„Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie rzymskim” - recenzja

Wydawnictwo UMCS z końcem roku 2010 oddało do rąk Czytelników materiały z VII Sympozjum lubelskiego dotyczącego zagadnień rzymskiego prawa karnego i historii starożytnej, tradycyjnie organizowanego przez Katedrę Prawa Rzymskiego UMCS, Katedrę Prawa Rzymskiego KUL oraz Zakład Historii Starożytnej UMCS.  Efektem konferencji jest dwadzieścia sześć artykułów, a ich tematyka oraz osoby Autorów zachęcają do sięgnięcia po tę pozycję.

Pierwsza konferencja zorganizowana została w 1993 r. (Prawo karne w starożytnym Rzymie), a kolejne sympozja odbywały się regularnie, zawsze przynosząc także późniejszą publikację referatów. W 1996 r. był to zbiór Kara śmierci w starożytnym Rzymie, w 1998 r. Religia i prawo karne w starożytnym Rzymie, w 2001 r. Crimina et mores. Prawo karne i obyczaje w starożytnym Rzymie, w 2005 r.Contra leges et bonos mores. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie. Przedostatnia publikacja to wydany w 2007 r. zbiórSalus rei publice suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu.

Recenzowana pozycja, stanowi zbiór materiałów pokonferencyjnych VII Sympozjum, które odbyło się w Lublinie w dniach 20-22 maja 2010 r. Zawiera ona dwadzieścia sześć referatów, mieszczących się głównie w problematyce rzymskiego prawa karnego. Artykuły prezentowane są w kolejności alfabetycznej według nazwisk Autorów, zbiór rozpoczyna więc dr hab. Krzysztof Amielańczyk, prof. nadzw. UMCS prezentując zagadnienie przestępczości rzymskich sicarii (nożowników)1. Kolejnym artykułem2, na który chciałem zwrócić uwagę Czytelników jest praca Tomasza Banysia, który omawia problem policyjnych operacji armii rzymskiej3. Bez wątpienia jest to zagadnienie ciekawe, temat rzadko poruszany przez polskich historyków starożytności czy romanistów. Jest to jednocześnie zagadnienie kontrowersyjne, bowiem zawsze można narazić się na zarzut nadinterpretowania działań wojska jako „działań typu policyjnego„. Pojawić się bowiem może problem czy w ogóle można dokonać takiego podziału, czy taki podział był znany samym Rzymianom czy też po prostu nie istniał, a wszystkie działania wojska także te o charakterze „porządkowym„ były zaliczane do ich zwykłych, codziennych obowiązków.  Szczególnie gdy ”wejdziemy głębiej” w problematykę o podłożu politycznym, o czym na marginesie wspomina autor artykułu4. Czy tłumienie przez wojsko zalążków buntu lub też faktycznej uzurpacji to działalność policyjna czy już działania militarne? Artykuł ten bez wątpienia stanowi niezwykle ciekawy przyczynek do dalszych badań, a może i także do szerszej dyskusji.

Dr hab. Marzena Dyjakowska zaprezentowała fragment swoich badań nt. zbrodni obrazy majestatu5. Zainteresowani tym tematem powinni zwrócić uwagę na monografię Autorki wydaną w 2010 r. przez Wydawnictwo KUL pt. Crimen laesae maiestatis. Studium nad wpływami prawa rzymskiego w dawnej Polsce.

Maciej Jońca, który w 2009 r. wydał znakomitą książkę Głośne rzymskie procesy karne (Ossolineum, 2009) – tym bliższą mojemu sercu, że wydaną w świetnej serii „Strefa Arche„, a po drugie pełniąca niesamowicie istotną rolę popularyzatorską w momencie gdy w Polsce zainteresowanie prawem rzymskim i jego znajomość, a także rola w systemie edukacji prawniczej wydaje się niestety maleć – tym razem zajął się zagadnieniem ”edyktu nazareńskiego” oraz jego powiązania z dobrze nam znanymi wydarzeniami prezentowanymi w Nowym Testamencie6.

Bardzo ciekawym zagadnieniem z okresu późnego cesarstwa zajęły się  Joanna Misztal-Konecka i Monika Wójcik7 prezentując artykuł nt. zagrożenia dla porządku publicznego w IV wieku n.e. jakie stanowili… mnisi. Głównym przedmiotem badań jest analiza konstytucji Teodozjusza I (C.Th. 16,3,1 i 16,3,2), na zakończenie Autorki prezentują w skrócie późniejszą kontynuację ustawodawstwa w tym przedmiocie (Leon I, Justynian).

Dr hab. Wiesław Mossakowski, prof. nadzw. UMK, zajął się zagadnieniem rzymskiego chuligaństwa8 odróżniając je od innych typów przestępstw takich jak zamieszki czy awantury.

Bardzo aktualnymi tematami zajęli się natomiast prof. dr hab. Bronisław Sitek oraz dr Dariusz Słapek. Pierwszy z Autorów zestawił bowiem przestępstwo korupcji w prawie rzymskim i polskim9, natomiast drugi w niezwykle ciekawy sposób zmierzył się z zagadnieniem „rzymskiego kibicowania„ oraz pojawiających się - a co ciekawe często omijanych szerokim łukiem przez starożytnych autorów – przejawów ”stadionowego chuligaństwa”10.

