Rzym - miłość i władza

Miłość, zdrady, romanse... Od czasów starożytnych nie było w historii świata epoki, w której nie można by znaleźć najróżniejszych wątków łączących miłość i erotykę z władzą. Nie inaczej było w starożytnym Rzymie.

Messalina i Agrypina

Moneta z wizerunkiem Agrypiny i Nerona / Fot. Nero, ten plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0

Messalina i Agrypina to imiona, które do dziś są symbolem zbrodni, erotycznych ekscesów i żądzy władzy. Cóż takiego było w tych kobietach, że tak źle zapisały się w historii? Co robiły, że zasłużyły sobie na miano kobiet wyzutych z wszelkiej moralności? A może ich oceny są niesprawiedliwe i fałszywe?

Według starożytnych kronikarzy, Messalina była kobietą żądną tylko i wyłącznie cielesnych rozkoszy. Ta cesarzowa-kurtyzana włóczyła się nocami po lupanarach, zapraszała do swojego pałacu kochanków i organizowała orgie, na które zapraszała szlachetne damy z mężami. Co było w tym patologicznego i niemoralnego? Przecież starożytny Rzym nie był miastem pruderyjnym i moralnym. Zachowanie Messaliny oburzało współczesnych jej kronikarzy, prawdopodobnie dlatego, że bohaterka skandali nie miała jeszcze 20 lat. W 39 lub 40 roku p.n.e. poślubiła Klaudiusza, stryja Kaliguli, który w momencie ślubu z nią miał już 50 lat. Dla niego było to trzecie małżeństwo, dla Messaliny - pierwsze. W 41 roku p.n.e. młoda żona urodziła syna Brytanika (być może wcześniej urodziła się też córka - Oktawia, ale co do tego nie ma pewności). Klaudiusz był szczęśliwy. Kochał żonę. Wszystko zmieniło się jednak, kiedy po śmierci Kaliguli został cesarzem. Ulegał wpływom dworu, stracił zainteresowanie żoną i oddał się orgiom z udziałem służących i niewolnic. Messalina zaczęła żyć w podobny sposób.

Lubowała się w rozwiązłości i okrucieństwie. Była rozpustna, chciwa i mściwa (kazała zlikwidować ludzi, którzy narazili się jej w przeszłości). Wokół Messaliny pojawiła się koteria znajomych (w tym sławetny Narcyz), którzy poprzez młodą cesarzową chcieli uzyskać dostęp do cesarza Klaudiusza. Jedną z ofiar Messaliny była Julia Liwilla, córka Germanika, która wielokrotnie uwiodła Klaudiusza. Messalina doprowadziła do wygnania i śmierci Julii, przy okazji pozbywając się z Rzymu Seneki (wygnano go na Korsykę). Cesarzowa zorganizowała też proces Waleriusza Azjatyka, który skończył się jego śmiercią. W ten sposób zemściła się na mężczyźnie, za to, że ten wolał Poppeę Sabinę, a nie ją, Messalinę! Nie mogąc zostać jego kochanką, zaaranżowała proces, który zakończył się wyrokiem śmierci dla Waleriusza. Zaakceptował go sam cesarz Klaudiusz, chociaż wiedział, że oskarżony jest niewinny (z drugiej strony, Azjatyk uczestniczył w zamordowaniu Kaliguli i chciał przywrócenia republiki, a to mógł być powód, aby się go pozbyć).

