Zeszyty Naukowe Muzeum Wojska w Białymstoku (nr 22/2010) oraz Studia i Materiały do Historii Wojskowości (nr 46/2009)

W 1980 r. powstał w Muzeum prężnie działający Ośrodek Badań Historii Wojskowej prowadzący badania naukowe i zajmujący się działalnością wydawniczą. Efektem jest już 22 numer „Zeszytów Naukowych”, prezentujący głównie artykuły zaprezentowane na konferencji związanej z odzyskaniem niepodległości przez Białostocczyznę w 1919 r. (wtedy to dopiero, po wycofaniu się wojsk niemieckich, region znalazł się praktycznie w granicach wolnej Polski).

Pierwszy tekst autorstwa Łukasza Radulskiego „Przyczynek do wycofywania się niemieckich wojsk z frontu wschodniego (listopad 1918-luty 1919) przynosi min. ciekawe informacje o technicznej i politycznej stronie przetransportowania 400 tysięcy żołnierzy Ober – Ost z terenów wschodnich do Niemiec, a główną stacją przeładunkową dla nich był dworzec kolejowy w Białymstoku. Znajdujemy w artykule także informacje trudnościach w instalowaniu się w regionie polskiej administracji wobec często wrogiej postawie Niemców i marszu na zachód wojsk bolszewickich.

Marek Gajewski („Białystok – Wolny i niepodległy„) pisze o wkroczeniu wojsk polskich do Białegostoku 19 lutego 1919 r., a Krzysztof Filipow (naczelny redaktor Zeszytów Naukowych) w artykule „Od Samoobrony Ziemi Grodzieńskiej do Dywizji Litewsko – Białoruskiej„ stwierdza, że to właśnie żołnierze miejscowych samoobron byli pierwszymi żołnierzami WP, którzy stawili czoła nacierającym oddziałom Armii Czerwonej i to od tych walk zaczęła się wojna polsko – bolszewicka. W kolejnym tekście „Wyzwolenie północno – wschodnich obszarów Polski w marcu - kwietniu 1990 r.„ Michał Klimecki opisuje ciężkie walki o Wilno i Lidę ( ciekawostką jest fakt uczestnictwa w bitwie o Lidę po stronie komunistycznej dużej grupy Chińczyków) uważa, że utrata przez bolszewików Wileńszczyzny i Białorusi była dla nich poważną porażką strategiczną, a dla Wojska Polskiego pierwszym dużym zwycięstwem w wojnie z Rosjanami. Tadeusz Radziwonowicz (”Droga do Niepodległej. Suwalszczyzna listopad 1918 – sierpień 1919) zwrócił uwagę na niekwestionowane dążenia polskiej ludności Suwalszczyzny do niepodległości, z drugiej jednak strony wykazał podobne dążenia Litwinów, zamieszkujących północną część regionu. Konflikt polsko – litewski, który doprowadził do walk zbrojnych, podważył w zasadniczy sposób federalistyczna koncepcje Józefa Piłsudskiego. Podobnej tematyki dotyczy tekst Krzysztofa Skłodowskiego ”Działalność POW Dowództwa Obrony Kresów Ziemi Suwalskiej oraz powstanie sejneńskie”.

Warto zwrócić również uwagę na artykuły Joanny Gierowskiej – Kałłaur o Straży Kresowej, Sylwii Trzeciakowskiej o Kole Polek w Białymstoku oraz Tomasza Dudzińskiego o odzyskaniu niepodległości w Grajewie i okolicach. Tom kończy się Materiałami ( m.in. Tomasza Mielczarka o hełmach z XIV w. i Sławomira Karpa o testamencie husarza z XVIII w.) oraz działem prezentującym zbiry Muzeum wojska w Białymstoku.

„Studia i Materiały do Historii Wojskowości„ (nr 46 z 2009 r.), których naczelnym redaktorem był prof. Tadeusz M. Nowak, jest pismem typowo historyczno – wojskowym, w którym publikowane są teksty z historii Polski, ale i historii wojskowości powszechnej. Pierwszym artykułem numeru 42 jest opracowanie Mariusza Balcerka ”Oblężenie Nakła w 1109 roku, w którym autor udowadnia, że zwycięstwo Bolesława Krzywoustego w tej bitwie zabezpieczyło Wielkopolskę przed najazdami Pomorzan, a jednocześnie samo starcie było niezwykle ciekawym przykładem działań oblężniczych, których decydującym zdarzeniem była bitwa z przybyłą odsieczą.

Mariusz Cieśla („Zbrojownia Radziwiłłów z Nieświeża i broń związana z Polską w Metropolitan Museum Of Art w Nowym Jorku„) pisze o smutnych losach wspaniałej kolekcji zbroi Rzadziwiłłów, której resztki w latach międzywojennych sprzedano na dwóch aukcjach w firmie Christy w Londynie. Spis hełmów i zbroi z kolekcji, będących obecnie w posiadaniu nowojorskiego Metropolitan Museum of Art., pokazuje nam, że przed wiekami była to jedna z najwspanialszych kolekcji broni w europie. Artykuł ”Prace kartograficzne wykonywane na ziemiach Rzeczypospolitej przez szwedzkich inżynierów wojskowych w XVII stuleciu” Karola Łopateckiego pokazuje nam, ze państwo szwedzkie stworzyło instytucjonalnie wyodrębniony korpus inżynierów wojskowych, którzy byli w stanie stworzyć mapy i plany o bardzo dużej wartości poznawczej. Kwatermistrzowie tworzyli na potrzeby armii plany przemarszów, tworząc koncepcje fortyfikacji miasta, wykonywali jednocześnie mapy okolic, dodatkowo wykonywali mapy sztabowe, pozwalające planować działania wojenne o charakterze strategicznym.

Łukasz Niewiński („Legion Polski w armii Unii w latach 1861 – 1865″) udowadnia , ze podczas amerykańskiej wojny secesyjnej w jednostce tej służyło tylko 55 Polaków (na 1168 żołnierzy), była ona tylko polską wyłącznie z nazwy. Bardzo dokładną charakterystykę ( 53 strony tekstu) armii rosyjskiej w XIX i na początku XX stulecia przeprowadził Leszek Madej. Tekst jest na tyle interesujący i nowatorski w polskiej historiografii, że powinien być rozwinięty w formie książkowej. O dezercji w tej samej armii podczas I wojny światowej napisał Aleksander Smoliński. Jej skala była ogromna, autor podaje liczbę 1,9 mln. mężczyzn, którzy porzucili własne jednostki (faktem jest jednak, że apogeum zjawiska miało miejsce od 1917 r., czyli roku obu rewolucji). Aleksander Smoliński uważa także, że przeprowadzona w tekście analiza pozwoli na rzetelniejsze wyjaśnienie przyczyn dezercji i unikania walki przez masy żołnierzy radzieckich w pierwszym okresie wojny 1941 roku.

Tom kończą teksty Jerzego Wojciechowskiego o etacie wojennym pułku polskiej kawalerii w 1926 r., Andrzeja Krzaka o aferze „Morskiej” ( działania inspiracyjne przeciw radzieckim służbom specjalnym w okresie międzywojennym), Mieczysława Wrzoska o dokumentach dotyczącym polskiego wojska w Rosji w 1917 r., recenzje oraz wspomnienie o prof. Sławomirze Kalembce, zmarłym wybitnym historyku XIX wieku.

Dziękujemy bardzo Panu Robertowi Sadowskiemu, dyrektorowi Muzeum Wojska w Białymstoku, za bezpłatne dostarczenie mi wydawnictw placówki.