„Gallipoli i Bliski Wschód 1914-1918. Od Dardaneli do Mezopotamii” – E. J. Erickson – recenzja

Front bliskowschodni pomimo tego, że stanowi jeden z ciekawszych epizodów Wielkiej Wojny, nie doczekał się na polskim rynku zbyt wielu publikacji. Te zaś, które się ukazały ograniczają się praktycznie tylko do jednego jego elementu – kampanii w Dardanelach oraz na półwyspie Gallipoli1. Pierwszym popularnonaukowym całościowym opracowaniem tematu w naszym języku jest recenzowana poniżej praca E. J. Ericksona2.

Podobnie jak pozostałe prace z tej serii książka została podzielona na wprowadzenie, w którym omówiono krótko przyczyny przyłączenia Turcji do państw centralnych.  Pierwszy rozdział przedstawia pierwsze działania zbrojne prowadzone przez armię osmańską na Kaukazie oraz na odcinku egipskim (I inwazja na kanał sueski). Wątki z frontu kaukaskiego będą kontynuowane w następnych rozdziałach. Kolejne dwa opisują wspomniane wyżej walki w Dardanelach i na Gallipoli. Czwarty ukazuje w całości front mezopotamski. Następne dwa rozdziały prezentują powstanie arabskie oraz przebieg walk na froncie palestyńskim. Ostatni zaś omawia przyczyny kapitulacji Turcji oraz działania dyplomatyczne mocarstw wobec niej.

Jak już zostało wspomniane jest to pierwsza praca w naszym języku, która w całości przedstawia walki na Bliskim Wschodzie. Za co należy się wydawcy pochwała. Na wstępie należy zwrócić czytelnikowi uwagę, że z jednej strony ma do czynienia z angielskim punktem widzenia. Z drugiej jednak widzimy, że Autor czuje sympatię do armii osmańskiej. Nie jest to ani pean pochwalny, ani też pamflet o niej, ale w miarę obiektywne i uczciwe przedstawienie jej zalet oraz wad. Napisałem w miarę, ponieważ czasami E. J. Erickson zbyt przesadnie chwali tureckich dowódców, wyrażając się przy tym mniej pochlebnie o ich brytyjskich przeciwnikach. Nie podaję dowódców francuskim z tego powodu, że wątek związany z wojskami francuskimi jest tylko dodatkiem do głównego toku narracji, w której dominują opisy strony tureckiej i angielskiej. Ograniczony tylko do rozdziału drugiego i trzeciego. Przy lekturze opracowania możemy również spotkać wątki niemieckie. W całym opracowaniu największe zainteresowanie powinny znaleźć rozdziały poświęcone walkom na Kaukazie, Mezopotamii oraz Palestynie, które zawierają opisy starć i kampanii, które ze względu na brak literatury i barierę językową3 polski czytelnik mógł poznać tylko w ograniczonym zakresie. Umożliwiając czytelnikowi zapoznanie się z zasadami i metodami walk na pustyni oraz obszarach górskich. Część poświęconą zaś Gallipoli oraz Dardanelom uznać można za dodatek, który można przeczytać dodatkowo, po uprzednim zapoznaniu się z dostępną w naszym języku literaturą. Należy również wspomnieć o osmańskich ekspedycjach na front bałkański, rumuński oraz galicyjski, które niestety są tylko wzmiankowane, co zmusza bardziej dociekliwego czytelnika do szukania dalszej literatury tematu. Będąc zaś przy kwestii długości opisu, da się zauważyć, że niektóre batalie zostały przedstawione przez E. J. Ericksona szerzej, a niektóre nie. Spowodowane jest to najwidoczniej ograniczoną objętością publikacji (nieco powyżej 200 stron).

Do plusów tej pozycji należy również krótka charakterystyka walczących armii, zamieszczona we wstępie, w której ze względu na sympatie Autora dominuje opis armii tureckiej. Pozostałe armie są przedstawione zdecydowanie krócej. Następnym plusem jest zaś ciekawy i barwny styl E. J. Ericksona, którego opisy starć, pomimo różnej ilości miejsca im poświęconym, są opisane bardzo plastycznie. Warte nadmienienia jest to, że w tekście zostały umieszczone fragmenty wspomnień uczestników tamtych wydarzeń. Zarówno ze strony państw Ententy, jak i Turcji, co jest niewątpliwą zasługą tłumacza – Jerzego Kozłowskiego, który wywiązał się prawie wzorowo ze swojego zadania. Prawie z tego powodu, że dokonał w kilku miejscach dosłownego tłumaczenia słów Autora. Jest ich na szczęście niewiele, a wśród nich ataki bagnetowe czy, że „Turcy nie mogli być silni na całej długości 720 km” (s. 119). Nie należy również zapomnieć o porządnie wykonanej pracy redakcji merytorycznej w postaci prof. T. Schramma, który zebrał oraz umieścił w przypisach, na końcu opracowania, wszystkie dostrzeżone błędy i niedomówienia.

