„Historia Bałkanów (1804-1945)” - S. K. Pavlowitch - recenzja

W XIX wieku na Bałkany przeniknęła idea państw narodowych. Większość narodów zamieszkujących ten obszar miała piękne i wielkie karty w swojej historii. Powstało to co nazywamy kotłem bałkańskim. Niektórzy twierdzą, że ten kocioł istnieje do dnia dzisiejszego. Powstał on natomiast w wieku XIX. Wieku powstawania i kształtowania się narodów. Dotychczas na tym obszarze niepodzielnie rządziły trzy imperia – osmańskie, habsburskie i rosyjskie. Stevan K. Pavlowitch swoją pracą stara się przybliżyć nam ten czas wielkich przemian, jakie miały dokonać się na Bałkanach.

Autor jest, jak możemy wyczytać na tylnej okładce książki, emerytowanym profesorem historii University of Southampton oraz dyplomatą brytyjskim, serbskiego pochodzenia. Dowiadujemy się też, że jest autorem kilku innych publikacji o tematyce bałkańskiej, nie wydanych jeszcze w Polsce (jeśli się dobrze orientuję). S.K. Pavlowitch jest więc wybitnym specjalistą z dziedziny historii Bałkanów.

Książka ukazała się jako część znakomitej serii Biblioteka Humanisty Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego. Jest ona także dotowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego jako podręcznik akademicki. Jak na podręcznik, który ma przedstawiać historię państw i narodów bałkańskich w dość dużym przedziale czasowym, nie jest przesadnie obszerny. Zawiera około 400 stron tekstu nie zawierając przy tym żadnych ilustracji. Oczywiście nie jest to mało, lecz kiedy spojrzymy na obfitość wydarzeń w omawianym czasie, można by napisać nawet dwa razy więcej. Jednak celem Autora nie było zasypanie Czytelnika faktami i datami, ale stworzenie syntezy historii Bałkanów jako bardzo różnorodnego regionu, którego dzieje posiadają pewną spójność. Autor stara się przedstawiać przy tym swoją interpretację zaistniałych sytuacji i powiązać ją z historią Europy. Dlatego jest to na wskroś nowoczesny podręcznik.

Podzielony jest na 16 rozdziałów, każdy przydzielony pewnemu istotnemu okresowi historii Bałkanów. Na początku autor objaśnia specyfikę Półwyspu Bałkańskiego, etymologię nazwy, oraz w skrócie streszcza historię aż do 1804 roku, kiedy to zaczyna się właściwe dzieło. Powstanie antytureckie w Serbii z tego właśnie roku Pavlowitch traktuje jako początek walki narodów przeciwko imperiom. W zakończeniu umieszczono jeszcze osobiste refleksje autora na temat jego pracy i warsztatu naukowego wykorzystanego przy pisaniu. W swojej pracy opisuje on poszczególne „państwa, w których działo się coś istotnego„. Na początku pisze o Serbii, Grecji i księstwach naddunajskich. Kiedy na arenę wkraczają inne twory państwowe, takie jak Bułgaria, Chorwacja, Bośnia, Albania, zjednoczona Rumunia także ich historię umieszcza w orbicie „wielkiej historii„ Bałkanów. Ponadto trudno było uniknąć omawiania sytuacji wewnętrznej państwa Habsburgów i Imperium Osmańskiego, od których odłączały się kolejne prowincje. Ich sytuacja wewnętrzna przedstawiona jest ogólnikowo, aby nie powtarzać tego co mamy w każdym innym podręczniku. Autor tylko ociera się o wielkie wydarzenia epoki i pisze o nich tylko jeżeli mają one jakiekolwiek znaczenie dla omawianych wątków. ”Wiosna Ludów” jest traktowana powierzchownie, wojna krymska i I wojna światowa tak samo. Natomiast dwie wojny bałkańskie, czy II wojnę światową opisano dobrze, ale nie z punktu widzenia wojskowości, w którą pan profesor raczej się nie zagłębiał, tylko z punktu widzenia państw bałkańskich – ich interesów i polityki. Bo i cała książki jest taka. Przede wszystkim o polityce i sytuacji narodowościowej, także trochę o ekonomii i gospodarce. Osobiście nie lubię tego typu podejścia, wolę dużo faktów i ciekawostek opartych o solidną bazę źródłową, a jak się dowiadujemy z zakończenia, Autor do źródeł nie sięgał w ogóle. Po prostu przeczytał wszystkie opracowania jakie udało mu się odnaleźć i stworzył swoją wersję historii Bałkanów.

Warto napisać kilka słów na temat języka. Jest on na tyle lekki, że nie nuży, ale nie jest też zanadto uproszczony. Nie wiem na ile jest to kwestia przekładu, którym zajął się pan Jędrzej Polak, ale książkę czyta się bardzo dobrze – o ile oczywiście ktoś się tym interesuje, bo jeśli nie, to na pewno zanudzą go opisy przewrotów, zmian rządów itp.

Wspomnę jeszcze o wydaniu, które na pewno jest estetyczne i cieszące oko. Dobry papier, przejrzysty układ książki, niestety bez ilustracji (ale to nie jest konieczność, szczególnie w przypadku podręczników). Jedynym mankamentem jest miękka okładka. Skoro ministerstwo dotowało, to mogło postarać się i o szycie i o twardą okładkę. Wszak jest to podręcznik, z którego studenci mają się uczyć. Warto żeby był trwalszy, jeżeli ma komuś służyć jako pomoc naukowa na dłużej niż jedną sesję.

Tym bardziej, że książka spełnia wszystkie kryteria dobrej pracy naukowej. Zawiera obszerny indeks nazw geograficznych, terminów i osób. Kilka małych map na końcu z różnych okresów pozwala zorientować się w geopolityce bałkańskiej. Oprócz tego zamieszczono słownik, który ma na celu objaśnienie co trudniejszych słów osobom nie zaznajomionym z tematem np. dewszirma, fanarioci, Heteria, czy tanzimat. No i oczywiście mamy bibliografię. Niezbyt obszerną, ale podzieloną na działy: historia powszechna, Albania, Bułgaria, Grecja, Rumunia, ziemie Jugosławii. Wszystkie pozycje są w języku angielskim, ale dzięki polskim wydawcom dołożono kilka napisanych po polsku.

Podsumowując, książka Historia Bałkanów (1804-1945) nie przekonała mnie do siebie. Na pewno jest pozycją, którą powinien posiadać każdy interesujący się Bałkanami. Jednak poprzestanie na książce profesora Pavlowitcha nie wystarczy, żeby posiąść gruntowną wiedzę. Warto sięgnąć po inne pozycje i je skonfrontować. Osobiście nie przepadam za tego typu podręcznikami, pisanymi, jak to ujął prof. M. Tanty w recenzji omawianej pozycji, na wzór zachodniej historiografii, operując bardziej interpretacją i ocenami niż wydarzeniami. Jednak jest to moja subiektywna ocena i myślę, że komuś innemu książka może przypaść do gustu, a jeżeli nie, to przynajmniej ładnie i poważnie wygląda na półce.

Plus minus:
Na plus:
+ estetyczne wydanie
+ dobry indeks i słownik
+ dobre tłumaczenie
+ brak błędów edytorskich
+ mapy
Na minus:
+ miękka okładka
+ skupienie się tylko na polityce
+ zbyt ogólnikowe podejście do wielu istotnych tematów

Tytuł: Historia Bałkanów (1804-1945)
Autor: Stevan K. Pavlowitch
Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-235-0640-9
Liczba stron: 434
Oprawa: miękka
Cena: ok. 45 zł
Ocena recenzenta: 8/10