„Świat średniowiecza…” - A. Bartoszewicz, G. Myśliwski, J. Pysiak, P. Żmudzki (red.) - recenzja

Nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego w minionym roku ukazał się tom, którego głównym założeniem było ofiarowanie studiów na polu mediewistycznym wybitnemu Badaczowi oraz Wykładowcy Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi. Książka ukazała się z okazji święta nie byle jakiego, gdyż Szanowny Jubilat skończył 80 lat. Ten znakomity prezent, również jak sądzę dla Czytelników, wyszedł na światło dzienne dzięki staraniom Agnieszki Bartoszewicz, Grzegorza Myśliwskiego, Jerzego Pysiaka oraz Pawła Żmudzkiego, Redaktorów i uczniów Profesora.

Recenzowana pozycja prezentuje się znakomicie. Jej cechą charakterystyczną są znaczne gabaryty, bo aż 940 stron. Całość zamknięto w twardą, ładną wizualnie i wzbogaconą o obwolutę oprawę. Strony są szyte, czcionka raczej przyjazna oku, a papier dobrej jakości.

Budowa książki również nie rozczarowuje. Otwiera ją czarno-biała fotografia Jubilata, a następie, jak zwykle przy okazji takich wydań, Tabula gratulatoria, w której złożyli podpisy liczni koledzy i przyjaciele Profesora. Po tym wyrazie uszanowania dla Jubilata, Czytelnik będzie mógł zapoznać się z wykazem bibliograficznym prac Henryka Samsonowicza obejmującego lata 2001-2009. Następnie krótkie wprowadzenie autorstwa Redaktorów tomu oraz tekst inicjujący wykładowcy z uniwersytetu w Yale Immanuela Wallersteina pt. What is Historical Social Science?. W tym miejscu rozpoczynają się teksty artykułów, które rozdzielone zostały na pięć odsłon tematycznych. Całość kończy obszerny wykaz skrótów oraz spis treści.

Nie sposób jest wypowiedzieć się, choć w skrótowej formie, o całości artykułów zamieszczonych w recenzowanym tomie. O obszerność najlepiej świadczy wspomniana liczba stron oraz aż 62 teksty. Dlatego też najrozsądniejszym rozwiązaniem, jak sądzę, będzie wskazanie tych, które w mojej opinii zasługują na szczególną wzmiankę.

Pierwsza część zatytułowana Początki średniowiecznego świata składa się na siedem artykułów. Na szczególną uwagę zasługują teksty Lecha Tyszkiewicza o Hunach i ich wpływie na cywilizację europejską, Marka Dulinicza (zm. w 2010 r.) o miejscach obronnych z pogranicza słowiańsko-longobardzkiego z wykorzystaniem fragmentu relacji Pawła Diakona, Marka Derwicha, który podjął się omówienia znajomości łaciny wczesnośredniowiecznych misjonarzy oraz Andrzeja Buko, który poświęcił uwagę badaniom archeologicznym ziemi chełmskiej. Odsłona ta charakteryzuje się artykułami, których Autorami są głównie archeolodzy wykorzystujący w niezwykle zręczny sposób źródła historyczne. W drugiej części Miasto, wieś, gospodarka uwagę przykuwają teksty Przemysława Urbańczyka o dyskusji na temat początków miast w średniowiecznej Europie Północnej, Karola Modzelewskiego o ustaleniach miejsc kultu religijnego w najstarszych miastach Słowiańszczyzny, Jarosława Jarzewskiego, który na podstawie wyników badań z historii sztuki, podjął się omówienia horyzontów kulturalnych mieszczaństwa nadbałtyckiego na przykładzie kościoła Mariackiego w Stargardzie Szczecińskim i posiłkując się tutaj „modelem” w postaci katedry w Mediolanie. Warto wspomnieć o tekście Feliksa Kiryka o cechu kupieckim w mieście Opatów oraz Agnieszki Bartoszewicz, której tematyka artykułu krąży wokół ustalenia świata uczuć w późnośredniowiecznych miastach polskich. I tutaj zapoznać się można z interdyscyplinarnym podejściem do problemów średniowiecznych. W trzeciej część Władza, religia, społeczeństwo z największą liczbą tekstów (17), według mnie, pierwszeństwo w lekturze winny mieć świetne teksty autorstwa Anety Pieniądz o kobiecie, honorze i polityce wczesnośredniowiecznej oraz Wojciecha Fałkowskiego, który podjął się ustalenia wizji władzy królewskiej na początku panowania Karola Wielkiego. Równie ciekawie przedstawiają się teksty z tej części autorstwa Przemysława Wiszewskiego o „sędzim” Mieszku I w źródleDagome iudex wobec Rzeszy oraz węgierskiego badacza Gabora Klaniczaya, który w sposób wzorowy ustalił sakralny charakter władzy królewskiej w Europie. Tekst ten został przetłumaczony przez Pana Ludwika Jurka. Również czwarta odsłona Średniowieczny świat przedstawiony i przedstawienia średniowiecznego świata posiada istne „perełki” naukowe w postaci artykułów autorstwa Francuza Jacquesa Le Goffa o występowaniu w historii i micie Karola Wielkiego, Jacka Banaszkiewicza, którego tekst jest prawdziwym popisem erudycji a zarazem niezwykłego poczucia humoru. Autor podjął się wyjaśnienia problemu tzw. uczty rozrachunku na podstawie wybranych fragmentów z Wincentego Kadłubka, Brunona z Kwerfurtu, Richera z Reims oraz… z filmu Quentina Tarantino Pulp fiction.  Muszę też wspomnieć o artykułach Pawła Żmudzkiego poświęconego relacji Piotra z Dusburga o wojowniczości Galindów, Jerzego Strzelczyka o Małgorzacie z Oingt, Krzysztofa Ożoga o tzw. „Bawarskim Liwiuszu„, czyli Andrzeju z Ratyzbony, Julii i Janusza Tazbirów, którzy w iście mistrzowski sposób przedstawili postrzeganie Średniowiecza przez ludzi baroku i romantyzmu oraz Gerarda Labudy (zm. w 2010 r.), o jednym z najwybitniejszych historyków polskich Henryku Łowmiańskim i jego ”metodzie strukturalnej”. W ostatniej piątej część Poznawanie świata i spotkania kultur znalazły swe miejsce artykuły autorstwa Nory Berend z Anglii, o inwazji Mongołów na Węgry, Krzysztofa Baczkowskiego, który podjął się omówienia problemu stosunków dyplomatycznych między Habsburgami a wielkim Księstwem Moskiewskim w XV-XVI w. oraz Stanisława Suchodolskiego o numizmatyce podwodnej.