Literatura uzupełniająca pracy składa się z 32 pozycji anglo i niemieckojęzycznych. Głównie autorów zachodnioeuropejskich. Zostały w niej umieszczone zarówno wspomnienia, jak kilka klasycznych oraz nowszych prac prezentujących temat. Stanowiąc tym samym pewną bazę do przeprowadzenia własnych poszukiwań książek w bibliotekach.

Jeżeli chodzi o oprawę edytorsko-graficzną to stoi ona podobnie, jak pozostałe tomy, na bardzo wysokim poziomie. Twarda oprawa, klejona, szyta, na dobrym papierze wraz z obwolutą, prezentuje się bardzo ładnie i estetycznie. Zawiera ona również znaczną ilość ilustracji, które stanowią dużą wartość poznawczą do czytelnika. Jedyną ich jednak bolączką są podpisy pod nimi, które podobnie jak zamieszczone niektóre w nich tabele, są powtórzeniem tekstu głównego. Uzupełniają je starannie wykonane mapy w liczbie kilkunastu. Na których da się jednak zauważyć kilka przeoczonych literówek.

Podsumowując. Otrzymujemy pracę nieidealną ponieważ, tak obfitego w starcia i różnorodnego pod względem metod walk obszaru frontu, nie da się objąć w jednym tomie. Jednakże ze względu na swoją tematykę powinna zyskać uznanie zarówno miłośników, jak i pasjonatów Wielkiej Wojny. Jedni bowiem otrzymują opis całości walk, dzięki czemu zyskują pewną wiedzą poznawczą. Drudzy zaś mogą przeczytać o innych odcinkach frontu, niż tylko o Gallipoli czy o Dardanelach.

Plus minus:
Na plus:
+ styl Autora
+tematyka
+ cytaty ze źródeł
+ rozdziały poświęcone frontowi kaukaskiemu, palestyńskiemu oraz mezopotamskiemu
+ tłumaczenie
+ praca redakcji merytorycznej
+ ilość ilustracji
+ ilość map
+ oprawa edytorska (papier, twarda okładka)
+ literatura uzupełniająca
+ Autor stara się bronić (czasami przesadnie) armię osmańską
+ krótka charakterystyka walczących armii
Na minus:
- „angielski” punkt widzenia
- podpisy pod ilustracjami i tabele, które powtarzają się w tekście głównym
- sentencje wplecione w tekst, które mogły by być zastąpione dodatkowym tekstem
- kilka widocznych na mapach literówek

Tytuł: Gallipoli i Bliski Wschód 1914-1918. Od Dardaneli do Mezopotamii
Autor: E. J. Erickson
Wydawca: Dom Wydawniczy REBIS
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-7510-479-0
Liczba stron: 224
Oprawa: twarda z obwolutą
Cena: ok. 50 zł
Ocena recenzenta: 7.5/10

1. S. Z. Zalewski, Dardanele i Gallipoli w polityce i strategii mocarstw europejskich podczas I wojny światowej, Olsztyn 2001; P. Nykiel, Wyprawa do Złotego Rogu. Działania wojenne w Dardanelach i na Morza Egejskiego (sierpień 1914 –marzec 1915), Kraków 2008. [↩]
2. Służył jako artylerzysta i sztabowiec w armii amerykańskiej w Stanach Zjednoczonych, Europie i na Bliskim Wschodzie - podczas pierwszej wojny w Zatoce Perskiej z 3 Dywizją Pancerną, a podczas inwazji na Irak z 4 Dywizją Piechoty. Przeszedł w stan spoczynku w randze podpułkownika. Doktoryzował się na uniwersytecie w Leeds w Wielkiej Brytanii. W 2007 roku wrócił do Bagdadu jako profesor nauk politycznych w Wyższej Szkole Ministerstwa Obrony. Obecnie wykłada sztukę operacyjną na Uniwersytecie Korpusu Piechoty Morskiej w Quantico w stanie Wirginia. Uznawany za jednego z czołowych ekspertów od armii osmańskiej z okresu I wojny światowej, opublikował m.in. książki Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913 oraz Ottoman Army Effectiveness in World War I: A Comparative Study. [↩]
3. Gallipoli i Bliski Wschód 1914-1918. Od Dardaneli do Mezopotamii [↩]