„Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku” - T. Srogosz - recenzja

Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku autorstwa Tadeusza Srogosza jest już kolejną praca tego historyka, poruszającą w szerokim ujęciu temat armii Rzeczypospolitej w XVII wieku. 

Tym razem Autor koncentruje się na zagadnieniu samowoli wojska koronnego, analizując warunki, w których takie zachowania się rodziły, jak i również niezwykle szczegółowo przedstawia jego obecność (przemarsze, kwaterunek) w województwach sieradzkim, łęczyckim i wieluńskim. Tak zatytułowana książka, dla każdego, kto choć trochę zainteresowany jest historią, wydaje się wielce obiecującą pozycją i zaproszeniem do wspaniałej przygody z XVII wiecznym rycerstwem polskim. Czy tak jest w rzeczywistości? Dowiemy się z poniższej recenzji.

Książka rozpoczyna się kilkustronicowym wstępem, w którym zawarto zarys problemu poruszonego w publikacji. Tutaj także, po kilku stronach zaskakuje nas jedna rzecz: otóż Autor pisze, iż ze względu na ogromny zasób archiwalny, przekraczający możliwości jednego badacza, zakres terytorialny części drugiej (gdyż całość publikacji podzielona została na dwie części) ograniczony został jedynie do trzech województw: łęczyckiego, sieradzkiego oraz ziemi wieluńskiej wraz z powiatem ostrzeszowskim. Były to tereny łączące Wielkopolskę z Mazowszem, oraz Kujawy z Małopolską i Śląskiem. Duża część czytelników, którzy zdecydowali się po książkę sięgnąć może poczuć się rozczarowana taką informacją, gdyż tytuł sugeruje raczej zainteresowanie tematyką w skali całej ówczesnej Rzeczypospolitej i brakuje zdecydowanie podtytułu, który informował by o ramach, w jakich Autor zamyka swoje dzieło.

W dalszej części historyk przedstawia stan bazy źródłowej i przywołuje najważniejsze opracowania, dotyczące bezpośrednio i pośrednio poruszanego tematu. Dowiadujemy się, iż znaczne grono badaczy o różnej „specjalizacji” podejmowało się analizy tych zagadnień a mimo tego wiele jest jeszcze zapewne do odkrycia i zbadania, bowiem na tak ogromny zasób archiwalny natrafili.

Jak wspomniano wyżej publikacja podzielona jest na dwie części. Pierwsza porusza cały wachlarz problemów związanych z organizacją i funkcjonowaniem armii koronnej tego okresu, począwszy od rekrutacji żołnierzy, ich pochodzenia społecznego i narodowościowego, aż do kwaterunku wojsk i ciągłych problemów z ich zaopatrzeniem. Dowiadujemy się z poszczególnych rozdziałów, co pchało ówczesnych mężczyzn do służby w armii, w jakich warunkach toczyło się życie obozowe, jak rozwiązywano problemy stacjonowania oddziałów na danych terenach i wreszcie najpoważniejsza chyba bolączka ówczesnych armii – nie tylko Polski, ale i w zasadzie wszystkich państw europejskich – aprowizacja. Niezwykle ciekawie jawi nam się aspekt stylu życia rycerstwa, dyscypliny wojskowej i stanu fizycznego i psychicznego w wojsku, zarówno w czasie wojny, jak i pokoju. Jak się okazuje istniały ściśle określone zasady życia obozowego, których przestrzeganiu wcale nie pomagały liczne i nieraz najsurowsze kary. Żołnierz, kiedy tylko mógł lub musiał, łamał wszelkie zakazy, szkodził wszystkim dookoła a najbardziej odczuwała to ludność cywilna. Właśnie ta swawola rycerstwa jest główną osią, na której Autor oparł swoją publikację i ten właśnie aspekt stara się uwidaczniać w przekroju całej książki.

Drugi rozdział skupia się już ściśle na terenach wspomnianych trzech województw, badając wpływ przemarszów i stacjonowania wojsk na tych obszarach. Autor stara się ukazywać te zjawiska na tle toczących się prawie bez przerwy w XVII wieku wojen i kampanii na naszych ziemiach (wojny ze Szwecją, z Turcją, powstania kozackie).

Książka zawiera bardzo obszerną i wartościową bibliografię, która jest również, co ważne, przejrzysta: podział na źródła rękopiśmienne, drukowane i opracowania. Dodatkowo na końcu znajdziemy spis mapek i ilustracji oraz zawsze pomocny indeks osobowy. Wydawnictwo zadbało o to by książka była szyta, dobrej jakości papier, posiada ciekawą, ilustrowaną, twardą okładkę i sznurkową zakładkę, która powinna znajdować się przy każdej książce...

W opinii recenzenta książka Tadeusz Srogosza kierowana jest do wąskiego grona odbiorców, i nie chodzi jedynie o osoby zajmujące się szczegółowo szeroko pojętą tematyką Armii Koronnej, lecz również te z „zacięciem„ naukowym”. Żołnierz swawolny… jest bowiem publikacją ściśle naukową, historyczną, pisaną takim właśnie językiem przez naukowca-historyka i tacy odbiorcy mogą na niej najwięcej skorzystać. W tym miejscu należy wspomnieć również o często przez Autora stosowanych cytatach współczesnych źródeł, które – pomimo, iż nadają książce wiele kolorytu i realizmu – momentami negatywnie mogą wpływać na płynność narracji, ze względu na ich mnogość i staropolski język. Kwestią nieco irytującą może być też znaczne nagromadzenie trudnych lub nieznanych zwykłemu czytelnikowi słów i zwrotów, dlatego idealnym rozwiązaniem byłoby umieszczenie na końcu rozdziałów czy całej książki czegoś na kształt słowniczka terminologicznego lub trudniejszych wyrazów, a tego niestety zabrakło.

Wydaje się również, że strona graficzna powyższej publikacji nieco rozczarowuje, gdyż ilustracje są wyłącznie czarno-białe, często zupełnie nie związane z tematem książki no i jest ich zdecydowanie za mało. Te właśnie argumenty powodują, iż cena jest zdecydowanie za wysoka, jak na książkę liczącą 264 strony.

Podsumowując, stwierdzić należy, iż książka Tadeusza Srogosza Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku skierowana jest do nielicznego grona historyków lub osób ściśle zainteresowanych poruszaną tematyką, choć tytuł będzie pewnie dla wielu przygodnych czytelników mylący i przynoszący na myśl „lekką” książkę do poduszki. Nie umniejsza to jednak jej walorów merytorycznych i poznawczych, bowiem bardzo duża wiedza Autora i niezwykle dopracowany warsztat historyczny, zapewniają solidną dawkę wiedzy na temat obyczajów armii koronnej w XVII wieku a obszerna bibliografia pozwala na dalsze poszerzanie swych zainteresowań. Zatem jeśli książkę tę odpowiednio potraktujemy, a więc jako stricte naukową, to stanowić będzie godną polecenia pozycję.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna tekstu
+ bogata, przejrzysta bibliografia
+ dopracowane wydanie, twarda okładka
Na minus:
- brak odpowiedniego podtytułu
- uboga strona graficzna
- brak słowniczka terminologicznego
-cena

Tytuł: Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku
Autor: Tadeusz Srogosz
Wydawca: Wydawnictwo DiG
Data wydania: 2009
ISBN: 978-83-7181-643-7
Liczba stron: 264
Oprawa: twarda
Cena: 50zł
Ocena recenzenta: 7.5/10