„Obwodowe Oddziały Dywersji Bojowej Okręgu AK Warszawa...” - H. Rybicka - recenzja

Kiedy kilka lat temu kupiłem pierwszą pozycję z serii dokumentów warszawskiego KeDywu1, traktowałem to bardziej jak swoistą ciekawostkę. Tymczasem seria dokumentów obrazujących działalność KeDywu OW AK (wydawana przez Bibliotekę Narodową, Instytut Historii PAN, a teraz Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego) stała się dla mnie absolutną podstawą. Z niecierpliwością oczekiwałem ubiegłorocznego wydania dokumentów z roku ’44. Identycznie sprawa przedstawia się ze świeżo wypuszczonymi na rynek dokumentami oddziałów obwodowych.

Historia KeDywu Okręgu Warszawa Armii Krajowej jest stosunkowo słabo opisana w naszej literaturze, tak w przypadku monografii naukowych jak i prac o charakterze wspomnieniowym. Opracowania Henryka Witkowskiego i prof. Tomasza Strzembosza, wspomnienia Józefa Romana Rybickiego, braci Witkowskich, Stanisława Likiernika czy też Andrzeja Świętochowskiego a także biografia Stanisława Aronsona. Czytelnik pragnący uzyskać podstawową wiedzę na ten temat, na te pozycje powinien trafić bez problemu, ale później już zaczynają się schody. Tutaj z pomocą przyszła córka dra Józefa R. Rybickiego „Andrzeja”2, Pani Hanna Rybicka, która po odnalezieniu dokumentów uratowanych po wojnie, podjęła się zadania wydawania ich. Jak sama później wielokrotnie przyznawała, robiła i robi to dla zachowania pamięci o żołnierzach warszawskiego KeDywu, a także dla ułatwienia historykom ich pracy:

Mnie było żal tego. I na pięćdziesięciolecie wydała to [dziennik bojowy OD „A” z Powstania Warszawskiego - S.P.] Biblioteka Narodowa. Potem jakoś były te inne dokumenty i mnie było po prostu żal, bo wiedziałam, że to zostanie odłożone do archiwum i właściwie będzie trudno do tego dotrzeć, bo to będzie rozproszone, nieopisane, czasem nie bardzo będzie wiadomo do kogo to będzie należeć3.

Najnowsza publikacja z tej serii, jest najprawdopodobniej przedostatnim tomem. Nie zostały wydane jeszcze dokumenty związane z oddziałami podwarszawskimi. Czy i kiedy to nastąpi, nie wiadomo, ale jedno jest pewne, warto czekać.

Tom poświęcony oddziałom obwodowym podzielony jest na siedem rozdziałów, z czego sześć pierwszych dotyczy losów kolejnych oddziałów obwodowych (czy też dzielnicowych). Siódmy z kolei prezentuje dokumenty wysłane z warszawskiego KeDywu do Komendy Okręgu Warszawa AK, w tym niezwykle interesujący schemat organizacyjny KeDywu OW AK i plan pracy na dalsze miesiące, oba sporządzone jeszcze przez mjra Jerzego Lewińskiego. Układ sześciu pierwszych części tego tomu jest bardzo jasny. Najpierw dostajemy skróconą historię danego oddziału - opisaną przez Panią Rybicką - z zaznaczeniem dokumentów, na które warto zwrócić szczególną uwagę. Dalej już mamy to co najważniejsze, czyli wybrane plany akcji, sprawozdania, listy do dowództwa. Jest to rzecz jasna jedynie wybór z zachowanych archiwaliów. Zdecydowanie więcej znaleźć mogą zainteresowani w Gabinecie Rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie znajduje się Archiwum Józefa Rybickiego, Zbiorach Specjalnych Biblioteki Naukowej Wojskowego Biura Badań Historycznych a także Archiwum Akt Nowych. W omawianym tomie możemy zapoznać się natomiast z tak ciekawymi dokumentami jak raporty z akcji na Żoliborzu 15 kwietnia ’44 r.4, pisma w sprawie „Ryżego”, meldunki Juliusza Sieradzkiego „Bombowca”, czy też raport z podróży służbowej Stefana Mrozowskiego „Pika”, na której to zaobserwował, jak funkcjonariusze policji granatowej na pewnej stacji kolejowej obchodzą się z Polakami. Znajdziemy też trochę nowych informacji dt. tak działalności samego KeDywu OW AK jak i osób, które w nim działały, jak chociażby wspominany już „Pik”, postać bardzo interesująca a praktycznie nieznana nikomu. Każda, nawet najdrobniejsza wzmianka o takich ludziach, jest na wagę złota. A trzeba tutaj zauważyć, że większość tych dokumentów, o ile nie wszystkie, jest publikowana w takiej pracy po raz pierwszy.

