„Albrecht von Brandenburg-Ansbach (1490-1568)…” - J. Wijaczka - recenzja

Osoba Albrechta Hohenzollerna w naszym kraju kojarzona jest przede wszystkim z wydarzeniem tzw. hołdu pruskiego 1525 roku w Krakowie, w związku, z którym doszło do sekularyzacji dóbr zakonu krzyżackiego w Prusach i przekształcenia go w luterańskie księstwo świeckie.

Był on jednak postacią, z którą nieodłącznie związane są dzieje ostatnich Jagiellonów, a także przemian związanych z okresem reformacji w Rzeszy. Losy tej mało znanej polskiemu odbiorcy postaci poświęcił w swojej pracy Jacek Wijaczka1, która została zrecenzowana poniżej.

Autor podzielił swoją pracę na jedenaście rozdziałów te zaś na podrozdziały. Pierwszy rozdział ukazuje dzieciństwo i młodość Albrechta, jako syna jednego z książąt Rzeszy. Drugi przedstawia jego wybór i rządy jako wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego gałęzi pruskiej. Kolejne dwa prezentują hołd pruski oraz jego konsekwencję dla byłego mistrza zakonu. Piąty omawia życie małżeńskie Albrechta. Szósty zaś stosunki ze swoim lennikiem – Rzeczpospolitą. Rozdziały od siódmego do dziewiątego opisują poszczególne aspekty rządów wielkiego księcia w swoim państwie , wśród których znajdują się kwestie religijne, militarne i kulturalne. Ostatni i przedostatni z nich ukazują ostatnie lata i podsumowanie życia księcia Albrechta.

Jak wspomniał Autor we Wstępie (s. 8-9) niniejsza publikacja jest opracowaniem popularnonaukowym, w którym pominął cały aparat naukowy, a bibliografię ograniczył do prac tylko najważniejszych. Należy to uznać za znaczący minus przede wszystkim dla bardziej wymagających czytelników, którzy dzięki temu mogliby sami dotrzeć do wykorzystanej przez niego literatury. Pomimo tego biografia autorstwa J. Wijaczki prezentuje się nad wyraz dobrze. Na samym początku należy podkreślić samą jej tematykę, która przedstawia polskiemu czytelnikowi całość życia Albrechta, a nie wybrane jego epizody2. Znajdziemy więc w niej oprócz najczęściej omawianych w polskiej historiografii – wojny polsko-krzyżackiej, czy hołdu pruskiego, którym Autor poświęcił znaczną część swojej pracy. Ale wiele mało poruszanych dotąd kwestii. Jedną z nich jest ukazanie pierwszych lat życia Albrechta, dotychczas właściwie nieobecnych w polskiej historiografii. Do kolejnych należy zaliczyć szerokie ukazanie skutków pokoju krakowskiego3 – banicji księcia, który walczył praktycznie do końca życia o jej zniesienie. A także różnych kwestii religijnych, kulturalnych i politycznych w swoim państwie, wśród których zostały poruszone wątki mogące zaspokoić indywidualne zainteresowania czytelnika, takie jak założenie uniwersytetu królewieckiego, powstanie sambijskie, wspieranie sztuki i budownictwa czy tzw. „wojny orzechowej”.

Znaczące miejsce w pracy J. Wijaczki zajmują stosunki z państwem polskim na różnym jego szczeblach, wśród których wiele uwagi zostało poświęcone kwestii bicia własnej monety przez księcia czy dążeń o uzyskanie Inflant. Dając tym samym czytelnikowi możliwość zapoznania się chociaż z podstawowymi informacjami dotyczącymi jego osoby.

Recenzowana praca została napisana w bardzo ciekawy i przyjemny sposób, co sprawia, że książkę czyta się dosyć przyjemne. Zabrakło jednakże w niej liczniejszych tekstów źródłowych, których część została przez Autora sparafrazowana, co przy praktycznie ciągłym tekście może z czasem znużyć. Jednakże wśród nich znajduje się kilka interesujących perełek, do których można zaliczyć własną twórczość księcia, które znacząco wzbogacają wartość tej publikacji. Do wspomnianych powyżej minusów należy zaliczyć również pewną ilość literówek i wpadek redakcji, które jednakże nie psują całości lektury.

