„Rotmistrz Sosnowski. As wywiadu Drugiej Rzeczypospolitej” - H. Ćwięk - recenzja

Czy ktokolwiek z pasjonatów historii Polski w ogóle, a w szczególności okresu Drugiej Rzeczypospolitej, nie oglądał serialu Andrzeja Konica – Pogranicze w ogniu? Każdy więc pamięta polskiego Jamesa Bonda, arcyszpiega wciąż otoczonego pięknymi kobietami gotowymi zrobić dla niego dosłownie wszystko. Fikcja? Nie. Właśnie otrzymujemy naukowe opracowanie losów rotmistrza Sosnowskiego pióra Henryka Ćwięka.

W momencie, kiedy 11 listopada 1918 roku w podparyskim Compiègne Niemcy kapitulowały przed państwami Ententy, przed odradzającą się właśnie Drugą Rzeczpospolitą wciąż pozostawała otwarta kwestia jej terytorialnego kształtu. Na horyzoncie rysowały się uciążliwe i trudne pertraktacje, powstania, wojny. Kształt granic ukształtował się dopiero w 1922 roku, potwierdzony zaś został oficjalnie 15 marca 1923 roku decyzją Konferencji Ambasadorów. Roszczenia i pretensje państw ościennych jednak pozostały – Aleksander Skrzyński stwierdził był, że Polska posiada 75% granic stale zagrożonych, 20% granic niepewnych i tylko 5% granic bezpiecznych1. Szczególne napięcie występowało w stosunkach z Republiką Weimarską. Mimo, że do otwartego konfliktu nie doszło, to od samego początku trwał inny konflikt – wojna wywiadów obu państw.

Henryk Ćwięk jest profesorem w Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Jego zainteresowania badawcze dotyczą historii tajnych służb – niemieckich, polskich, sowieckich, popełnił na ten temat wiele cennych artykułów i książek. W swej najnowszej publikacji Ćwięk zajął się biografią człowieka, który przez wiele lat był organizatorem i fundamentem polskiego, tzw. głębokiego wywiadu w Niemczech. Do tej pory, prócz widzów wspomnianego serialu Konica, postać Jerzego Sosnowskiego nie była zbytnio znana w polskim społeczeństwie. Była to niepomierna strata – nie tylko ze względu na jego wybitne zasługi jakie oddał Polsce, ale również na sposób jego działalności, który do tej pory znany był jedynie z filmów o czarującym, angielskim szpiegu – Bondzie. Pewne rodzaje mitu i fikcji na temat działalności Sosnowskiego, mimo niewątpliwie popularyzatorskich walorów, przyniosło Pogranicze w ogniu, dlatego tym bardziej należy się cieszyć, że dostajemy do rąk pierwsze, naukowe opracowanie tej fascynującej postaci.

Książka, która jest przedmiotem niniejszej recenzji liczy sobie 294 strony; zawiera wiele fotografii przedstawiających postacie i miejsca związane z życiem i działalnością Sosnowskiego. Tekst właściwego wywodu liczy 185 stron, do tego dochodzi bibliografia oraz przypisy. Bardzo cenną i ogromnie wartościową częścią pracy jest aneks zatytułowany Z archiwum, w którym Autor zamieścił kopie kilku dokumentów, m.in. syntetyczne zestawienie niemieckiego planu mobilizacyjnego z marca 1933 r. zdobyte dzięki Sosnowskiemu, czy też akt jego oskarżenia ze stycznia 1938 r. Jest to fascynująca lektura dla czytelnika, a przede wszystkim obcowanie z „żywą” historią.

Praca została wydana nakładem krakowskiego Wydawnictwa Literackiego. W twardej, solidnej oprawie świetnie się prezentuje na półce domowej biblioteczki. Duża czcionka na grubym papierze sprawia, że tekst czyta się niezmiernie szybko.

Losy Sosnowskiego od momentu jego służby w polskiej armii, następnie w czasie jego pracy wywiadowczej, wpadki, powrotu do Polski i niesłusznego oskarżenia o zdradę, aż po jego losy po wybuchu II wojny światowej, Autor przedstawił w oparciu o bogaty materiał źródłowy. Ćwięk przeprowadził na tę chwilę kompletną kwerendę w archiwach polskich i niemieckich; sięgnął również do publikowanych archiwaliów Federalnej Służby Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej. Bardzo istotnym źródłem są wspomnienia oficera NKWD generała-lejtnanta Pawła Sudopłatowa, które rzucają wiele światła na losy Sosnowskiego po wybuchu wojny. Dzieje polskiego arcyszpiega zostały przedstawione na tle ogólnego zarysu wywiadowczej rywalizacji Polski i Niemiec. W książce praktycznie nie znajdujemy informacji o losach Sosnowskiego sprzed jego wstąpienia do wojska – Autor koncentruje się wyłącznie na jego życiu i działalności jako wybitnego agenta. Jedną z przyczyn jest brak należytych źródeł do szerszego i kompletnego omówienia tej postaci, a także skonkretyzowana tematyka pracy.

Autor tej recenzji celowo nie omawia ściślej treści książki Ćwięka. Z kilku powodów. Po pierwsze wykład dotyczący Sosnowskiego, który został zaprezentowany w pracy nie jest długi, także dalsze go streszczanie uważam za nie potrzebne. Po drugie pragnę gorąco zachęcić do samodzielnego przeczytania publikacji, dlatego, w tym krótkim podsumowaniu, napiszę tylko, że – warto. Uważam, że tak nieprawdopodobne wręcz czasami losy człowieka, który poświęcił się dla własnej ojczyzny, otrzymując za to gorzką zapłatę w postaci pomówień i oskarżeń, zasługują na poznanie. Wspomniana już kwestia szybkiego czytania tekstu, sprawia, że ta fascynująca lektura jest jeszcze bardziej wciągająca. Tym bardziej, że jest napisana przez wybitnego znawcę tematu językiem bardzo przystępnym, który tylko ułatwia obcowanie z lekturą.

Plus minus:
Na plus:
+ aneks z kopiami dokumentów
+ wartość merytoryczna
+ okładka, papier
+ spora ilość ilustracji
+ bibliografia i przypisy
Na minus:
- zbyt krótki wywód dotyczący bohatera pracy

Tytuł: Rotmistrz Sosnowski. As wywiadu Drugiej Rzeczypospolitej
Autor: Henryk Ćwięk
Wydawca: Wydawnictwo Literackie
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-08-04489-6
Liczba stron: 296
Oprawa: twarda
Cena: ok. 40 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. P. Łossowski, II Rzeczpospolita a jej sąsiedzi, [w:] Polska Niepodległa 1918-1939, red. J. Żarnowski, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1984, s. 34. [↩]