„Między prometeizmem a Realpolitik...” - J.J. Bruski - recenzja

Każda nowa publikacja wydawana nakładem Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica   cieszy się sporym zainteresowaniem wśród czytelników. Ja osobiście – z racji moich zainteresowań historycznych – cenie najwyżej serię Studia z historii XX wieku, w związku z tym nie mogłem sobie odmówić przyjemności zapoznania się z X jej tomem, czyli rozprawą dra Jacka J. Bruskiego Między prometeizmem a Realpolitik. II Rzeczpospolita wobec Ukrainy sowieckiej 1921-1926, która właśnie trafiła na póki księgarń.

Książka jest rozprawą habilitacyjną Autora, którego nazwisko dla wszystkich,  interesujących się omawianym w niej zagadnieniem, jest samo w sobie rękojmią wysokiego poziomu merytorycznego publikacji. Liczy ona niemal 420 stron, z czego tekst „właściwy” zajmuje ponad 320 stron, na resztę złożyły się spis treści, wstęp, aneks, wykaz skrótów i skrótowców, bibliografia, indeks osób i wreszcie streszczenie w języku angielskim. Książkę wydano na dobrej jakości papierze a dodatkowym plusem jest szycie stron oraz twarda oprawa (zresztą, jak we wszystkich publikacjach HI).

Zanim przystąpię do omawiania treści, chciałbym napisać kilka słów o pracy, jaką wykonał Autor, opracowując temat, a była ona wręcz tytaniczna. Przeglądając bibliografię, która ma bardzo przejrzystą konstrukcje, a to dzięki podzieleniu jej na archiwalia; dokumenty opublikowane; pamiętniki, opracowania, diariusze, publicystyka współczesna; prasę i opracowania wykorzystane przy pisaniu, muszę stwierdzić, że książka jest oparta na naprawdę bardzo szerokiej bazie źródłowej. Jest to wynikiem kwerendy przeprowadzonej zarówno w polskich jak i zagranicznych archiwach (m.in. w Moskwie, Kijowie czy Rzymie). Dzięki temu można mieć pewność, że temat zasygnalizowany w tytule został opracowany z należytą dokładnością.

Jak już wspomniałem tekst „właściwy” zajmuje ponad 320 stron i składa się z sześciu rozdziałów, dzielących się z kolei na podrozdziały, co powoduje, że czytelnik w razie potrzeby możne szybko znaleźć informacje, które go akurat interesują. A o czym traktują poszczególne rozdziały?

Pierwsze dwa wprowadzają nas w omawiane zagadnienie. Pierwszy z nich przybliża nam to, co działo się nad Dnieprem w latach 1917-1920 z szerokim omówieniem skutków, jakie niosły ze sobą postanowienia traktu ryskiego z 18 marca 1921 r. Drugi dostarcza ogólnych informacji o tym jak wyglądała sytuacja Ukraińców na terenach, które włączono do Polski, czym była Ukraina Sowiecka i jak przedstawiała się jej zależność od Moskwy w ramach federacji sowieckiej oraz jak układały się stosunki polsko-sowieckie w latach 1921-1926. Zgodnie z tym, co pisze Autor, ma on za zadanie zapoznanie czytelnika z tłem wydarzeń i procesów, które zostały omówione w zasadniczej części pracy (Wstęp s. 11). Rozdział trzeci dr Bruski poświęca kwestiom związanym z polską działalnością dyplomatyczną na Ukrainie Sowieckiej oraz zagadnieniom związanym z prowadzeniem działalności wywiadowczej przez polską stronę na tym terenie. Rozdział czwarty prezentuje stopniową ewolucję polskich koncepcji polityki wobec Ukrainy. Uzależnione one były w dużej mierze od tego co działo się akurat za naszą wschodnią granicą. Przedostatni rozdział porusza zagadnienie wykorzystania przez sowietów dążeń niepodległościowych Ukraińców na terenie Drugiej Rzeczpospolitej. Ostatni zaś omawia wpływ, jaki wywarło przejęcie władzy przez Marszałka Piłsudskiego, zarówno na postawę sowietów, jak i zmianę naszej polityki wobec nich. Niejako na deser Autor dał nam możliwość zapoznania się z kilkoma bardzo ciekawymi dokumentami z różnych lat i o różnej proweniencji –  znalazły się one w kilkunastostronicowym aneksie. Szkoda tylko, że Instrukcja kierownictwa OGPU, wydana w związku z zamachem stanu Józefa Piłsudskiego w Polsce z maja 1926 r. poza wersją w języku rosyjskim nie doczekała się również tłumaczenia na język polski.

