„Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir” - A. Kuszewska - recenzja

W ramach serii „Kompendia historyczne”1 Wydawnictwo Naukowe PWN oddało do rąk czytelników interesującą książkę Agnieszki Kuszewskiej Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir. Autorka ma spore doświadczenie w badaniach nad tym zagadnieniem, gdyż dotyczyła go jej rozprawa doktorska2. Obecnie zaś autorka pracuje w Katedrze Stosunków Międzynarodowych Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie3.

Agnieszka Kuszewska w miarę swobodnie porusza się po zawiłościach trwającego przecież dziesięciolecia konfliktu indyjsko-pakistańskiego. Przyjęte zaś przez Wydawnictwo ramy gwarantują, że treść będzie podana w sposób przejrzysty, a w samej książce czytelnik znajdzie interesujące i przydatne dodatki, jak treść najważniejszych dokumentów dotyczących analizowanej tematyki, leksykon postaci, mapy, słownik pojęć czy kalendarium wydarzeń.

Praca Agnieszki Kuszewskiej składa się z sześciu rozdziałów, ułożonych w kolejności chronologicznej. Pierwszy z nich, Podłoże historyczne konfliktu o Kaszmir, przedstawia zarówno relacje między muzułmanami a hindusami na przełomie XIX i XX w., jak i rys historyczny Kaszmiru czy działania Brytyjskie w kwestii niepodległości Indii. Część druga została zatytułowana Początek konfliktu i jego eskalacja, gdzie autorka opisała status Kaszmiru w chwili uzyskania niepodległości przez Indie i Pakistan., początek konfliktu i jego umiędzynarodowienia. Następny rozdział, Druga wojna indyjsko-pakistańska, oprócz tytułowego konfliktu zawiera także opis wojny indyjsko-chińskiej z 1962 r. Czwarta część Konflikt o Kaszmir w latach 70. i 80. przedstawia także powstanie Bangladeszu i stanowisko społeczności międzynarodowej wobec wojny 1971 r. Najnowszej historii regionu poświęcony został przedostatni rozdział Od wybuchu kaszmirskiej rebelii do 2010 r. Sytuację obecną, analizę poglądów ugrupowań politycznych Indii i Pakistanu na kwestię Kaszmiru.

Książka Agnieszki Kuszewskiej ma co najmniej jedną recenzję, a w zasadzie bardzo entuzjastyczne omówienie4. Nie można odmówić autorce faktu stworzenia dobrego kompendium na trudny temat konfliktu indyjsko-pakistańskiego, a także ukazania roli społeczności międzynarodowej czy wpływu zimnej wojny na jego przebieg. Dodatkowo należy zauważyć, że praca ta została napisana w logicznym układzie i bardzo przyjaznym czytelnikowi stylem. Dlatego można ją polecić jako podręcznik akademicki. Nie mniej jednak piszący te słowa ma ambicję stworzenia recenzji, a nie laurki, toteż konieczne jest wypełnienie smutnego obowiązku wytknięcia potknięć autorki.

Niestety, mimo iż praca jest poświęcona konfliktowi bądź co bądź także zbrojnemu, z gorącymi nawet fazami, to orientacja autorki w kwestiach militarnych jest wręcz znikoma. Wydaje się to być zjawiskiem powszechnym w przypadku politologicznych analiz współczesnych konfliktów. Nie mniej jednak sformułowania typu „Pierwsza Dywizja Zbrojna„ zamiast 1 Dywizja Pancerna, nie powinny się w książce znaleźć. Też informacja o 16 dywizjach piechoty, liczących 870 000 ludzi jest chyba błędna, być może chodzi tu o dywizje wraz z jednostkami wsparcia, zaopatrzenia itp. Na s. 124 jest informacja przewadze Indii „w liczbie statków„ tymczasem jednostki pływające pod banderą marynarki wojennej określane są terminem „okręt„. Na tej samej stronie jest też poprawny termin „okręt podwodny”, zaczerpnięty zapewne z polskojęzycznej pracy Solskiego (jest odwołanie w przypisie), a w tabeli na s. 125 jest już liczba ”łodzi podwodnych”, gdyż jest to zapewne własne tłumaczenie autorki. Na stronie 109 pojawia się ”okręt ‚USS Enterprise’ z 2 tys. marines na pokładzie”, tymczasem jest to lotniskowiec, który na pokładzie miał także pokaźną siłę uderzeniową w postaci kilkudziesięciu samolotów. Należy jednak przyznać, że w tekście pojawiają się chociaż nazwy typów czołgów czy samolotów, co zainteresowanemu czytelnikowi umożliwi własną analizę potencjału militarnego Indii czy Pakistanu.

Autorce trafiło się też parę potknięć z zakresu konstrukcji układu pracy – otóż na s. 166 (w przypisie 110) mamy informację o tym, że krykiet to ulubiona gra w obu krajach i wzmiankę o „dyplomacji krykietowej„, mimo iż było to już wyjaśniane wcześniej. Podobnie jest z „dyplomacją autobusową„ i Deklaracją z Lahaur – informacja o tym jest na s. 146, gdzie autorka pisze o otwarciu „linii autobusowej między Lahaur a Dehli„, a na stronie 147 premier Indii ”zainaugurował przywrócenie połączeń autobusowych między granicznymi miastami Amritsar w Indiach i Lahaur w Pakistanie” i zaraz potem informacja o podpisanej deklaracji. Z kolei na s. 27 czytelnik dowiaduje się, że w okresie II wojny światowej wzrosła rola Ligi Muzułmańskiej, po czym po połowie strony mamy znów rok 1937 i wybory prowincjonalne, gdzie Liga osiągnęła ”mocną pozycję”.

