„Świadkowie. Zapomniane Głosy - Holokaust” - L. Smith - recenzja

Holokaust, czyli „całopalenie” był jedną z najstraszliwszych zbrodni, jaka dotknęła ludzkość. Miliony osób zostały zmuszone do niewolniczej pracy w nieludzkich warunkach i poddane eksterminacji tylko ze względu na swoje wyznanie czy pochodzenie. Tylko niewielka część z nich przeżyła. Czasem słyszy się we współczesnych mediach opinie przeczące istnieniu Holokaustu. Właśnie aby z takimi wypowiedziami walczyć, należy zachować pamięć o tamtych strasznych wydarzeniach. Służy temu między innymi książka Świadkowie. Zapomniane Głosy - Holokaust.

Publikacja ukazała się po raz pierwszy w 2005 roku nakładem wydawnictwa Ebury Press1. Jej autorem jest Lyn Smith. W Polsce tom ukazał się w 2011 roku, a przekładu na język polski dokonała Anna Puziewicz. Jest to kolejna pozycja w ramach serii Świadkowie. Zapomniane Głosy.

Świadkowie. Zapomniane Głosy - Holokaust jest wspomnieniem tragicznych wydarzeń lat 1933-1945. Zawiera opowieści ponad 100 osób, które przeżyły udręki prześladowań i izolacji stosowanej w różny sposób. Oprócz nich umieszczono wspomnienia świadków ich dramatu. Opowieści zostały podzielone na niewielkie fragmenty i ułożone przemiennie zachowując chronologię wydarzeń. Autorka odnalazła je w Imperial War Museum oraz United States Holocaust Memorial Museum (Amerykańskie Muzeum Pamięci Holokaustu)2.

Bohaterami książki są głównie Żydzi przedstawiający swój los. Są to zarówno byli więźniowie obozów koncentracyjnych, mieszkańcy gett, osoby ukrywane przez obce im rodziny, uciekinierzy, którzy osiedlili się w Wielkiej Brytanii oraz ówczesne dzieci wysłane do niej w ramach Kindertransport-ów.

Czytając książkę można spostrzec narastający w ludziach niepokój. Sposób w jaki odbierali pierwsze poniżenia, jak zachowywali się wobec nich dawni koledzy, koleżanki. Dotyczy to nie tylko Żydów mieszkających na terenie III Rzeszy, ale również II Rzeczpospolitej Polskiej czy Czechosłowacji. Przejmujące są wypowiedzi wyrażające brak zrozumienia dla nowego stanu rzeczy:

„Społeczność żydowska była dobrze zintegrowana, nie było antysemityzmu, byliśmy takimi samymi obywatelami jak inni. Rodzice mieli przyjaciół żydowskich i nieżydowskich, a myśl, że jesteśmy inni, nigdy nie przyszła mi do głowy. W klasie było kilka Żydówek i w czasie lekcji religii po prostu wychodziliśmy z sali. Miałyśmy własne lekcje religii w niedzielę rano i to była jedyna różnica między Żydami i nie-Żydami w naszym mieście”3.

Dobrze widać, mimo wyczuwania wszechobecnego lęku, stopniowe przyzwyczajanie się do sytuacji w jakiej się znaleźli. Dotyczy to głównie okresu przebywania w obozach. Życie obozowe, mimo że niezwykle brutalne i okrutne, stało się dla nich normą. W czasie „marszów śmierci”, czyli przemieszczania więźniów z obozów umieszczonych w pobliżu nadciągającego frontu w głąb kraju, ukazała się mentalność osób w nich przetrzymywanych:

„Szliśmy ulicami Gliwic, gdzie jeździły samochody i chodzili ludzie. Nie było koło nas esesmanów, a my byliśmy tak zdesperowani, że pytaliśmy ludzi, gdzie jest obóz koncentracyjny - taka była mentalność więźniów!”4

Dużą wartością wspomnień jest to, że nie odnoszą się one tylko do osób je wypowiadających. Oprócz opisywania własnych przeżyć, niejednokrotnie charakteryzują zachowanie swoich znajomych, próbując ich usprawiedliwiać, czasem potępiać. Dzięki ich słowom możemy poznać relacje panujące między więźniami, a także między nimi a władzami obozu. Przedstawiają także zakres swoich obowiązków w pracy, do której ich zmuszano. Opowiadają w jaki sposób sabotowali produkcję nabojów czy innych produktów.

Wypowiedzi nie ograniczają się tylko do obozu Auschwitz-Birkenau. Odnaleziono relacje osób przetrzymywanych w innych obozach na terenie dzisiejszej Polski, Niemiec, Litwy czy Czech. Tematyka, którą poruszają dotyka w naturalny sposób ludzi wielu narodowości.

