„Judaizm. Podstawowe wiadomości” - D. de la Maisonneuve - recenzja

„Szalom!” brzmi słynne żydowskie przywitanie. Dominique de La Maisonneuve w krótkim opracowaniu historii, religii i zwyczajowości wyjaśnia jego oryginalne znaczenie: życzenia pokoju i harmonii. Tego samego gorąco życzy przedstawicielom judaizmu i katolicyzmu w dzisiejszym świecie. Książka zdaje się służyć nie tyle wiedzy, co ekumenicznej idei.

Sięgając po niniejszą książkę otrzymujemy coś innego niż można by się spodziewać, zważywszy na jej prosto brzmiący tytuł i skromne rozmiary. Okazuje się nie być wyłącznie zdawkowym kompendium niezbędnych informacji z zakresu judaizmu. Autorka bynajmniej nie wymienia kolejnych porcji suchych faktów w całkowicie niezaangażowany i bezosobowy sposób. Co więcej, wbrew temu, co sugeruje tytuł, nie porusza wyłącznie kwestii judaizmu stricte, a raczej problem jego miejsca w historii chrześcijańskiej Europy oraz tak współczesnej, jak i dawnej polityce Kościoła Katolickiego.

Już osobisty wstęp jasno pokazuje, że autorka widzi w swym dziele pewną misję, godną szacunku i entuzjazmu zarazem. Tłumaczy jej życiorys. Dominique de La Maisonneuve, jak przyznaje sama zaraz na początku, jest francuską zakonnicą, należąca do mało znanego Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej z Syjonu. Statusową misją owego zgromadzenia, założonego przez Żydów konwertytów jest właśnie szerzenie kontaktów i dialogu między dwoma wspomnianymi religiami. Judaizmowi przyświeca wyraźny ekumeniczny duch promowany we współczesnym Kościele i jego rozporządzeniach, dążący do zasypania przepaści ze starszymi braćmi w wierze.

Nie da się ukryć, że owe osobiste zaangażowanie i stan duchowny autorki mogą budzić nieufność co do jej obiektywizmu w przedstawianym temacie. Przyznam, że mój sceptycyzm osłabł wraz dalszą lekturą. Niemniej, choć książka okazała się zaskakująco wyważona w sądach i treściwa, wciąż lojalnie odradzam ją przyzwyczajonym do możliwie bezstronnej, świeckiej perspektywy. Jej spojrzenie na judaizm to, mimo wszystko, wciąż spojrzenie zdeklarowanego członka Kościoła Katolickiego.

Nie wiele przyjdzie mi napisać o treści merytorycznej tak krótkiej książki, poza tym że musi zawierać i zawiera tylko to, co konieczne. Bez wątpienia judaizm był i jest zjawiskiem na tyle dynamicznym, złożonym i trudno uchwytnym, by nie dało się go prawidłowo przedstawić na tak niewielu stronach. Niemniej autorka dobiera treści umiejętnie pod kątem tego, co chce przedstawić. Dlatego szybko podaje doprecyzowanie konieczne dla tak ogólnego tytułu. Poprzez judaizm decyduje się rozumieć jedynie nurt współczesnego faryzjanizmu, uznawanego ogólnie za najstarszy i najbardziej autentyczny z tych odcieni żydowskiej religii, które są praktykowane do tej pory. Opisuje jego dzieje i tradycje.

Opis dziejów narodu żydowskiego jest na tyle zwięzły, na ile to możliwe. Nie ma przekazywać szczegółowych informacji, ale tylko dać orientację. Rozpoczyna się od okresu od powrotu z wygnania i wzniesienia Drugiej Świątyni. Lata wcześniejsze, choć odzwierciedlone w Biblii, zostały praktycznie pominięte, poza krótkim glosariuszem najważniejszych wydarzeń. O wiele więcej miejsca zajmują za to opisy dziejów współczesnych, w szczególności II wojny światowej i potworności Holokaustu, zwanego przez Żydów Shoah – Zniszczeniem oraz powstaniem i strukturą państwa Izrael.

W wielu rozdziałach opis historii Żydów niespodziewanie staje się opisem historii Kościoła i jego stosunku do judaizmu. Autorka poświęca stosunkowo wiele miejsca długiemu rozbratowi chrześcijaństwa z judaizmem. Wymienia wiele przykrych epizodów nienawiści lub obojętności ze strony ludu, hierarchów i teologów. Co ciekawe nie waha się cytować ostrych antysemickich wypowiedzi członków Kościoła i przynajmniej sugerować ich błędy i zaniedbania. Smutne dzieje kończą się jednak dla niej swoistą apologią wyrażoną deklaracją Nostra Aeatate, postanowieniami II Soboru Watykańskiego i polityką Jana Pawła II, nawołującymi do tolerancji i zrozumienia.

