„Bogowie, herosi i wybrańcy...” - A. Wypustek - recenzja

tele nagrobne są zabytkami niezwykle użytecznymi dla badaczy starożytności. Dzięki umieszczonym na nich napisom i przedstawieniom można wywnioskować wiele na temat wierzeń, stosunków społecznych, języka, literatury oraz ubioru ludzi żyjących w starożytności. Są one jednak przede wszystkim świadectwem bólu i tęsknoty za zmarłym, a także próbą zachowania pamięci o nim.

Andrzej Wypustek jest pracownikiem Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących życia prywatnego i historii magii w starożytnej Grecji i Rzymie, a także historii wczesnego chrześcijaństwa. Polscy czytelnicy znają go przede wszystkim z publikacji takich jak Magia antyczna (Wrocław 2001) i Życie rodzinne w starożytnej Grecji(Wrocław 2007). Tym razem skupił swoje badania na opisie informacji zawartych w epigramach nagrobnych dotyczących tego, co działo się ze zmarłym po śmierci, a dokładniej grupy osób nieżyjących, które miały być w pewien sposób wywyższone, uheroizowane, przemienione w bóstwo lub w jakiś sposób wybrane przez bogów. Publikacja odnosi się głównie do czasów hellenistycznych i grecko-rzymskich, można tu jednak odnaleźć odwołania także do epok wcześniejszych - wszakże najstarsze greckie epigramy pochodzą z VII-VI w. p.n.e.

Należy sobie uświadomić, że w przeciwieństwie do chrześcijańskiej, grecka i rzymska religia nie dawały jednoznacznej odpowiedzi na to, co dzieje się z człowiekiem, a raczej jego duszą po śmierci. Oczywiście, istnieją pewne przesłanki w mitologii, wiele też mówili o tym filozofowie, a także członkowie grup religijnych, misteryjnych. Nigdy nie było to jednak jednolite przesłanie, co widoczne jest między innymi w tekstach epigramów nagrobnych. Poza tym, co podkreśla sam autor, dzięki nim możemy poznać wierzenia różnych grup ludzkich, także tych najczęściej pomijanych w wielkich działach teologicznych i filozoficznych - przeciętnych ludzi, dzieci, kobiet, wyzwoleńców, niewolników. Autor omawianej tutaj publikacji koncentruje się na poszukiwaniu informacji dotyczących „pośmiertnego statusu zmarłych względem bogów”. Tak jak bywa to i w naszych czasach, zmarli w starożytności byli niejednokrotnie idealizowani - dzięki epigramom dowiadujemy się o ich pięknie, niezwykłych przymiotach intelektualnych, dobroci, mądrości. Nieraz posuwano się jednak dalej - osoby te były wywyższane, porównywane do bogów, herosów; zdarzało się nawet, że wierzono, iż zmarły miał zmieniać się w bóstwo lub gwiazdę na niebie. Szczególnie w przypadku osób młodych uważano, że zostały one porwane przez bogów po to, by zostać ich małżonkami lub kochankami, co było odzwierciedleniem znanych wszystkim mitów o Persefonie czy Ganimedesie. Jak więc widzimy, los człowieka po śmierci dla starożytnych niekoniecznie był tak łatwy do sprecyzowania, jak na przykład dla chrześcijanina (piekło lub niebo). Nie do końca też miało się na niego wpływ, na przykład poprzez cnotliwe życie czy robienie dobrych uczynków.

Powyżej przedstawiłam jedynie zarys tematyki podjętej w „Bogach, herosach i wybrańcach”. Jest ona niezwykle obszerna, nieraz dosyć skomplikowana, jak zwykle przy badaniu starożytnych źródeł, oparta na dociekaniach i interpretacji badaczy, którzy oczywiście nie zawsze zgadzają się ze sobą. Książka w sposób wyczerpujący ujmuje tematykę wybraną przez autora. Ma jasny układ treści, opatrzona jest ogromną ilością tekstów źródłowych. Sprawia to, że niestety miejscami czyta się ją z pewną trudnością, co pogłębia nieraz dosyć zawiły język używany przez Autora. Tak to już jednak jest z dziełami naukowymi, że aby miały wysoką wartość, muszą w sposób jak najbardziej wyczerpujący potraktować badany temat, dlatego też nie należą do książek, które czyta się „łatwo”. Wydaje mi się, że należy docenić ogrom pracy, który musiał włożyć Autor w zgromadzenie i przetłumaczenie tekstów epigramów, jak również to, że informacje poparte są naprawdę obszernymi przypisami i bibliografią. Najciekawsze zabytki możemy obejrzeć na zdjęciach umieszczonych na końcu publikacji. Wysoko oceniam też bardzo porządne wydanie - dobrej jakości papier, twarda oprawę. Zachęcam więc do zapoznania się z książką wszystkich wielbicieli antyku.

Plus minus:
Na plus:
+ wnikliwe opracowanie tematu
+ duża ilość przypisów, obszerna bibliografia
+ twarda oprawa, obwoluta
+ dobrej jakości papier
+ czytelna czcionka
+ przystępna cena
Na minus:
- miejscami dosyć zawiły język, miejscami książkę trudno się czyta

Tytuł: Bogowie, herosi i wybrańcy. Wizerunki zmarłych w greckich epigramach nagrobnych epoki hellenistycznej i grecko-rzymskiej.
Autor: Andrzej Wypustek
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Data wydania: 2011
ISBN: 978-83-229-3175-2
Stron: 452
Oprawa: twarda
Cena: ok. 17,00 zł
Ocena recenzenta: 8/10