Kochankiem Messaliny był senator Gajusz Syliusz, jeden z najpiękniejszych rzymskich młodzieńców. Dla cesarzowej zostawił żonę Julię Sylanę. Klaudiusz wiedział o romansie żony, ale nic nie robił w tej sprawie. Kochankowie nie kryli się natomiast ze swoim uczuciem. Wkrótce wybuchł skandal. W domu senatora codziennie przebywała cesarzowa ze swoją świtą, a co wieczór odbywały się orgie i przyjęcia. Młody senator postanowił nakłonić cesarzową, aby wspólnie usunęli Klaudiusza i przejęli władzę. Przyrzekał, że ożeni się z Messaliną i zaadoptuje jej dzieci, w tym Brytanika. Kobieta nie przyjęła jego propozycji. Chciała przyjemności i rozkoszy, nie myślała o politycznych intrygach i mężobójstwie. Mimo to zgodziła się na… ślub. Kochankowie pobrali się, gdy cesarz Klaudiusz przebywał w Ostii. Było to zdarzenie nieprawdopodobne! Cesarzowa popełniła bigamię! Według niektórych starożytnych kronikarzy (m.in. Swetoniusz), Klaudiusz o wszystkim wiedział i akceptował to małżeństwo. Wytłumaczono mu bowiem, że to fikcyjny związek. Jednak były kochanek Messaliny - Narcyz, być może z chęci zemsty na cesarzowej, przekonał Klaudiusza iż małżeństwo Messaliny to nie żart i fikcja, ale próba odebrania mu tronu przez żonę i jej kochanka. Klaudiusz postanowił działać. W tym samym czasie Messalina z nowym mężem świętowali w pałacu bachanalia. Kiedy zabawy trwały w najlepsze, wyrok na nią i Syliusza zapadł. Messalina zginęła od miecza legionisty. To co nazywano później „spiskiem Messaliny” okazało się być spiskiem Syliusza. Został on udaremniony przez sprytnego Narcyza. Klaudiusz był tu tylko pionkiem.

Miejsce Messaliny u boku Klaudiusza zajęła Agrypina, córka Germanika. Koterie wokół cesarza liczyły, że będzie można łatwo nią manipulować i dzięki temu wpływać na cesarza. Niedoceniano jednak Agrypiny. Co ciekawe, samo małżeństwo Agrypiny z Klaudiuszem już było skandalem, ponieważ cesarz był wujem swojej żony. Z tego powodu m.in. zmieniono prawo i zalegalizowano związki kazirodcze. Nowa cesarzowa szybko zaczęła prowadzić własną politykę. Dla swojego syna Nerona, na nauczyciela wybrała Senekę. To jej syn miał w przyszłości zostać kolejnym cesarzem. Tak chciała matka. Pięć lat zajęło jej osaczenie i skompromitowanie Klaudiusza, a potem przygotowanie i przeprowadzenie jego śmierci. Po zgonie cesarza, udało się Agrypinie osadzić na tronie Nerona. Posunęła się jednak za daleko: chciała być cesarzową z realną, pełną władzą, chciała rządzić jak cesarz, a nie być tylko „doradcą” swojego syna. Nie chciała pozostawać w cieniu.

Ówczesny Rzym nie akceptował jednak kobiety na tronie cesarskim. Rozpoczęła się więc walka matki z synem o władzę. Agrypina próbowała szachować Nerona Germanikiem, który mógł zostać cesarzem. Plan się nie udał, bo Germanik zmarł. Prawdopodobnie został zamordowany z rozkazu Nerona. Być może matka planowała nawet romans z własnym synem. Chciała zostać jego kochanką, aby się go pozbyć i zdobyć władzę. Były to jednak tylko plany. Neron usunął Agrypinę dopuszczając się matkobójstwa...

Obie kobiety przeszły do historii, ale zapisały się w niej niechlubnie. Jak widać, miłość i władza mają wielką moc. Często idą ze sobą w parze i mogą prowadzić do zbrodni, występku, ulegać dewiacjom i zwyrodnieniom. Przypatrzmy się jednak innym kobietom, które bezpośrednio lub w sposób pośredni, odcisnęły swoje piętno na historii Rzymu.

Kobiety rzymskich wodzów

Cezar, Pompejusz i Antoniusz – trzej rzymscy wodzowie, którzy pod koniec Republiki rozpoczęli walkę o władzę. Wiemy, jak się to skończyło. Wszyscy zginęli, a cesarzem został… ten czwarty, czyli Oktawian. A co można powiedzieć o kobietach Cezara, Pompejusza i Antoniusza? Kim były ich wybranki? Czy wspierały ich w walce o władzę? Czy kochały swoich mężczyzn?

