„Stalin jako totalne dzieło sztuki” - B.Groys - recenzja

O ile łatwo jest zrozumieć charakter klasycyzmu, impresjonizmu, czy choćby manieryzmu i pobudki jakimi kierowali się artyści reprezentujący owe (ale również inne) prądy sztuki rozumianej sensu largo , to jeśli chodzi o realizm socjalistyczny sytuacja jest zgoła odmienna. Choć wydawać by się mogło, że sztukę socrealistyczną wystarczy rozumieć wprost, to z lektury książki Groysa pt. Stalin jako totalne dzieło sztuki wynika, iż jest to kwestia bardziej złożona.  Omawiana pozycja stanowi niezwykle wnikliwą monografię odsłaniającą przed czytelnikiem cały mechanizm sztuki realnego socjalizmu.

Groys podzielił swoje dzieło na cztery części. Pierwsza z nich dotyczy sztuki awangardowej, która jego zdaniem stanowiła niejako preludium do zrodzenia się w późniejszym okresie socrealizmu. Na ogromną pochwałę zasługuje zamieszczona w tej części książki synteza poglądów Malewicza, twórcy kierunku zwanego suprematyzmem1.

Druga część zatytułowana  „Stalinowska sztuka życia” stanowi rdzeń omawianej publikacji, bowiem w całości poświęcona jest realnemu socjalizmowi jako takiemu. W tej części Groys bardzo precyzyjnie i wnikliwie przedstawia wszystkie czynniki rządzące sztuką okresu stalinowskiego.

Kolejna, trzecia już część odsłania bardzo ciekawe zjawisko zwane soc – artem, a ściślej dotyczy kultury radzieckiej, która zrodziła się w okresie odwilży postalinowskiej. Soc – art jawi się jako kierunek, który w ogromnej mierze czerpie inspiracje i oparty jest na kanonach realnego socjalizmu.

Ostatnia część książki stanowi swego rodzaju syntezę wcześniejszych rozważań.

Chcąc wyrazić uznanie dla autora, bez cienia wątpliwości można stwierdzić, że na pochwałę zasługują przede wszystkim fragmenty dotyczące „portretu” artysty radzieckiego, LEF – u, czyli Lewego Frontu Sztuki Ludowej, czy też bardzo przedmiotowe pochylenie się nad kwestią zależności pomiędzy awangardą, a realnym socjalizmem, z kluczową rolą jaką pełni tutaj mimesis2, czy też tzw. mit demiurga3. Poza tym profesjonalizm Groysa objawia się w tym, iż stawiając jakąś tezę, bądź osąd zawsze stara się dowieść swych twierdzeń, nie pozostawiając żadnych niedopowiedzeń.

Nie da się ukryć, że książka Borisa Groysa nie należy do publikacji o błahej tematyce. Można odczuć, że autor wręcz nie oszczędza swojego czytelnika, posługując się często bardzo trudną nomenklaturą, często zakrawając o wielopłaszczyznowe rozważania filozoficzne. Tym co może nieco rozczarowywać jest fakt, iż przytaczane przez autora cytaty (np. Żdanowa, czy też Malenkowa) są bardziej klarowne niż próby sparafrazowania ich przez Groysa.

Od strony technicznej książka zasługuje na same pochwały. Doskonale zaprojektowana okładka, rodem z sitodruków Warhola przykuję uwagę każdego, kto sięgnie po tę pozycję. Po drugie książka jest wydrukowana na cienkim, ekologicznym papierze co sprawia, że jest ona bardzo lekka i poręczna. Po wtóre wszelkie cytaty, tudzież przypisy są bardzo wyraźnie oddzielone od reszty tekstu, co rzutuje na przejrzystość omawianej publikacji.

Boris Groys na kartach swojej książki stawia tezę, że realny socjalizm nie skończył się wraz ze śmiercią Stalina, lecz w istocie trwa nadal i choć książka została wydana w 1988 r. myślę że ów sąd jest aktualny do dziś. Pogląd ten pragnę poprzeć  spostrzeżeniem, iż  książka pt. „Stalin jako totalne dzieło sztuki” nie ma jasnego, wyraźnie zaznaczonego zakończenia. Groys daje niejako  do zrozumienia, że kolejne lata mogą stanowić przyczynek do powtórnego pochylenia się nad zagadnieniami dotyczącymi sztuki realnego socjalizmu.

Konkludując z całą odpowiedzialnością zachęcam do lektury tej niezwykle stymulującej umysł książki.

Plus minus:
Na plus:
+ tematyka
+ wnikliwość
+ charakter monograficzny
+ okładka
+ tłumaczenie
Na minus:
- sposób omawiania cytatów
- brak ilustracji
- wątki poboczne

Tytuł: Stalin jako totalne dzieło sztuki
Autor: Boris Groys
Wydawnictwo: Sic!
Miejsce i data wydania: Warszawa 2010
ISBN/EAN: 978-83-61967-03-3
Oprawa: miękka
Strony: 160
Cena: 32 zł
Ocena: 9/10

1. Suprematyzm – kierunek w sztuce abstrakcyjnej stworzony przez Rosjanina polskiego pochodzenia Kazimierza Malewicza w 1915 roku. Suprematyzm zakładał całkowite oderwanie sztuki od rzeczywistości, dążenie do maksymalnego uproszczenia form, a przede wszystkim do zerwania z narracją i przedmiotowością w sztuce. [↩]
2. Mimesis  (imitacja, podobieństwo) – zasada twórczego naśladownictwa natury bądź dzieł mistrzów, którym udało się tę naturę odtworzyć. [↩]
3. Demiurg - rzemieślnik, robotnik, sprawca, twórca, siła twórcza. W filozofii Platona (w Timaiosie) określano tak budowniczego świata nadającego kształty wiecznej, bezkształtnej materii według wzorców, jakie stanowią doskonałe idee.     W nowoczesnej filozofii termin ten oznacza doskonałą siłę twórczą. [↩]