„Kościuszko. Książę chłopów” - A. Storozynski - recenzja

Zapewne trudno byłoby znaleźć dorosłego Polaka, który nie słyszał o postaci Tadeusza Kościuszki. Ten bohater dwóch państw i narodów - Rzeczpospolitej i Stanów Zjednoczonych, stał się główną postacią wielu książek prezentujących jego sylwetkę. Publikacja Alexa Storozynskiego pt. Kościuszko. Książę chłopów prezentuje nowe i nieco inne od dotychczasowych ujęcie historii życia tego wielkiego dowódcy i żarliwego bojownika o wolność.

Tytuł oryginału publikacji brzmi: The Peasant Prince: Thaddeus Kosciuszko and the Age of Revolution. Na amerykańskim rynku wydawniczym książka ukazała się w 2009 r. Autor biografii z zawodu jest dziennikarzem. Obecnie pełni funkcję prezesa Fundacji Kościuszkowskiej. Posiada znaczny dorobek dziennikarski oraz docenianą pozycję jednego z liderów Polonii w Stanach Zjednoczonych. Polskie wydanie pracy na rynku księgarskim ukazało się nakładem Wydawnictwa W.A.B., w ramach biograficznej serii Fortuna i Fatum. Krajową edycję opatrzono nieco innym, skróconym tytułem w stosunku do oryginału. Tłumaczem książki jest Jarosław Mikos, a sama translacja jest bardzo dobra.

Na całość pracy składa się 16 rozdziałów, które prezentują treść w schemacie chronologicznym, najrozsądniejszym dla tego typu publikacji. Zasadniczą część książki poprzedzono wstępem oraz autorskimi podziękowaniami. Całość uzupełnia niezwykle bogata bibliografia oraz indeks osób. Przypisy zostały zamieszczone osobno na końcu pracy, co stanowi pewien mankament, utrudniający nieco korzystanie z nich podczas lektury biografii. W publikacji nie zawarto skróconego kalendarium życia Kościuszki, które w zwięzły sposób przedstawiałoby historię życia tytułowej postaci, systematyzując informacje zawarte w treści.

Biografia została napisana w sposób nowoczesny, co części Odbiorców z pewnością przypadnie do gustu. Niektórzy spośród Czytelników zapewne lepiej widzieliby jednak tradycyjne ujęcie, wpisujące się we wszystkich aspektach w ramy klasycznej historiografii historycznej. W niektórych fragmentach publikacji można dostrzec również zawodowe - dziennikarskie podejście autora do tematu. Na uznanie zasługuje baza wykorzystanych źródeł, wśród których nie zabrakło licznych listów, dzienników i wspomnień. Jeśli chodzi o opracowania, wiele informacji zaczerpnięto z biografii Kościuszki autorstwa Tadeusza Korzona1.

Język pracy jest barwny, a styl żywy, co niewątpliwie służy utrzymaniu uwagi Czytelnika. Warto zwrócić jednak uwagę na występujące w pracy, często obszerne, kilkustronicowe fragmenty naświetlające szczegółowo niektóre kwestie i wydarzenia historyczne, na które nie powinno być miejsca w biografii.

Na kartach książki poruszono wszystkie najistotniejsze epizody z życia Tadeusza Kościuszki. Nowością recenzowanej biografii jest wykazanie wagi wielu osobistych cech tytułowego bohatera oraz ich wpływu na podejmowane przez niego decyzje i działania. Szczególnie istotne  okazuje się zaznaczenie wielu inicjatyw i poglądów na sprawy związane z walką o wolność osobistą i równe prawa dla chłopów, niewolników, kobiet, Żydów i Indian. Stanowiska zajmowane w tych kwestiach przez Kościuszkę wykraczały poza epokę w której przyszło mu żyć, co wielokrotnie podkreślił autor na łamach książki.

Podstawowym zarzutem, który można wysunąć wobec publikacji, jest niemalże całkowity brak krytycyzmu w przedstawianiu historii głównego bohatera. Co więcej, o fakcie tym informuje Czytelników sam autor we wprowadzeniu, który „pochwałę życia” Kościuszki tłumaczy właśnie życiem i czynami bohatera, w których prawie nie dostrzegł wad.

Na łamach książki poruszono w wielu miejscach kwestie dotyczące filozofii i przekonań Kościuszki, które wyjaśniają wiele podejmowanych przez niego decyzji. Autor przedstawił też charakterystyczne dla generała, nie do końca pomyślne perypetie miłosne z jego udziałem.