Wydaje się, że największym z wodzów rzymskich był Cezar. Znany był nie tylko ze swojego geniuszu politycznego i wojskowego, ale i z licznych miłostek. Jego legioniści śpiewali o nim pieśni: „Obywatele, żon strzeżcie, gacha łysego wiedziemy”. Lista miłosnych podbojów Cezara, według Swetoniusza, była długa. Wśród kobiet, które zdobył były m.in. Postumia - żona konsula, Lollia - kolejna żona kolejnego konsula, Tertulia - żona Krassusa i Mucja - druga żona Pompejusza. Podobno, umiłowana kobietą Cezara była jednak Serwilia. Najlepszy okres dla tego związku to lata 63-59 p.n.e. Cezar będąc konsulem w 59 roku p.n.e. ofiarował Serwilii perły wartości 6 milionów sesterców! Po krótkim okresie miłosnej idylli, związek zaczął się jednak rozpadać. Cezar znalazł nową miłość: Tercję - żonę Kasjusza, tego samego, który później razem z Brutusem zabił dyktatora. Brutus był synem Serwilii z jej pierwszego małżeństwa i stał się „prawą ręką” Cezara (projektowano nawet jego ślub z Julią, córką Cezara). Przyczyną „sojuszu” Brutusa i Cezara była nienawiść Brutusa do Pompejusza, który zamordował jego ojca. Cezar z kolei, miał słabość do Brutusa. Przebaczył mu nieudany i kompromitujący zamach na życie Pompejusza, ślub z córką jednego ze swoich przeciwników i udział w bitwie pod Farsalos po stronie swoich wrogów. Dyktator wnioskował nawet o mianowanie Brutusa i Kasjusza na urzędy konsulów. Czym się to wszystko skończyło dla Cezara, wiadomo.

Oprócz żon, Cezar miał całe zastępy metres. Swetoniusz pisał o Eunoe - żonie króla Mauretanii i o królowej Egiptu - Kleopatrze. Ta ostatnia, prawdopodobnie była tylko przelotną miłostką w życiu Cezara, ale historycy stworzyli z ich związku romans wszechczasów. Jak do tego doszło? W trakcie konfliktu Cezara z Pompejuszem, Kleopatra wsparła Cezara (podobno miała romans z jego synem Gajuszem). Zaczęła walkę z Ptolemeuszem XIV - swoim bratem i mężem jednocześnie i musiała uciekać z Aleksandrii. Jako rozjemca zjawił się tam Cezar. Aby dostać się do Rzymianina przebywającego w pałacu w Aleksandrii, Kleopatra kazała służącemu zawinąć się w dywan i zanieść do dyktatora. Podstęp się udał. Trafiła przed oblicze Cezara i całkowicie nim zawładnęła używając do tego celu swoich wdzięków. Piękny romans. Tyle że Cezar, wykorzystał ją, aby podporządkować Egipt Rzymowi. Udało mu się to znakomicie. Półtora roku później, Kleopatra zjawiła się w Rzymie. Była bardziej zakładniczką Cezara niż jego kochanką. W czasie pobytu w stolicy Italii, egipska królowa urodziła syna Cezara. Część historyków uważa, że był to syn rzymskiego dyktatora, inni zwracają uwagę, że mógł to być syn… Antoniusza. Cezarion urodził się około 20 kwietnia 44 roku p.n.e. Tyle, że Cezar, dziewięć miesięcy wcześniej, w lipcu 43 roku p.n.e. znajdował się w Hiszpanii i nie mógł być z Kleopatrą. Po śmierci Cezara, królowa Egiptu wróciła do swojego kraju, gdzie objęła pełnię władzy mordując męża Ptolemeusza XV, a na tronie osadzając Ptolemeusza XVI, czyli Cezariona. Oddała się też płomiennemu romansowi z Antoniuszem...

Antoniusz - spadkobierca Cezara, rozpoczął po jego śmierci walkę z Oktawianem. Kleopatra początkowo poparła zabójców Cezara – Kasjusza i Brutusa. Została wezwana przez Antoniusza do Cylicji, aby wytłumaczyć się z tego postępowania. Zjawiła się tam i oczarowała młodego Rzymianina bogactwem i urodą. Antoniusz został uwiedziony przez Egipcjankę i wszystko jej wybaczył. Żona Antoniusza - Fulwia, przebywająca w Rzymie, zeszła na drugi plan. Romans Kleopatry i Antoniusza był niezwykły, nawet jak na tamte czasy: oboje oddawali się miłosnym, młodzieńczym figlom, nocami biegali po ulicach Aleksandrii w przebraniach i dokuczali przechodniom, w dzień grali w kości, pili i polowali. Cudowny czas miłości! Idylla! Mimo to Antoniusz nie stał się narzędziem w rękach Kleopatry. Na wieść o swoich kłopotach w Rzymie, spowodowanych przez własną żonę, udał się do Italii, zawarł ugodę z Oktawianem i poślubił siostrę Oktawiana - Oktawię (jego żona Fulwia w międzyczasie zmarła). Przez trzy lata Antoniusz pozostawał w Rzymie ze swoją nową żoną. Kleopatra przebywała w Aleksandrii. Okazała się być dla Antoniusza tylko konkubiną, zwykłą kurtyzaną. W 40 roku p.n.e. Kleopatra urodziła dzieci Antoniusza: bliźniaki - chłopca i dziewczynkę. W 37 roku p.n.e. sytuacja Antoniusza zmieniła się. Oktawian przystąpił do walki z przeciwnikami politycznymi. Stawką była władza w Rzymie. Drogi Antoniusza i Oktawiana rozeszły się. Antoniusz powrócił do Aleksandrii, do Kleopatry. Uznał dwójkę dzieci zrodzonych z ich związku i zerwał z Oktawią. Historia wielkiego romansu zakończyła się jakiś czas później...