Bibliografia, jak to zostało już wspomniane, składa się z kilkudziesięciu podstawowych prac na temat księcia i epoki, w której żył, w przeważającej mierze w języku polskim. Wśród niej znajdują się również opracowania w języku niemieckim.

Szata edytorsko-graficzna pracy prezentuje się bardzo dobrze. Otrzymujemy bowiem opracowanie w twardej oprawie klejono-szytej z prostą, ale przyzwoicie prezentującą się okładką. Na jej wnętrze składa się dwadzieścia pięć zdjęć, które są przede wszystkim rycinami z epoki, za co należy się uznanie dla Autora i Wydawcy. Jedną z nich jest również porządnie wykonana, czytelna mapa Królewca. Jako uzupełnienie Wydawca mógł zamieścić dodatkowo jeszcze dwie mapy. Jedną ogólną księstwa, a drugą jego położenia geopolitycznego.

Podsumowując. Praca J. Wijaczki jest na pewno pracą wartą uwagi. Z jednej strony porusza bowiem żywot postaci blisko związanej z polską historią, ale jednak w pewnym sensie obcą. Przede wszystkim dlatego, że była ona przedtem wielkim mistrzem Zakonu Krzyżackiego, a następnie wielkim księciem w Prusiech, z którego potem miały narodzić się najpierw Prusy, a z nich połączone Niemcy. Państw, które miały różnorodny, a często wrogi stosunek do nas i vice versa, czego skutki możemy oglądać do dziś. Nie powinno to jednak zrażać do samej książki, a także samej osoby Albrechta. Ponieważ nikt nie zna przewrotności historii, jak ona sama. Z drugiej strony natomiast pokazuje nam dobry przykład przekształceń, zmian, a także różnych postaw w wieku XVI. Dzięki czemu powinna ona znaleźć uznanie nie tylko pośród badaczy tego okresu, ale również tych, którzy chcieliby zapoznać się z sylwetką tej niejednoznacznej, ale z tego względu ciekawej – Albrechta von Btandenburg-Ansbacha.

Plus minus:
Na plus:
+ styl autora
+ wartość merytoryczna
+ fragmenty materiałów źródłowych
+ ilustracje
+ tematyka i poruszane w pracy wątki
+ pomimo, że to opracowanie popularne praca jest warta uwagi
+ oprawa edytorska (papier, okładka)
+ indeks osobowy
Na minus:
- brak większych partii testów źródłowych
- bibliografia składa się tylko z wybranych prac o tej tematyce
- brak przypisów
- literówki i drobne wpadki redakcji
- autor jako uzupełnienie pracy mógł zamieścić kilka map

Tytuł: Albrecht von Brandenburg Ansabch (1490-1568). Ostatni mistrz zakonu krzyżackiego i pierwszy książe „w Prusiech”
Autor: Jacek Wijaczka
Wydawca: Wydawnictwo Littera
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 9788389775160
Liczba stron: 336
Oprawa: twarda
Cena: ok. 45 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. (ur. 1960) - profesor zwyczajny w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK. w Toruniu. Badacz dziejów Prus Książęcych i Królewskich w XVI-XVIII w., stosunków polsko-niemieckich w czasach wczesnonowożytnych, procesów o czary, a także dziejów Żydów w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Opublikował m.in. Stosunki dyplomatyczne Polski z Rzeszę Niemiecką w czasach panowania cesarza Karola V (1519-1556), Kielce 1998 i Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI-XVIII wieku, Toruń 2007.  Informacja o autorze za notką zamieszczoną z tyłu okładki. [↩]
2. Przede wszystkim ostatnią wojnę polsko-krzyżacką (1519-1521) czy kwestie hołdu pruskiego. [↩]
3. Tak prawidłowo powinno być określane wydarzenie, do którego doszło 8 kwietnia 1525 w Krakowie. [↩]