Tak w telegraficznym skrócie przedstawia się treść książki, nie będę pisał więcej, aby nie psuć przyjemności z czytania innym. A jest ona, muszę przyznać naprawdę spora. Mimo że książka jest na wskroś pracą naukową, zresztą inaczej być nie może, skoro jest to rozprawa habilitacyjna, to czyta się ją szybko i bez znużenia. Duża w tym zasługa języka, jakim posługuje się Autor. Narracja nie jest, jak to czasami bywa w tego typu książkach „nudna”, wręcz przeciwnie. Myślę, że nawet osoba, która na co dzień nie ma styczności z naukowymi opracowaniami historycznymi, przeczyta ją z przyjemnością. Kolejną zaletą, właściwie najważniejszą, jest wartość poznawcza jaką niesie ze sobą publikacja dra Bruskiego, już dawno nie spotkałem się z tak wnikliwą i dogłębną analizą omawianego problemu, żeby tylko wspomnieć o doskonałym naświetleniu tego jak się tworzyła i czym naprawdę była  idea prometeizmu.

Z powyższego opisu można by wnioskować, że książka nie ma wad i jeżeli chodzi o wartość merytoryczną to właściwie tak jest, bo poza jednym drobnym błędem, który zauważyłem, nie można mieć do niej zastrzeżeń, jednak jest kilka kwestii, które rzutują nieco na mój odbiór recenzowanej pozycji.

Najistotniejszą z nich jest brak indeksu nazw geograficznych, administracyjnych i etnicznych, o który książka ta aż się prosi, podobnie jest w przypadku map – ich zupełny brak daje się nieco we znaki. Czytelnik doceniłby zapewne także zdjęcia, których niestety również nie uświadczymy. Wszystkie te braki spowodowane są krótkim okresem czasu jaki wydawnictwo miało na przygotowanie książki do druku, co w pewnym stopniu jest wytłumaczeniem. Innym mankamentem jest według mnie nieco za mały rozmiar czcionki, ale to już kwestia indywidualna.

Podsumowując, książkę dra Jana J. Bruskiego naprawdę szczerze polecam wszystkim miłośnikom Drugiej Rzeczpospolitej i nie tylko, ponieważ jest to pozycja doskonała pod względem warsztatowym, a na dodatek napisana w przystępny sposób. Jej wartość merytoryczna należy ocenić na 10/10, jednak samo wydanie, w związku z tym o czym wspomniałem wyżej zasługuje na notę 8/10, dlatego też książce jako całości należy się „tylko” ocena 9/10.

Plus minus:
Na plus:
+ tematyka
+ wartość merytoryczna
+ język i styl Autora
+ aneks zawierający ciekawe dokumenty
+ obszerna bibliografia
+ solidne wydanie w twardej oprawie
+ staranna praca korektorska
Na minus:
- brak indeksu nazw geograficznych, administracyjnych i etnicznych
- brak map i zdjęć

Tytuł: Między prometeizmem a Realpolitik. II Rzeczpospolita wobec Ukrainy sowieckiej 1921-1926
Autor: Jan Jacek Bruski
Wydawca: Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-62261-13-0
Liczba stron: 416
Oprawa: twarda
Cena: ok. 45 zł
Ocena recenzenta: 9/10