„’Kubuś’ Pancerka Powstańczej Warszawy…” J. Tarczyński - recenzja

„Kubuś„ to chyba najsłynniejszy polski samochód pancerny. Dość powiedzieć, że zbudowany w czasie Powstania Warszawskiego w jedynym egzemplarzu, obecnie „cudownie się rozmnożył„. I tak - oryginalny ”Kubuś” znajduje się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, natomiast zbudowaną w roku 2004 replikę można zobaczyć w Muzeum Powstania Warszawskiego także w stolicy. Nie wszystkie pojazdy pancerne doczekały się także osobnej publikacji na swój temat1.

W roku 2008 nakładem Wydawnictwa ZP Grupa ukazała się książka Jana Tarczyńskiego pt.: „Kubuś” Pancerka Powstańczej Warszawy. Studium budowy i działań bojowych pojazdu na tle zarysu motorowych planów Armii Krajowej. Autor to ceniony historyk, znawca i pasjonat polskiej techniki motoryzacyjnej z lat 1918 – 1945. Szczególny akcent w dorobku autora stanowią pojazdy używane przez Powstańców Warszawy. Pewien profesor scharakteryzował pasje badawcze i dokonania Jana Tarczyńskiego mówiąc, że ten „rozłożył na osobną śrubkę” każdy pancerny pojazd wykorzystany przez Polaków w Powstaniu Warszawskim. W taki dość żartobliwy i specyficzny sposób wychwalone zostały zainteresowania oraz publikacje autora recenzowanej książki.

Jan Tarczyński (ur. 1953 r.) – doktor nauk humanistycznych, historyk kultury materialnej, publicysta i dziennikarz. Autor 25 książek (m. in.: Wrzesień 1939 – pojazdy Wojska Polskiego [współautor, Warszawa 1990 r.], Przeciwlotnicze działa samobieżne Wojska Polskiego 1918-1939 [Londyn 1993 r.], Pojazdy Armii Krajowej w Powstaniu Warszawskim [Warszawa 1994 r.], Polskie Motocykle 1918-1945 [Warszawa, trzy wydania kolejno – 1991, 2002, i 2005 r.], Samochodowe działa przeciwlotnicze w Wojsku Polskim 1918-1939 [Warszawa 2007], Pojazdy powstańców warszawskich 1944 [Warszawa 2009 r.]) i ponad 450 artykułów z dziedziny historii polskiej techniki motoryzacyjnej i techniki wojskowej. Twórca dokumentalnych filmów telewizyjnych, np. współscenarzysta i współrealizator niektórych odcinków popularnej serii Bogusława WołoszańskiegoSensacje XX wieku. Członek m.in. Zarządu Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie i Wiceprezes Polskiej Fundacji Kulturalnej w Wielkiej Brytanii. Od 2008 r. także Doradca Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w Warszawie. Odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej i Medalem „Pro Memoria”. W latach 1996-2010 Dyrektor Biura byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Ryszarda Kaczorowskiego w Londynie.2

Decyzja o budowie improwizowanego samochodu pancernego zapadła 8 sierpnia 1944 r. na warszawskim Powiślu w Zgrupowaniu „Krybar„ (dowódca kpt. ”Krybar” Cyprian Odorkiewicz3 ). Twórcą pojazdu był „inż. Jan„ Walerian Bielecki. Nazwa „Kubuś„ wzięła się od pseudonimu żony plut. „Globusa„ (J. Fernik – kierownik zespołu warsztatowego), zastrzelonej przez Niemców. Samochód pancerny był budowany w dniach 10-23 sierpnia, na podwoziu ciężarówki Chevrolet 157 o ładowności 3 ton. Blachy z przeznaczeniem na pancerz samochodu były zdobywane z Elektrowni, z wytwórni kas pancernych oraz ze zniszczonego bombą lotniczą półpancernego bankowozu. Pancerka „Kubuś” wraz ze zdobytym transporterem opancerzonym SdKfz 251 (polskie nazwy to: „Wiking”, „Jaś”, „Szary Wilk”) należała do Plutonu samochodów pancernych por ”Wydry” J. Wernera w Kompanii Motorowej por. ”Aspiry” W. Jastrzębowskiego. Obydwa powstańcze pojazdy brały udział w nieudanych atakach na obsadzony przez Niemców Uniwersytet Warszawski w dniach 23 sierpnia i 2 września 1944 r. Wobec niemieckiego natarcia na Powiśle i braku możliwości ewakuacji wozu (barykady na ulicach), został podpalony i porzucony w dniu 6 września.