Dla książki o tak małym formacie oddanie ulotnego ducha tego, co opisuje, jest kwestią kluczowej wagi. Miałem wrażenie, że Dominique de La Maisonneuve przedstawiła ortodoksyjny judaizm sprawnie i ze szczególnym zrozumieniem charakterystycznym dla osoby religijnej. Trafnie przedstawia go jako kulturę, której fundamentem jest Tora, pięcioksiąg Mojżeszowy oraz inne księgi hebrajskiej Biblii. Ich nieustanna lektura, jako źródła wiedzy o przymierzu z Bogiem jest dla pobożnych Żydów podstawowym obowiązkiem. Z Tory biorą swoje źródło żydowska moralność i tradycje. Judaizm to wedle słów autorki swoista „sztuka życia” wedle długiej listy 613 micwot – religijnych przykazów i zakazów, obejmujących wszystkie sfery życia kobiet i mężczyzn zależnie od pory dnia, tygodnia lub święta. Tora i tradycje stały się dla faryzejskich Żydów obiektem bogatej literatury, a wręcz specyficznej egzegetycznej nauki, której rozbudowywane komentarze składają się na Talmud. Zarówno złożona struktura Talmudu jak i kalendarz świąt oraz przykłady konkretnych tradycji znalazły w książce krótki, ale i bardzo czytelny obraz, urozmaicony cytatami z biblii.

Judaizm kończy się postulatem dalszego dialogu miedzy religiami i swoistą apologią judaizmu. Według autorki rozumienie kultury żydowskiej i jej fundamentalnych pism według autorki powinno stać się dla chrześcijanina kwestią równie kluczową jak rozumienie słów Jezusa z Nazaretu. Wszak sam Jezus był nikim innym jak właśnie Żydem. Lektura Starego Testamentu obok Ewangelii powinna być traktowana pozytywnie, a chrześcijanie powinni spoglądać na judaizm jak fundament własnego wyznania. Zbawienie bowiem, jak głosi ostatni wers książki, bierze początek od Żydów.

Struktura książki jest przejrzysta. Kolejne rozdziały mają chronologiczny układ. Tam, gdzie to konieczne, pojawiają się bardzo wyraźne ilustracje. Ciekawym zabiegiem są jaskrawo odróżniające się od tekstu tabele. Umieszczono w nich informacje niemieszczące się w zwięzłej narracji: ciekawostki, doprecyzowania używanych terminów i obszerniejsze cytaty. Niektóre z tych informacji są bardzo istotne dla ujrzenia judaizmu z bliska. Zdarza się jednak, że tabelki przedwcześnie odwracają uwagę zaburzając tym samym rytm lektury właściwego tekstu. Warto wspomnieć, że z tyłu książki znajduje się wygodny glosariusz specyficznych hebrajskich terminów.

Nie wiem, czy wypada mi w tym przypadku mówić o poziomie naukowym książki. Autorka nie zawarła bogatej bibliografii ani licznych odniesień do literatury tematu. Gdyby nie wysiłek tłumacza datacje wydarzeń historycznych i tezy pozostałyby zupełnie bez komentarza. Nie wdaje się również. polemiki. Jej książka właściwie ma w sobie wiele z eseju. Porusza i rozważa trudny i wciąż aktualny problem z określonej perspektywy. Osobiście żałowałem jednak, że autorka tak rzadko odwołuje się do poglądów znanych autorytetów żydowskich. Judaizm mógłby wiele zyskać gdyby nie zawierał tak dużo z perspektywy chrześcijan na judaizm, ale więcej z perspektywy Żydów na chrześcijaństwo.

Podsumowując, można stwierdzić, że Judaizm to mimo wszystko lektura godna polecenia dla laików. Zawiera w sobie dużą ilość bardzo różnorodnych informacji, do tego zgrabnie przedstawionych i niepozbawionych odrobiny refleksji. Nie nuży. Tworzy spójny, całościowy i przekonujący obraz religii, którą opisuje, co jest wyczynem niezwykłym jak na 176 stron.

Kończąc dodam, że książka Dominique de La Maisonneuve powinna przede wszystkim przykuć uwagę katolików pragnących rozszerzyć swoje horyzonty i urozmaicić przemyślenia. Wydaje się, że została napisana przez katoliczkę dla świadomych katolików. Niemniej, nie odbierając jej wartości na tym polu, tym, którzy preferują czysto świecką perspektywę i poszukują szczegółowych informacji warto polecić inne, obszerniejsze monografie historii i religii narodu żydowskiego.

Plus minus:
Na plus:
+ zaskakująca bezstronność i wyważenie autorki w kontrowersyjnych kwestiach, mimo zaangażowania po stronie katolicyzmu
+ napisana z entuzjazmem i poczuciem misji
+ sporo zróżnicowanej treści mimo skromnych rozmiarów
+ wnikliwe refleksje o roli judaizmu dla samoświadomości chrześcijaństwa
+ czytelne ilustracje i tabelki, zawierające dodatkowe informacje
Na minus:
- nie zadowoli poszukujących szczegółowej, solidnie uzasadnionej wiedzy
- zdarza się, że tabelki zaburzają rytm tekstu
- brak wyraźnego ujęcia kwestii judaizmu z perspektywy żydowskich, niekościelnych autorytetów
- mało trwałe wydanie

Tytuł: Judaizm. Podstawowe wiadomości
Autor: Dominique de La Maisonneuve
Wydawca: Wydawnictwo Akademickie Dialog
Miejsce wydania: Warszawa 2010
Liczba stron: 176
Oprawa: miękka
ISBN/EAN: 978-83-61203-57-5
Cena: 20 - 30 zł
Ocena: 7/10