Najjaskrawszy jednak przykładem chronologicznego zagmatwania można znaleźć na s. 18, gdzie autorka pisze, iż

„pierwszą oznaką wzrostu politycznej aktywności indyjskich muzułmanów było utworzenie przez nich (za zgodą brytyjską) w 1875 r. wyższej uczelni – Muhammedan Anglo-Oriental College w Aligarth. Główną misją tej szkoły była pielęgnacja oraz rozwój kultury i wartości muzułmańskich. Jej działalność w znacznym stopniu przyczyniła się do utrzymania odrębności muzułmańskiej grupy religijnej w Indiach. Prowadziło to do separatyzmu, a także wzmagało skłonność do szukania oparcia u kolonialnych władz brytyjskich. Te z kolei uważały wówczas muzułmanów za wrogów swych rządów, podejrzewając ich o próby wskrzeszenia dawnej świetności Wielkich Mogołów”.

Teza jest oczywiście sensowna i prawdopodobna, jednak jej uzasadnienie jest kuriozalne, gdyż autorka w kolejnym zdaniu pisze, iż

„potwierdzeniem takiej postawy są słowa hrabiego Ellenborougha, gubernatora generalnego Indii, który twierdził, że ‚społeczność [muzułmanów – przyp. Aut.] jest wobec nas z gruntu wrogo nastrojona  i naszą właściwą polityką powinno być zjednanie sobie hindusów’”.

Swoją drogą powinno być „barona Ellenborough„ a nie ”hrabiego Ellenborougha”, gdyż to nie nazwisko, tylko tytuł nadany Edwardowi Lawowi, który był gubernatorem Indii do 1844 r.5, więc jego pisma nie można wiązać z wpływem szkoły z 1875 na postawy muzułmanów.

Warto również wskazać na nie do końca prawidłową konstrukcję bibliografii – otóż dzieli się ona naDokumenty i materiały; Opracowania; Artykuły; Wybrane strony internetowe. Ponieważ artykuł jest albo źródłem albo opracowaniem, wydzielanie artykułów obok innych opracowań mój promotor zwykł porównywać do podziału na „zwierzęta„ i ”konie”. W Dokumentach i materiałach czytelnik znajdzie rzeczywiście najważniejsze materiały dotyczące tej problematyki. Jednak w Opracowaniach znajdują się publikacje o wiele mówiących tytułach Dokumente zu den Beziehungen zwischen Indien, Pakistan und Bangladesh 1971-1987 czy Essencial Documents and Notes on Kashmir Dispute. Są tam także wspomnienia Alego Zulfikara Bhutto czy przemówienia Indiry Ghandi, które w żadnym razie opracowaniami nie są. Należałoby zatem podzielić bibliografię na źródła (normatywne – dokumenty oraz opisowe – czyli wspomnienia czy przemówienia) oraz opracowania, ewentualnie wydzielić jeszcze blok opracowań zaczerpniętych ze stron www.

Z innych, drobniejszych kwestii, wypada jeszcze wspomnieć o dość dziwnych wyliczeniach strat, gdyż „po stronie indyjskiej było 12,5 tys. ofiar, w tym 7,2 tys. śmiertelnych, 1,5 tys. zaginionych, 8,4 tys. rannych„ czy zastosowanie kuriozalnego zapisu ”2,759 tys” zamiast 2759 (oba przykłady ze s. 94).

Wielokrotnie przewija się też kwestia terroryzmu, zabrakło jednak stwierdzenia, że jego „zwalczanie” jest elementem polityki globalnej i raczej stanowi wymówkę do ekspansji militarnej czy ograniczania wolności obywatelskiej własnych społeczeństw.

Reasumując, Agnieszka Kuszewska napisała dobrą książkę na interesujący temat. Praca ta jest cenna i niewątpliwie warta przeczytania, choć, jak widać powyżej, nie pozbawiona pewnych drobnych potknięć autorki, jak i redakcji.

Plus minus:
Na plus:
+ syntetyczne ujęcie przedstawianej problematyki
+ bardzo dobry układ treści
+ aneks z dokumentami, mapami, słownikiem pojęć i leksykonem postaci
Na minus:
- marginalne traktowanie aspektów militarnych
- zła konstrukcja bibliografii
- różne drobniejsze błędy

Tytuł: Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir
Autor: Agnieszka Kuszewska
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-01-16382-2
Stron: 341
Oprawa: miękka
Cena: ok. 40 zł
Ocena recenzenta: 7.5/10

1. Wcześniej w ramach tej serii ukazała się praca Kirsten E. Schulze, Konflikt arabsko-izraelski [↩]
2.  „Konflikt indyjsko-pakistański o Kaszmir w latach 1947-2006 jako zagrożenie dla bezpieczeństwa regionalnego i globalnego. Od eskalacji do rozmów pokojowych”. [↩]
3. http://www.swps.pl/katedra-stosunkow-miedzynarodowych/informacje-ogolne/dr-agnieszka-kuszewska [↩]
4. http://blogi.newsweek.pl/Tekst/Swiat/543369,Indyjsko-pakistanski-konflikt-o-kaszmir.html [↩]
5. http://en.wikipedia.org/wiki/Baron_Ellenborough [↩]