Na uwagę zasługuje również opracowanie naukowe, które co warto zaznaczyć, od początku wydawania dokumentów warszawskiego KeDywu stoi na bardzo wysokim poziomie. Ogromna w tym zasługa recenzenta w osobie dra Andrzeja Chmielarza, który współpracuje z Panią Hanną Rybicką od lat. Bardzo dobrze przygotowane przypisy, które wyjaśniają wiele spraw nawet osobom słabo orientującym się w temacie, a na końcu podstawowa bibliografia. Tutaj trzeba przyznać, że ze wszystkich tomów, jakie dotąd się ukazały, ten jest chyba zdecydowanie najprostszy w odbiorze. Spokojnie sięgnąć po niego mogą nie tylko ci, którzy na co dzień interesują się historią warszawskiego KeDywu, ale także osoby luźno zajmujące się warszawską konspiracją.

Pod względem edytorskim książka prezentuje się znakomicie. Bardzo przyjemna okładka, świetny druk, spora ilość fotografii, w tym parę dotąd nieznanych. Literówki można by zapewne policzyć na palcach jednej ręki. Jedyna, którą jestem teraz w stanie wymienić, to błąd w podpisie fotografii por. Mrozowskiego (jest Morozowski). Można by jeszcze narzekać na to, iż publikacja jest stosunkowo krótka. Ale nie można zapominać, że do naszych czasów zachowało się niewiele tych dokumentów. Niemniej już to co mamy, powinno nas cieszyć i to bez dwóch zdań.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość naukowa w tym ciągle słabo opisanym fragmencie historii
+ warsztat naukowy na najwyższym poziomie
+ opracowanie edytorskie
+ kilka nieznanych dotąd fotografii
+ cena
Na minus:
- można było spodziewać się większej ilości dokumentów

Tytuł: Obwodowe Oddziały Dywersji Bojowej Okręgu AK Warszawa. Dokumenty warszawskiego KeDywu z lat 1943-1945
Autor: Hanna Rybicka
Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-235-0755-0
Liczba stron: 204
Oprawa: miękka
Cena: ok 29 zł
Ocena: 10/10

1. KeDyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty - rok 1943, oprac. H. Rybicka, Warszawa 2006. [↩]
2. W trakcie okupacji m.in. twórca tzw. Grupy „Andrzeja”, później znanej jako Oddział Dyspozycyjny „A”, a od listopada 1943 roku- po tym jak aresztowany i rozstrzelany przez Niemców został twórca i pierwszy szef tegoż, mjr Jerzy Lewiński „Chuchro” - szef KeDywu Okręgu Warszawa AK. [↩]
3. https://historia.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1069:wywiad-z-pani-hann-rybick-cork-szefa-kedywu-okrgu-warszawskiego-ak&catid=191:polska-podziemna-i-okupacja&Itemid=620 [dostęp na: 15.10.2010 r.] [↩]
4. Likwidacja Jerzego Mieczysława Tabęckiego „Lasso”, Mariana Szweda, Leona Millera i „Ryżego” przez ODB-17 i OD „A”. [↩]