Ciekawe zagadnienie prezentuje Paulina Święcicka, która zajęła się tematem „chłodnego” przyjęcia przez część rzymskiego środowiska intelektualnego greckiej myśli, kultury i obyczajów w okresie republikańskim11. Autorka polemizuje w ten sposób z dosyć powszechnym przekonaniem o szybkiej „hellenizacji Rzymu”.

Adam Świętoń, znawca rzymskiego prawa wojskowego, poruszył problem specjalnych wysłanników cesarza Konstancjusza II i ich roli w wykrywaniu i zwalczaniu spisków przeciwko panującemu12. Jest to temat niezwykle ciekawy, biorąc pod uwagę charakter cesarza oraz ilość faktycznych i domniemanych spisków jakie miały miejsce w czasie jego panowania. Opis ten jest szczególnie wartki i płynny również ze względu na znakomitą charakterystykę rządów Konstancjusza II autorstwa Ammiana Marcellina, z której oczywiście korzysta Autor artykułu. Odrobinę zabrakło mi szerszego omówienia losów poszczególnychagentes in rebus po śmierci cesarza Konstancjusza II i przejęciu rządów przez Juliana Apostatę, ze szczególnym uwzględnieniem trybunału w Chalcedonie. Uznać można jednak, że jest to szersze zagadnienie, być może na osobny artykuł.

Książka wydana została w miękkiej, estetycznej oprawie (poprzednie dwa zbiory wydane zostały w twardych okładkach). Pomocnym dodatkiem są noty o autorach zamieszczone po ostatnim artykule zbioru. Zwrócić należy jednak uwagę, że w niektórych przypadkach noty te są nieaktualne. Na samym końcu książki umieszczono dziewięć kolorowych zdjęć z konferencji.

Oczywiście, ponieważ jest to zbiór artykułów naukowych zaznaczyć należy, że zamieszczone w niej prace mają charakter na wskroś naukowy. Lektura nie jest jednak monotonna, przede wszystkim ze względu na bardzo szeroki zakres zainteresowań Autorów, ale także z uwagi na fakt, że zdecydowana większość Autorów prezentuje swoje badania w sposób ciekawy, często z dużą dozą zacięcia polemicznego. Obawiam się jednak, że trudność tekstów, duże nagromadzenie fachowego języka i łacińskiej terminologii prawniczej bardzo zawęzi grono odbiorców tej pozycji.

Plus minus:
Na plus:
+ kolejna publikacja z lubelskich sympozjów
+ szeroki przekrój zagadnień z rzymskiego prawa karnego
+ znakomite grono autorów
Na minus:
- książka dla wąskiego grona specjalistów (o ile można uznać to za zarzut)

Tytuł: Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie rzymskim
Autor: praca zbiorowa pod red. Krzysztofa Amielańczyka, Antoniego Dębskiego i Dariusza Słapka
Wydanie: 2010
Wydawca: Wydawnictwo UMCS
ISBN: 978-83-227-3236-6
Stron: 327
Oprawa: miękka
Cena: 40 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1.  K. Amieliańczyk, Sicarii – zjawisko rzymskiego bandytyzmu w okresie późnej republiki rzymskiej, s. 9-22. [↩]
2. W niniejszej recenzji prezentuję jedynie omówienie kilku wybranych artykułów. Spis treści zbioru do pobrania w formacie PDF znajduje się na stronie: http://classica-mediaevalia.pl/2010/12/ochrona-bezpieczenstwa-i-porzadku-publicznego-w-prawie-rzymskim/ [↩]
3. T.A.J. Banyś, Wybrane problemy operacji policyjnych armii rzymskiej, s. 33-40. [↩]
4. Ibidem, s. 39. [↩]
5. M. Dyjakowska, Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego a rzymskie ustawy o obrazie majestatu, s. 65-78. [↩]
6. M. Jońca, Zmartwychwstanie Chrystusa, „edykt nazareński” i znieważenie grobu w prawie rzymskim, s. 89-102. [↩]
7. J. Misztal-Konecka, M. Wójcik, Civitas interdicta monachis. Mnisi zagrożeniem  dla rzymskiego porządku publicznego?, s. 183-196. Zwracam uwagę Czytelników, iż w 2010 r. ukazał się także bardzo potrzebny podręcznik publicznego prawa rzymskiego – A. Dębiński, J. Misztal-Konecka, M. Wójcik, Prawo rzymskie publiczne, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010. [↩]
8. W. Mossakowski, Rixa, czyżby starorzymskie chuligaństwo?, s. 197-210. [↩]
9. B. Sitek, Crimen Consussionis. Przestępstwo korupcji w prawie rzymskim i w polskim prawie karnym, s. 219-230. [↩]
10. D. Słapek, Spectaculi spectantes, czyli o naturze źródeł i milczeniu prawa rzymskiego. Rekonesans., s. 231-246. Czytelnicy zainteresowani szerzej starożytnym sportem winni zwrócić uwagę na monumentalną pracę Dariusza Słapka – Sport i widowiska w świecie antycznym. Kompendium, Warszawa-Kraków 2010. [↩]
11. P. Święcicka, Latinitas i greckie humaniora. O sceptycyzmie Rzymian okresu republikańskiego wobec greckich obyczajów, myśli naukowej i kultury słowa, s. 247-262. [↩]
12. A. Świętoń, Rola agentes in rebus w wykrywaniu i zwalczaniu spisków przeciwko władzy cesarskiej w okresie rządów Konstancjusza II (337-361 n.e.), s. 263-274. [↩]