Publikacja zawiera również osobiste, jednoznaczne stanowiska, które Alex Storozynski zajął w sprawach zasadniczych, zwłaszcza dotyczących stosunków Polski z innymi państwami. Wymienić tu można m.in. niedwuznaczną ocenę postawy Napoleona Bonaparte wobec „sprawy polskiej” na początku XIX w. Inne kluczowe dla epoki relacje międzypaństwowe zostały ocenione już nie tak jednoznacznie i na ogół bez wyrażania emocji.

Treść biografii uzupełniono wkładką z kilkunastoma ilustracjami. Prezentują one głównie obrazy przedstawiające Tadeusza Kościuszkę oraz ludzi blisko z nim związanych. Zamieszczono również ryciny prezentujące plan bitwy pod Saratogą autorstwa tytułowego bohatera książki oraz plan fortyfikacji w West Point, zbudowanych wg projektów Kościuszki. Po szkoleniu we Francji okazał się on być doskonałym inżynierem-projektantem umocnień, na co wielokrotnie zwrócono uwagę w książce, zwłaszcza w interesująco i szczegółowo opisanym pobycie generała w Ameryce podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych.

Publikacja nie jest wolna od błędów, które nie są jednak zasadniczymi pomyłkami. W części zamieszczonych cytatów autor nie powołał się na źródło ich pochodzenia. Podobnie nie wiadomo, skąd zaczerpnięto niektóre dane szczegółowe, np. liczbowe. W kilku miejscach w treści podawane są powtarzające się informacje, czasami nawet kilkukrotnie. W niewielu przypadkach zastosowano nieprecyzyjną terminologię, m.in. określając „kryty okop” służący jako poterna i galeria strzelecka, terminem „kaponiera” (s. 152).

Praca zawiera stosunkowo niewiele błędów natury językowej i technicznej. W większości są one wynikiem nieprecyzyjnej korekty wydawniczej. W publikacji występuje m.in. nieujednolicony zapis cyfr przypisów występujących na końcu zdania. Również w nieusystematyzowany sposób spisano same teksty w odwołaniach. Drobną usterką techniczną jest występowanie niektórych nazw własnych rozpoczynających się z małej litery. W nielicznych miejscach w tekście można odnaleźć błędy fleksyjne. Mankamentem jest też słowna pisownia „dużych” liczebników, które dla Odbiorcy stałyby się czytelniejsze w formie zapisu liczbowego. Treść biografii jest niemal wolna od błędów graficznych.

Plusem dla publikacji jest forma, w jakiej została wydana, charakteryzująca się mocnym szyciem kartek oraz solidną, twardą oprawą zaopatrzoną dodatkowo w obwolutę. Mimo wszystko, biorąc pod uwagę powyższe zalety, cena książki jest jednak dość wysoka.

Reasumując, książka Alexa Storozynskiego powraca do nieco zapomnianej w ostatnim okresie postaci Tadeusza Kościuszki, prezentując świeże i odmienne ujęcie biografii tego „najczystszego Syna Wolności”. W pracy poruszono szereg zagadnień i często zapomnianych szczegółów dotyczących naczelnika polskiej insurekcji z 1794 r. Podstawową wadą jest brak krytycznej oceny głównej postaci, co ujmuje tej pozycji jako całkowicie wolnej od subiektywizmu. Mimo to z publikacją warto się zapoznać. Styl autorski powoduje, że polecić ją można nie tylko osobom na co dzień zajmującym się historią epoki Kościuszki, ale również wszystkim Czytelnikom, zainteresowanym dobrą lekturą.

Plusy i minusy:
Na plus:
+ barwny język i żywy styl pisarski autora
+ w pracy poruszono wiele interesujących kwestii
+ duża ilość cytatów umiejętnie dobranych do tekstu autorskiego
+ obszerna bibliografia, ilość wykorzystanych źródeł
Na minus:
- niewielki krytycyzm autora wobec tytułowej postaci
- autor nie zawsze podaje źródło pochodzenia danych szczegółowych, w tym cytatów
- kilka innych, drobnych błędów

Tytuł: Kościuszko. Książę chłopów
Autorzy: Alex Storozynski
Wydawca: Wydawnictwo W.A.B.
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-7414-930-3
Liczba stron: 476 + 16 nlb
Oprawa: twarda z obwolutą
Cena: 40-60 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. T. Korzon, Kościuszko. Biografia z dokumentów wysnuta, Kraków 1894. [↩]