Trzecim z wielkich rzymskich wodzów był Pompejusz. Był tym, który stoczył walkę o władzę z Cezarem i przegrał. Pompejusz w młodości był pięknym, przystojnym młodzieńcem. Pierwszą jego miłością była kurtyzana Flora, którą po kilku latach odstąpił jednemu z przyjaciół. Pierwszą żoną Pompejusza była Antystia, a drugą Emilia córka Metelli. To drugie małżeństwo było o tyle skandaliczne, że Emilia była już mężatką i oczekiwała dziecka, a mimo to Pompejusz zabrał ją od męża i poślubił. Kobieta wkrótce zmarła przy porodzie. Trzecią żoną Pompejusza była Mucja z rodu Metellusów. Pompejusz był podobno bez pamięci w niej zakochany. Tyle że podczas jego nieobecności (brał udział w kampanii przeciwko piratom) jego żona zdradzała go z Cezarem i innymi mężczyznami. Po powrocie do Rzymu, Pompejusz już się z nią nie spotkał, przesłał jej tylko list rozwodowy. Postanowił pojąć za żonę którąś z siostrzenic Katona, swojego przeciwnika. Ten mu jednak odmówił. Wówczas Pompejusz zwrócił się w stronę Cezara i Krassusa (I triumwirat). Żoną Pompejusza została córka Cezara – Julia. W 59 roku p.n.e. miała ona 22-23 lata, Pompejusz około 50-tki.

Starszy mąż zakochał się w młodszej żonie i stracił dla niej głowę. Kochał ją do tego stopnia, że… pozostawał jej wierny! Niestety, szczęście zakochanych nie trwało długo. W 55 roku p.n.e. doszło do zdarzenia, które brutalnie przerwało tę miłość. W trakcie bójki na Polu Marsowym, w której uczestniczył Pompejusz, na jego todze pojawiła się krew rannych w starciu. Pompejusz wysłał do domu służącego po nową togę. W domu, Julia widząc zakrwawioną togę męża i zdenerwowanego służącego, straciła przytomność. To ciężkie przeżycie spowodowało, że poroniła (była wówczas w ciąży). Zmarła kilka miesięcy później, będąc ponownie w ciąży. Rok później Pompejusz ożenił się ponownie. Poślubił Kornelię, córkę Metellusa Scypiona. Jej pierwszym małżonkiem był Krassus poległy w Syrii. Po tym małżeństwie rozeszły się drogi Pompejusza i Cezara. Dwa lata po ślubie wybuchła wojna domowa. Pompejusz musiał uciekać na wschód. Po klęsce pod Farsalos musiał udać się do Egiptu. Tutaj czekali już na niego mordercy...

Trzech mężczyzn i ich kobiety. Większość z nich traktowana była instrumentalnie przez swoich małżonków i kochanków. Ale zdarzała się i tutaj prawdziwa miłość. Jak widać, wielcy ówczesnego świata nie tylko wojowali, ale mieli też czas na miłość, kobiety i dzieci...

Na podstawie:

1. Grimal P., Miłość w Rzymie, Warszawa 1990.

Tekst jest przedrukiem artykułów wybranych ze strony alehistoria.blox.pl. Kolejne teksty będą publikowane na naszym portalu - dzięki uprzejmości ich Autora - w każdą drugą środę miesiąca.