„Twierdza Wrocław w okresie fryderycjańskim” - G. Podruczny - recenzja

Wrocław – najważniejsze miasto Dolnego Śląska – na przestrzeni wieków było wielokrotnie wykorzystywane przez swoich kolejnych gospodarzy, którzy dostrzegali potencjalną rolę militarną, warunkowaną strategicznym położeniem grodu. Znaczenie miasta wzrosło wraz ze wzniesieniem pierwszych fortyfikacji miejskich w okresie średniowiecza. Od tego czasu budowa, przekształcanie oraz niszczenie umocnień na stałe wpisało się w militarne dzieje Wrocławia.

Kluczowa lokalizacja grodu związana z istniejącym układem hydrograficznym, zachęcała do ciągłego podnoszenia możliwości obronnych miasta za pomocą fortyfikacji oraz wprowadzania stałej załogi. Jednym z ciekawszych, choć dotychczas mało znanych, okresów funkcjonowania architektury obronnej, historii garnizonu oraz prowadzonych działań wojennych związanych z Twierdzą Wrocław, jest tzw. okres fryderycjański, kiedy gospodarzami miasta byli Prusacy. Właśnie tego fragmentu militarnej historii miasta dotyczy praca Grzegorza Podrucznego.

Autor książki jest znawcą architektury obronnej Śląska, przede wszystkim Wrocławia. Recenzowana praca opiera się na wynikach badań zawartych w pracy magisterskiej1 oraz rozprawie doktorskiej2 autora. W jego dorobku naukowym znajduje się także kilka artykułów naukowych dotyczących wymienionych zagadnień3.

Książka składa się z trzech głównych części o przejrzystej konstrukcji, wyodrębnionych pod względem problemowym. Na początku zostały omówione zagadnienia dotyczące fortyfikacji Twierdzy Wrocław. W kolejnej części pracy, w ujęciu problemowym, zaprezentowano kwestie garnizonu stacjonującego we Wrocławiu w oznaczonym okresie oraz wszystkie budynki związane bezpośrednio z pobytem żołnierzy, przede wszystkim koszary, a także obiekty zaplecza. Ostatni fragment książki posiada strukturę chronologiczną. Zawiera opis działań wojennych, które bezpośrednio dotknęły Wrocław, a więc przede wszystkim historie poszczególnych oblężeń twierdzy i związanych z nimi wydarzeń.

Dzieje Twierdzy Wrocław w okresie 1741-1806, w polskiej historiografii dotychczas praktycznie nie opracowane, zostały omówione w książce na podstawie wielu materiałów. Na uwagę zasługuje fakt wykorzystania przez autora licznych źródeł archiwalnych, znajdujących się w zbiorach archiwów, m.in. w Polsce i Niemczech. Zaznaczyć należy także skorzystanie z licznych obcojęzycznych opracowań związanych tematem, w większości w języku niemieckim.

Terminologia, zarówno wojskowa, jak i dotycząca architektury obronnej, w całości pracy jest stosowana poprawnie. W książce nie zostały wyjaśnione wszystkie pojęcia z dziedziny fortyfikacji, przez co w niewielkim stopniu odbiór treści może być zakłócony, głównie dla Czytelników nie posiadających pewnej wiedzy dotyczącej tematu. Kolejnym drobnym  mankamentem jest brak ujednolicenia tych wyjaśnień, gdyż część terminów swoje objaśnienie posiada w tekście, a część jest wyjaśniana w przypisach dolnych. Nieliczne terminy zostały też z niewiadomych przyczyn objaśnione dopiero przy drugim ich użyciu, już w innym fragmencie pracy.

Niewątpliwą zaletą publikacji są zamieszczone materiały źródłowe, przede wszystkim ikonograficzne i kartograficzne. Liczne plany i mapy (w tym ich fragmenty) ukazują umiejscowienie poszczególnych obiektów w mieście, a archiwalne fotografie oddają ich ówczesny wygląd. Stanowi to istotny element w poznaniu historii fortyfikacji i budynków garnizonu twierdzy, głównie ze względu na fakt prawie całkowitego niezachowania się tych elementów do czasów współczesnych.

Ze względu na formę jak i wielkość publikacji, wydanie nie budzi zastrzeżeń. Grafika zreprodukowanych materiałów kartograficznych – w tym kilku kolorowych planów projektów fortyfikacji – jest dobrej jakości. Całość prezentuje się schludnie i czysto. Warty zaznaczenia jest także wysoki poziom korekty wydawniczej – brak błędów w druku. Pozytywną cechą pracy jest również przystępna cena, odpowiednia w stosunku do formy i wielkości publikacji.

Książka stanowi istotny wkład w dorobek polskiej historiografii, uzupełniając aktualny stan badań nad dziejami wrocławskiej twierdzy. Na polskim rynku wydawniczym brakuje publikacji tak kompletnie (w stopniu, który umożliwiają dostępne źródła i opracowania) opisującej zagadnienia związane z głównie pruskim panowaniem w mieście w okresie 1741-1806.

Pracę Twierdza Wrocław w okresie fryderycjańskim można z pewnością polecić wszystkim Czytelnikom zainteresowanym tematyką fortyfikacji oraz historią Wrocławia, a w szczególności architekturą, garnizonem i działaniami wojennymi, związanymi z dawną Twierdzą Wrocław w okresie drugiej połowy XVIII i początku XIX wieku. Publikacja ma ściśle naukowy charakter, jednakże sposób prowadzenia narracji sprawia, że czyta się ją z zaciekawieniem.

Plus minus:
Na plus:
+ rzetelne opracowanie tematu
+ interesujące fotografie
+ archiwalne mapy, plany
Na minus:
- brak ujednolicenia niektórych elementów tekstu

Tytuł: Twierdza Wrocław w okresie fryderycjańskim
Autor: Grzegorz Podruczny
Wydawca: Oficyna wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe
Rok wydania: 2009
ISBN: 978-83-7432-500-4
Liczba stron: 176
Oprawa: miękka
Cena: 30-35 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. G. Podruczny, Budownictwo wojskowe Wrocławia w drugiej połowie XVIII w., Wrocław 2001. [↩]
2. Idem, Pruskie budownictwo wojskowe na Śląsku w latach 1740-1807, Wrocław 2005 (maszynopis w Bibliotece Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego). [↩]
3. Vide, np.: idem, Pruskie koszary na Śląsku w XVIII w., Dzieła i Interpretacje, 2005, nr 10; idem,Koszary św. Klemensa i św. Barbary; Koszary Wehnera, [w:] Encyklopedia Wrocławia, pod red. J. Harasimowicza, Wrocław 2000. [↩]