawy punkt spojrzenia na epokę saską
+ obszerna bibliografia
+ estetyka wydania
+ wnioski do poszczególnych rozdziałów
+ dyscyplina pracy pisarskiej
Na minus:
- w zasadzie brak

Tytuł: Współpracownicy i Klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich
Autor: Katarzyna Kuras
Wydawca: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-62261-09-3
Cena: 39-47 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10