„Mieszko I” - G. Labuda - recenzja

Są książki, które trzeba przeczytać. Są też autorzy, których teksty należy znać. Mieszko I jest jedną z takich pozycji, a jej Autor, zmarły niedawno Gerard Labuda, winien być rozpoznawany przez każdego historyka, w szczególności mediewistę. I mimo że ukazało się już kilka biografii i monografii dotyczących pierwszego historycznego władcy Polski1, ta wybitnie wpisuje się w kanony polskiej literatury naukowej.

Czym wyróżnia się recenzowana tutaj książka? Przede wszystkim jest wynikiem wieloletnich badań Prof. Labudy, wpierw nad problematyką ziem polskich doby plemiennej, Państwa Gnieźnieńskiego, a później stopniowo samym Mieszkiem. Ilość publikacji dotycząca tej tematyki, jaka wyszła spod pióra poznańskiego mediewisty wprost przytłacza, a wiec siłą rzeczy, biografia księcia, prędzej czy później, musiała zostać napisana. I tak też się stało; w 2002 r. ukazało się nakładem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich pierwsze wydanie Mieszka I. W 2005 r. doczekaliśmy się dodruku, a cztery lata później, wrocławskie Wydawnictwo wznowiło recenzowany tytuł.

Książka wybitna jest też z innego powodu. Mianowicie, jest to ogromne studium źródłowe i bibliograficzne, którego dokonał Gerard Labuda. Ze znaną sobie rzetelnością, ogromnym wyczuciem i znajomością materiału, błyskotliwością i celnie stawianymi tezami, funduje czytelnikowi prawdziwie solidny tekst historyczny z wyrobioną przez lata pracy naukowej stroną merytoryczną i metodologiczną. Labuda nie bał się (choć to raczej banalne określenie, zważywszy na fakt profesjonalizmu jakim legitymizował się Badacz), podważać i wyrażać swoje sądy na sprawy, które dotychczas omówione zostały precyzyjnie i wpisały się w ogólno pojęte kanony wiedzy na dane zagadnienia. Przeciwnie, tworzył zupełnie inny punkt widzenia, nadawał kolorytu owym sprawom, a także określał ich nowe kształty. Słowem, stawał się budowniczym nowych koncepcji, które rychło stawały się obowiązującymi w polskiej mediewistyce.

Trochę na temat treści…

Jak wszystkie wydania z oficyny Ossolineum z serii biografie, ta prezentuje się należycie. Twarda oprawa, dobrej jakości papier, czytelna czcionka, solidne szycie. Układ klarowny, w pierwszej kolejności słowo wstępne, a dalej dziesięć rozdziałów składających się na treść pracy. Przy końcu umieszczone zostały tzw. wskazówki bibliograficzne, które wybitnie przyciągnęły moją uwagę. Jest to forma eseju licząca trzydzieści pięć stron, z dokładnym podziałem na źródła historyczne (roczniki, kroniki, przekłady i komentarze tychże, regesty dokumentów i ich wykazy), następnie podział ułożony względem podręczników, monografii i biografii, a na koniec literatura ułożona zgodnie z układem rozdziałów oraz poszczególnych zagadnień tematycznych. Widać przy tej okazji na jak wielkim materiale tak źródłowym, jak i naukowym, pracował Gerard Labuda. Po bibliografii czytelnik może zapoznać się z spisem ilustracji i map, a na końcu z indeksem osobowym.

Autor narrację rozpoczyna od nakreślenia dziejów Europy Środkowo-Wschodniej po upadku Cesarstwa Rzymskiego do X w., a także panoramą geograficzną, z opisem krain i plemion zamieszkujących nasze i sąsiednie ziemie. To wszystko składa się na pierwszy rozdział. Drugi, traktuje o okresie kiedy państwo Mieszkowe nie jest jeszcze ochrzczone, ale na arenie dziejowej pojawia się czeska Dobrawa. Trzeci rozdział, zarezerwowany został na nakreślenie pierwszych działań zbrojnych z Cesarstwem Niemieckim, a także z plemionami Wieletów. Czwarty przybliża problematykę chrztu Polski i wejścia jej w szeregi państw chrześcijańskiej Europy. Rozdziały piąty i szósty traktują o dwu starciach Mieszka z zachodnim – niemieckojęzycznym sąsiadem, w tym omówiona została bitwa pod Cedynią z 972 r., a także problematyka koneksji skandynawskich i kontaktów czeskich. Siódmy rozdział omawia stricte stosunki polsko-czeskie, w tym też sytuację polityczną w Cesarstwie Niemieckim. Ósmy rozdział poświęcony został w całości na omówienie kwestii analizy dokumentu Dagome iudex, a także ostatnich lat panowania księcia Mieszka I. Dziewiąty rozdział zarezerwowano dla tematyki kultury duchowej i umysłowej, a także artystycznej kształtującej się w Państwie Gnieźnieńskim za panowania Mieszka, zwłaszcza po przyjęciu chrześcijaństwa. Ostatni, dziesiąty rozdział podzielony został na trzy wymowne podrozdziały: Człowiek,Władca i Dzieło. Całość liczy 288 stron.

