„Zapiski z tamtego świata…” - M. Allerhand, L. Allerhand - recenzja

Dzięki cennej inicjatywie krakowskiego Wydawnictwa Wysoki Zamek oraz Instytutu Zaawansowanych Studiów Prawnych im. Prof. Maurycego Allerhanda otrzymujemy niezwykłą książkę, która powinna trafić do rąk czytelników zainteresowanych sytuacją na ziemiach państwa polskiego pod okupacjami – niemiecką i sowiecką, polityką niemieckiego okupanta na świeżo zdobytych na Sowietach terytoriach, polityką nakierowaną na szybkie wyniszczenie przedstawicieli wybranych grup narodowościowych także przez wykorzystanie istniejących już wcześniej wrogości na tle narodowościowym.

Przedstawiana książka, the last but not least, powinna przede wszystkim zwrócić uwagę osób, których interesuje problematyka holocaustu, zagłady Żydów w okresie II wojny światowej.Czytelnik tej recenzji powinien wszakże zadać pytanie – dobrze, ale właściwie czemu ta książka jest tak niezwykła, jak pisze autor niniejszej recenzji?

Otóż ze względu na zawartość prezentowanej książki. Jego swoistym clue są dwie relacje – Dziadka i Wnuka, które zostały zamieszczone równolegle, z odpowiadającymi sobie fragmentami według okresu.

Czym jest relacja Dziadka? Otóż są to zapiski profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, zarazem uznanego prawnika, Maurycego Allerhanda. Owe zapiski zostały odnalezione w trakcie, jako spuścizna profesora filologii indyjskiej wspomnianej uczelni, Stanisława Stasiaka, już po śmierci tego ostatniego. Nie wiadomo również, jak dostały się w posiadanie tego uczonego. W każdym razie – zapiski trafiły do Żydowskiego Instytutu Historycznego, gdzie ich oryginał wchodzi w skład zespołu Teka Lwowska1. Zostały one sporządzone przez prof. Allerhanda w okresie od początku okupacji niemieckiej Lwowa, czyli od 30 czerwca 1941 r. do lutego 1942 r. (datę z lutego zawiera ostania notatka publikowana w książce). Zapiski przedstawiają codzienność okupacyjnego Lwowa, przemoc, wystawienie jednej grupy mieszkańców na szykany i terror nie tylko ze strony Niemców, ale również „sąsiadów”, w określonym kontekście lwowskim –  ludności ukraińskiej w mordowaniu i terroryzowaniu tamtejszych Żydów. Dzięki relacjom profesora M. Allerhanda czytelnik poznaje przekaz osoby – bezpośrednio uczestniczącej w wydarzeniach, jednej z ofiar polityki przedsięwziętej wobec Żydów przez III Rzeszę, już wkrótce po zdobyciu Lwowa w walce z Sowietami.

Czym jest natomiast relacja Wnuka? Otóż jest to coś w rodzaju pamiętnika, zbioru wspomnień i refleksji wokół tekstu wyżej wspomnianych zapisków, ale też różnych kolei okupacyjnych losów członków rodziny Allerhandów – ów tekst pochodzi od Wnuka profesora Maurycego Allerhanda, doktora Leszka Allerhanda. Dodajmy, że jest to tekst napisany już współcześnie na potrzeby prezentowanej książki.

Wspomniane wyżej relacje stanowią tylko część recenzowanej tutaj książki – dzieli się bowiem na trzy części. Zapiski Profesora i wspomnienia/pamiętnik Wnuka zajmują część II (tam podane są na przemian, w ramach odpowiadających sobie czasowo i problematycznie fragmentów); pamiętnik Leszka Allerhanda dotyczący okresu II WŚ już po śmierci Dziadka został umieszczony w części trzeciej.

Część I została natomiast pomyślana, jako swego rodzaju wprowadzenie, w którym L. Allerhand przedstawił dzieje swojej Rodziny, szczegółowo sylwetkę Dziadka – prof. Maurycego Allerhanda oraz siebie samego w kontekście przedwojennego Lwowa i przedwojennej Polski.

Tak zarysowaną treść uzupełniają – przedmowy do I i II wydania, wstęp dotyczący przedwojennego Lwowa, kwestii rodzinnych i założeń, czy może lepiej celów napisania i przedstawienia czytelnikom recenzowanego tomiku, epilog. Całe wydawnictwo natomiast zamyka posłowie pióra Adama Redzika, który przedstawił własne spojrzenie na postać Maurycego Allerhanda, dzieje jego okupacyjnych zapisków, wreszcie reakcje na pierwsze ich wydanie w formie książkowej2.

Należy zwrócić uwagę także szatę graficzną omawianej publikacji – została ona zaopatrzona w szereg reprodukcji zdjęć rodzinnych Autorów, ilustracji przedwojennego i okupacyjnego Lwowa, reprodukcji dokumentów i listów z archiwum Leszka Allerhanda. Papier kredowy i twarda okładka dopełnia wrażenia solidności zewnętrznej formy prezentowanego wydawnictwa.

Piszącemu te słowa recenzja przedstawianej książki sprawia jednak pewną trudność. Otóż na pewno nie spełnia ona wymagań stawianych na gruncie metodologii historycznej publikacjom źródłowym – zostało zaznaczone co prawda we wstępie, że notatki były niejednorodne, tj. nie miały charakteru dziennika, mimo że były opatrywane datami – niestety zapiski w wydaniu zostały oddane tekstem ciągłym, nie uwzględniającym zaznaczenia np. ewentualnych dopisków dokonanych przez M. Allerhanda. Wreszcie z punktu widzenia wymagań stawianych publikacjom źródłowym niewłaściwe wydaje się być przemieszanie fragmentów zapisków z tekstem współczesnym, pamiętnika Leszka Allerhanda. Jednak sam autor L. Allerhand wyraźnie zaznaczył, że jego książka nie aspiruje do bycia czymś w rodzaju naukowego opracowania historycznego czy socjologicznego. Ma nieść informację, treść dla zwyczajnego czytelnika o losach i postawie pewnego człowieka i jego Rodziny wobec zagrożeń czasów Holocaustu – i pozwolę sobie na zamieszczenie osobistego wrażenie – świetnie się z tej roli ta książka wywiązuje.

Plus minus:
Na plus:
- wydanie unikalnych zapisek Maurycego Allerhanda z okresu początku okupacji niemieckiej we Lwowie
- zestawienie tej relacji współczesnej wydarzeniom ze wspomnieniami z czasów II wojny światowej wnuka M. Allerhanda – Leszka Allerhanda
- bogaty materiał ilustracyjny
Na minus:
- w gruncie rzeczy nieistotne dla szerszego grona czytelniczego

Tytuł: Zapiski z tamtego świata. Zagłada we Lwowie w dzienniku profesora i wspomnieniach jego wnuka.
Autor: Maurycy Allerhand, Leszek Allerhand
Wydawca: Instytut Allerhanda, Wydawnictwo Wysoki Zamek
Data wydania: 2011
ISBN: 978-83-931222-1-9 / 978-83-931373-8-1
Liczba stron: 166
Oprawa: twarda
Cena: 35,90 pln
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. Arch. ŻIH, Teka Lwowska, sygn. 229/1-25. [↩]
2. M. Allerhand, Zapiski z tamtego świata, Kraków 2003 (nakładem Wydawnictwa Edukacyjnego). [↩]