Książka J. Tarczyńskiego „Kubuś” Pancerka Powstańczej Warszawy zajmuje 80 stron oraz dwie „rozkładówki” z rysunkami Adama Jońcy. Autor podzielił swą pracę na cztery rozdziały, kolejno:

- Rozdział I. Zarys planów powstania powszechnego w kraju w aspekcie wybranych projektów działań pancerno-motorowych;
- Rozdział II. Motoryzacyjne przygotowania Armii Krajowej do walk powstańczych;
- Rozdział III. Improwizowany samochód pancerny „Kubuś”;
- Rozdział IV. „Kubuś” w detalach.

Oprócz ww. rozdziałów Czytelnicy znajdą bogatą Bibliografię, umieszczoną na dwóch stronach oraz bardzo porządne rysunki A. Jońcy przedstawiające „Kubusia” w skalach: 1:72, 1:48, 1:35, oraz sposób malowania pojazdu.

Z treści książki dowiadujemy się, że powstanie powszechne w okupowanym kraju było planowane już grudniu 1939 r., w podziemnej armii powstały oddziały motorowe (np. batalion pancerny „Golski„ Dywizjon Motorowy). Rozdział III omawia wstępne walki na Powiślu, oddziały powstańcze tej dzielnicy oraz pomysł i powstanie improwizowanego samochodu pancernego. Tutaj także można znaleźć opisy walk z udziałem „Kubusia”. Ostatni rozdział to jak sama nazwa wskazuje „Kubuś” w detalach. Prócz tekstu w książce umieszczono 4 mapy, 8 kolorowych zdjęć i aż 69 czarno-białych fotografii archiwalnych i współczesnych.

Książkę czyta się bardzo dobrze, styl autora i krótki tekst (tylko 80 stron...) sprawia, że nawet nie zauważamy kiedy kończą się kolejne rozdziały. Dobrze umieszczone zdjęcia, mapy i rysunki pomagają przy czytaniu. Przy lekturze pracy widać pasję i znawstwo tematu Jana Tarczyńskiego.

Książkę charakteryzuje miękka okładka oraz klejenie dobrej jakości papieru stron książki. Jednak oprawa jest trwała, nie powstają obawy, by kartki poczęły wypadać. Stylistyka okładki nawiązuje do podobnych tytułów Wydawnictwa ZP Grupa/Historyczna.com (np. J. Koszada Grupa „Kampinos”, B. Nowożycki Czata 49...). Nie mam uwag do pracy redakcyjnej i korekcyjnej.

Uwagi

Uwagi? Jeśli nawet są jakieś błędy, to drobne, nie wpływające w zasadzie na merytoryczny odbiór głównego wątku książki. Na przykład na stronie 22 jest taki fragment: „Czołg ciężki PzKpfw IV ‘Panther’ G„. Jak wiadomo ”Pantera” Panzerkampfwagen V (jeśli o nią chodzi?) była czołgiem średnim.

Podsumowanie

Recenzowaną książkę Jana Tarczyńskiego polecam osobom interesującym się czasami Powstania Warszawskiego, historią II wojny światowej, historią Polski oraz pasjonatom rozwoju polskiej motoryzacji, a także zainteresowanym samochodami i pojazdami pancernymi w latach 1939-45. Prócz przeczytania książki warto także odwiedzić warszawskie muzea: Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Powstania Warszawskiego, aby osobiście zobaczyć opisywany eksponat. Na zakończenie dodam, że oryginalny „Kubuś” jest najstarszym zachowanym polskim samochodem pancernym.

Plus minus:
Na plus:
+ główny temat książki - samochód pancerny „Kubuś”
+ temat „poboczny”, czyli zarys motorowych planów AK
+ techniczne opisy budowy samochodu
+ wiele zdjęć archiwalnych i współczesnych
+ dokładne rysunki i schematy pojazdu
Na minus:
- drobne uwagi

Tytuł: „Kubuś” Pancerka Powstańczej Warszawy. Studium budowy i działań bojowych pojazdu na tle zarysu motorowych planów Armii Krajowej.
Autor: Jan Tarczyński
Wydawca: ZP Grupa
Data wydania: 2008
ISBN: 978-83-926606-5-1
Strony: 80
Oprawa: miękka
Cena: ok. 22 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. Inne książki poruszające temat samochodu pancernego „Kubuś”, to np.: K. Satora Podziemne zbrojownie polskie 1939-1944, Warszawa 2001; J. Tarczyński Pojazdy Armii Krajowej w Powstaniu Warszawskim, Warszawa 1994; [↩]
2. Więcej informacji na temat Jana Tarczyńskiego Czytelnik może znaleźć na stronie internetowej www.jantarczynski.pl . [↩]
3. Pseudonim „Krybar” powstał od połączenia pierwszych liter imion córek C. Odorkiewicza: Krystyny i Barbary; [↩]