Teraz słów kilka o jej zaletach oraz wadach

Jak już wspomniano wyżej, prace Gerarda Labudy charakteryzują się dużym potencjałem merytorycznym i metodologicznym. Nie inaczej jest tym razem. Recenzowana tutaj pozycja w pełni zasługuje na miano pracy naukowej, ale z tą różnicą, że nie razi specyficznym językiem jakim zwykle napisane są tego typu książki. Autor zawsze wyróżniał się dobrym stylem pisarskim. Czytając Jego pracę ma się nieustanne odczucie, że oto czyta się tekst sporządzony przez prawdziwego znawcę epoki i tematyki, a także wybitnego erudytę, Badacza posiadającego kolosalna wiedzę i wyczucie. Stąd też tak biegła, wręcz mistrzowska umiejętność stawiania tez, które wcześniej nie miały racji bytu. Jak wspomniałem wyżej, Autor od wielu lat badał czasy Mieszkowe, a zatem recenzowana tutaj biografia pierwszego władcy polskiego, jest wynikiem tychże badań, swojego rodzaju skrótem tego, co dokonał Gerard Labuda.

Rzeczą, która rzuca się w pierwszej kolejności jest brak aparatu naukowego w postaci przypisów. Autor jedynie w tekście pozwolił sobie na wstawienie w nawiasach autorów prac, na które w danym momencie się powoływał lub też do których się odnosił. Sytuacja powtarza się, gdy korzysta ze źródeł pisanych. Cenne są mapy, zwłaszcza te dotyczące podziału plemiennego, a także planu bitewnego (patrz: Cedynia 972). Książka posiada również plany architektoniczne najważniejszych budowli doby Mieszka I, a także zdjęcia obiektów sakralnych oraz dokumentów źródłowych (patrz: Dagome iudex). Przydatny jest też indeks osób, który umożliwia szybkie znalezienie interesującego nas wątku.

Doprawdy ciężko jest odszukać jakiekolwiek wady, które w znaczącym stopniu wpłynęłyby na ogólny wizerunek recenzowanej książki. I nie jest to żadna forma obrony, bo wyżej, bądź co bądź, padły same słowa uznania dla przedstawianej tutaj pozycji. Jednakże domagałbym się dodatkowego indeksu dotyczącego miejsc geograficznych – to w kwestii technicznej książki. Jeśli idzie o sprawy merytoryczne, to kontrowersyjne wydaje się zdanie ze strony 11, gdzie Gerard Labuda stwierdza, że ludem ałtajskotureckimi byli Madziarzy, czyli Węgrzy. Nic podobnego, gdyż określani są ogólnie jako ugrofiński tak jeśli idzie o pochodzenia, jak i język. Więcej lapsusów nie udało się wychwycić… i dobrze, bo przecież do rąk czytelników winna trafiać książka po prostu dobrze napisana.

Tytułem podsumowania

Nie będzie żadnym zaskoczeniem, jeśli recenzowaną tutaj pozycję zareklamuję się jako tę, którą powinno się czym prędzej nabyć i przeczytać. To praca przeznaczona dla tych, którzy chętnie czytają teksty dotyczące najwcześniejszych dziejów Polski, a także Europy Środkowo-Wschodniej. Lektura Mieszka Ibędzie również prawdziwą gratką dla tych z czytelników, którzy preferują biografię, bowiem książka Gerarda Labudy (choć zapewne było to nie lekkie zadanie), spełnia wymogi tego typu literatury. Praca wybitnie godna polecenia.

Plusy minusy:
Na plus:
+ wartość merytoryczna
+ wartość poznawcza
+ styl i język Autora
+ pomoce naukowe (bibliografia (!), ilustracje, plany, mapy, indeks)
+ wydanie
Na minus:
- niuans merytoryczny w kwestii „ałtajskotureckich” Madziarów
- brak indeksu geograficznego

Tytuł: Mieszko I
Autor: Gerard Labuda
Wydawca: Ossolineum
Data wydania: 2009
ISBN: 83-0404619-9
Liczba stron: 288
Oprawa: twarda
Cena: 30 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10

1. Wystarczy wspomnieć o: O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895 (1980, 2005); S. Zakrzewski,Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Warszawa 1926 (Kraków 2006); J. Natanson-Leski,Państwo Mieszka Pierwszego, [w:] Studia Wczesnośredniowieczne, 4, Wrocław 1958, s. 7-106; S. Kętrzyński, Polska X-XI wieku, Warszawa 1961, s. 5-288;  J. Dowiat, Metryka Mieszka I i jej geneza, Warszawa 1961; G. Labuda, Mieszko I, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, (SSS), T. 3, Wrocław 1967, s. 248-249; H. Łowmiański, Początki Polski, T. 5, Warszawa 1973; tenże, Mieszko I, [w:] Polski słownik biograficzny, T. 31, Wrocław 1976, s. 31-33; A.F. Grabski, Mieszko I, ok. 930-992, Warszawa 1973; A. Gieysztor, Mieszko I, [w:] Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1978; J. Banaszkiewicz,Podanie o Piaście i Popielu, Warszawa 1986 (2010); J. Strzelczyk, Mieszko Pierwszy, Poznań 1992; M. Barański, Mieszko I i Bolesław Chrobry, Warszawa 1999; Civitas Schinezghe. Mieszko I i początki państwa polskiego, red. J.M. Piskorski, J. Banaszkiewicz, Poznań-Gniezno 2004. [↩]