To krótkie omówienie wybranych artykułów utwierdza w przekonaniu, że na tom składają się teksty wielu badaczy zajmujących się wieloma zagadnieniami i z wykorzystaniem wielu dziedzin nauki. To interdyscyplinarne podejście do problemu i przedstawienie go w recenzowanej książce, działa oczywiście na jej korzyść. Dzięki temu Czytelnik poszerzy swe horyzonty na temat średniowiecza, nie tylko przez aspekt historii. Owe interdyscyplinarne ujęcie tematu udowadnia też, że średniowiecze podatne jest na wiele dziedzin, które doprowadzają do wyjaśnienia wielu zagadkowych zagadnień. Epoka średniowiecza przedstawiona została bowiem okiem historyka, archeologa, socjologa, antropologa, historyka sztuki, językoznawcy, a nawet muzykologa.

Muszę zasygnalizować, iż publikowane teksty są wybitnie naukowe. Poruszane zagadnienia nie są często publikowane w wydaniach popularyzatorskich, dostępnych szerszemu gronu Czytelników. Z uwagi na terminologię stosowaną w artykułach oraz niekiedy braku przekładu cytowanych źródeł, recenzowana książka zalecana jest tym Czytelnikom, którzy posiadają wystarczającą wiedzę merytoryczną, by zagłębić się szerzej w omawianą problematykę. Aby jednak nie zniechęcać tej grupy Czytelników, którzy zajmując się okresem średniowiecza czysto hobbystycznie, ale śledzą wydania poświęcone stricte omawianej epoce, tom zawiera wyniki badań będącymi aktualnie najnowszymi, a ich Autorzy należą aktualnie do ścisłego grona specjalistów w swych dziedzinach.

Niewątpliwie prawdziwą gratką dla tych, którzy znają dokonania na polu naukowym Henryka Samsonowicza będzie umieszczenie na początku książki spisu literatury Profesora. Dodatkowo, jak wspominają o tym Redaktorzy naukowi recenzowanego wydania, tematyka artykułów ułożona została w ten sposób, by odpowiadała tematyce jaką zajmował i zajmuje się Szanowny Jubilat. Przy tej okazji utwierdzi w przekonaniu, jak sądzę, każdego kto sięgnie po tę książkę, jak szerokie spectrumzainteresowania epoką średniowiecza prezentuje Prof. Samsonowicz. Również i wspominane przeze mnie kilkukrotnie interdyscyplinarne podejście do problemów, jest odzwierciedleniem podejścia do nauki Profesora.

Ponieważ o takich sprawach jak cena nie powinno się rozmawiać, niestety, ale ramy ustalone przez redakcję przewidują jednak omówienie i tej kwestii, głównie dla wygody Czytelników, aby ich wiedza na temat książki, której recenzję czytają, była jak najbardziej pełna. Jestem zmuszony poddać się tym wymogom. Według mojej opinii cena za egzemplarz Świata średniowiecza… nie należy do wygórowanych. Co prawda ok. 60 zł jakie trzeba zapłacić za niego może wywoływać lekką konsternację, gdyż suma ta na pierwszy rzut oka, mówiąc szczerz, nie należy do najniższych, w tym jednak przypadku jest to prawdziwa okazja. Ilość artykułów i Autorów, jakość wydania oraz ogólny zamysł wydania, rekompensują omawianą cenę.

Kto zatem powinien sięgnąć po tę pozycję? Dla mnie to pytanie wydaje się banalne, ponieważ bez dwu zdań znam odpowiedź: wszyscy ci, którzy interesują się okresem średniowiecznym oraz wszyscy ci, którzy reflektują na rzetelny i wnikliwy sposób przedstawienia dziejów tej epoki. To właśnie można odnaleźć na kartach recenzowanego tomu.

Plusy minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna
+ szeroka tematyka, w której każdy znajdzie coś dla siebie
+ erudycja, wnikliwość, pomysł, rzetelność, które można doszukać się w tekstach artykułów
+ wydanie
+ spis literatury Profesora H. Samsonowicza
+ cena
Na minus:
- nieliczne błędy drukarskie widoczne w czcionce
- teksty wybitnie naukowe (odsyłam jednak do odpowiedniego miejsca w recenzji)

Tytuł: Świat średniowiecza. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi
Autorzy: Agnieszka Bartoszewicz, Grzegorz Myśliwski, Jerzy Pysiak, Paweł Żmudzki
Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-235-0787-1
Liczba stron: 940
Oprawa: twarda z obwolutą
Cena: ok. 60 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10