Treść została podzielona na 13 rozdziałów. W kolejności są to: 1933-1936 Prześladowania, 1937-1939 Szukanie schronienia, 1939 Wojna, 1940-1941 Ekspansja Trzeciej Rzeszy, 1939-1942 Getto (I), 1943-44 Getto (II), 1940-1944 Obozy (I), Opór, 1944-45 Obozy (II), 1945 Marsz śmierci, 1945 Wyzwolenie, Życie po wyzwoleniu, Epilog. Większość z nich zawiera wydzielone podrozdziały w różnej ilości i nie są one uwzględnione w spisie treści, który znajduje się na początku książki. Oprócz rozdziałów w skład publikacji wchodzą Podziękowania autorki dla osób pomagających w dotarciu do materiału, Przedmowa autorki,Przedmowa do polskiego wydania książki, Słowo wstępne Laurence’a Reesa oraz Prolog.

Podziękowania i przedmowy ponumerowano liczbami rzymski. Reszta tekstu otrzymała paginację standardową - liczby arabskie. Dodatkowo dla ułatwienia „poruszania się” po książce umieszczono indeks nazwisk oraz miejscowości i obozów.

Otrzymany egzemplarz recenzencki posiada prawie niespotykany błąd. Mianowicie część stron jest... odwrócona „do góry nogami”. Jest to osiem kartek pomiędzy stronami 242-259. Numery stron nie zostały na nich wydrukowane, aczkolwiek są one liczone, jako kolejne. Jest to jedyne niedociągnięcie jakie zauważono.

Publikacja posiada za to wiele zalet. Jest nim niewątpliwie sposób ukazania wspomnień. Mimo że są podzielone i wymieszane między sobą, składają się w jedną część tworzącą spójny ciąg. Stanowi on całościowe ujęcie zagadnienia Holokaustu, co również jest wielką wartością. Dodatkowo każdy rozdział poprzedza krótki wstęp, wprowadzający w zagadnienie, co również publikacji nie zaszkodzi. Dużym plusem są przypisy redaktorskie, których jest 55. Relacje mają to do siebie, że osoba je opowiadająca nie mogła wiedzieć wszystkiego, a część informacji przez nią posiadanych często po pewnym czasie ulega zniekształceniu. Z tego też względu niezbędne okazały się sprostowania, które znajdują się we wspomnianych przypisach.

Na frontyspisie umieszczono konturową mapę fragmentu Europy okresu dwudziestolecia międzywojennego. W jej centralnym punkcie znajdują się Niemcy, Polska, Austria i Czechosłowacja. Oprócz nich umieszczono państwa sąsiadujące z nimi wraz z południowymi częściami Norwegii, Szwecji, Finlandii i republikami bałtyckimi. Na mapie zaznaczono umiejscowienie obozów koncentracyjnych. Całość uzupełniają liczne, przejmujące zdjęcia.

Wyżej przedstawiona książka jest bardzo ważną pozycją. Stanowi niezbity dowód na istnienie Holokaustu. Nie jest to kolejne opracowanie oparte na dokumentach, lecz historia opowiedziana przez jej uczestników. Stąd w jej treści tyle emocji, które mogą również udzielić się czytelnikowi. Informacje zawarte w publikacji są czytelne, jednak niekiedy ze względu na opisywane wydarzenia, mogą być trudne w odbiorze. Książka zdecydowanie jest godna polecenia. Powinien ją przeczytać każdy, kto interesuje się zagadnieniem Holokaustu oraz bezwzględnie osoby mające jakiekolwiek wątpliwości co do jego istnienia.

Plus minus:
Na plus:
+ całościowe ujęcie tematu
+ forma przedstawienia relacji
+ ilość umieszczonych relacji
+ poprzedzanie każdego rozdziału wstępem
+ umieszczenie mapy z naniesionymi na nią obozami zagłady
+ liczne zdjęcia
+ indeksy
Na minus:
- „przekręcone strony” w egzemplarzu recenzenckim, o których mowa w tekście

Tytuł: Świadkowie. Zapomniane Głosy - Holokaust
Autor: Lyn Smith tł. Anna Puziewicz
Wydawca: Wydawnictwo RM
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-7243-844-7
Liczba stron: 338
Oprawa: miękka
Cena: 35,90-39,90 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10

1. http://www.amazon.co.uk/Forgotten-Voices-Holocaust-History-Survived/dp/0091898250 [dostęp 15.11.2011]. [↩]
2. J. Smith, Świadkowie. Zapomniane Głosy - Holokaust, Warszawa 2011, s. VII. [↩]
3. Ibidem, s. 10-11. [↩]
4. Ibidem, s. 238. [↩]