„Numizmatyka średniowieczna…” – S. Suchodolski - recenzja

Stosunkowo młode, choć niezwykle zasłużone jeśli chodzi o wydawanie prac z dziedziny historii i archeologii Wydawnictwo Trio, podjęło się wydania książki Stanisława Suchodolskiego Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficznym. Czego czytelnik może spodziewać się sięgając po tą pozycję?

Książka zasadniczo została pomyślana jako swego rodzaju podręcznik numizmatyki średniowiecznej, której cechy charakterystyczne zostały ukazane poprzez zebranie wybranych artykułów, w przeważającej mierze już wcześniej publikowanych na łamach różnych periodyków naukowych, bądź w ramach różnych prac zbiorowych. Prezentowana książka stanowi zatem zbiór typuOpera selecta – dość powszechnie wydawane na świecie tomy tego typu, nastawione są na przybliżenie czytelnikom w jednym miejscu części dorobku najwybitniejszych w swych specjalnościach uczonych.

Osobom, które interesują się numizmatyką, osoby prof. Stanisława Suchodolskiego nie trzeba przedstawiać. Natomiast czytelnikowi mniej obytemu z tą tematyką należy się kilka słów o autorze prezentowanej tutaj pracy. Profesor Stanisław Suchodolski jest archeologiem, numizmatykiem i historykiem; członkiem Polskiej Akademii Umiejętności i Komitetu Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1953-1957. Stopień doktorski otrzymał w 1961 r.,  habilitację w 1971 r., a tytuł profesora od 1983 r.

Od 1957 był pracownikiem w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN (wcześniejsza nazwa: Instytut Historii Kultury Materialnej), a także w Instytucie Archeologii UW. Od 2007 r. jest również redaktoremWiadomości Numizmatycznych. Prócz tego Profesor jest członkiem - korespondentem American Numismatic Society, członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Węgierskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Czeskiego Towarzystwa Numizmatycznego. Zainteresowania badawcze Profesora obracają się wokół problematyki numizmatyki średniowiecznej, szczególnie łacińskiego kręgu kulturowego. Prowadził on prace wykopaliskowe na Mazowszu (Czersk, Warszawa i inne) i we Francji (Montaigut,  Condorcet). Badał genezę mennictwa, jego organizację, obieg monety polskiej i europejskiej, wzajemne powiązania archeologii i numizmatyki, monetę jako źródło archeologiczne i historyczne. S. Suchodolski opublikował ponad 500 prac o charakterze przyczynkarskim, ale też kilka, bodajże 8 książkowych, z czego 2 we współautorstwie1.

Poza podanym na samym początku spisem treści w wersji polskiej i angielskiej, wykazem skrótów, przedmową i wstępem, w którym autor przedstawił definicje i zakres numizmatyki, oraz zamykającymi omawiane wydawnictwo listą, gdzie pierwotnie były publikowane teksty w nim zamieszczone,  oraz indeksami osób i nazw geograficznych oraz etnicznych.

Prezentowana książka składa się z czterech części. Pierwsza z nich zatytułowana Walory poznawcze monety i jej wiarygodność zawiera trzy niezależne artykuły prof. Suchodolskiego. Pierwszy z nich pokazuje monetę jako wszechstronne źródło – materialne, pisane i ikonograficzne. Kolejny tekst omawia kwestię wiarygodności informacji zawartych w stemplach monet. Ostatni wyjaśnia rolę metody badania wzajemnych powiązań stempli w studiach numizmatycznych.

Część II  - Moneta źródłem archeologicznym zawiera 16 niezależnych tekstów. Pierwsze dwa dotyczą metodologii – najpierw S. Suchodolski omówił dorobek archeologii polskiej w zakresie badań nad historią pieniądza w średniowieczu, następnie wskazał na korzyści wynikające z powiązania/współpracy numizmatyki i archeologii. W kolejnym artykule został poruszony problem długości okresu trwania pieniądza monetarnego w obiegu. Następnie autor omawia m.in. takie problemy jak – intensywność wymiany lokalnej na ziemiach polskich w X-XI w.; znaleziska monet jako źródło do badania kontaktów handlowych we wczesnym średniowieczu; kierunki, z których docierały na tereny dzisiejszej Polski dirhemy; chronologia początków przewagi i napływu monet zachodnioeuropejskich w strefie bałtyckiej, oraz w Polsce środkowej i na Mazowszu; reorientacja kierunku napływu monet do strefy bałtyckiej ze wschodniego na zachodni ok. r. 1000; drobne znaleziska monetarne – świadectwo czynności magicznych czy po prostu zguba przez roztargnienie; początki zwyczaju tzw. obola zmarłych w wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, szczególnie w Wielkopolsce; geneza skarbów epoki wikingów – kultowa czy ekonomiczna; skarby monet odkrywane w kościołach jako wyraz kultu bądź kwestii ekonomicznych; zasoby pieniężne „szarego człowieka” w Polsce wczesnośredniowiecznej; wreszcie – znaleziska monet w kontekście archeologicznym – problematyka klasyfikacji.

Kolejna partia prezentowanej książki – Moneta źródłem historycznym i ikonograficznym grupuje 12 wybranych prac prof. Suchodolskiego dotyczących tej tematyki. Najpierw czytelnik ma okazję zapoznać się z problematyką najdawniejszych monet polskich jako źródeł do poznania dziejów pierwszej monarchii. Następnie mamy zebrane prace dotyczące – rozpoznania, czy orła, czy pawia umieszczono na denarach PRINCES POLONIE Chrobrego; sposobów interpretowania źródeł numizmatycznych w kontekście poglądów na powstanie mennictwa w Polsce, w Czechach i na Węgrzech; dążeń palatyna Sieciecha do przejęcia władzy w Polsce; polityki menniczej w kontekście wydarzeń politycznych we wczesnośredniowiecznej Polsce; prosperity Mazowsza w XI w. w świetle źródeł numizmatycznych; ewentualnej kreacji rzeczywistości przez stosowanie określonych wyobrażeń namonetnych; kwestii ewentualnego związku pomiędzy obrazem a tekstem umieszczonymi na numizmatach; kultu śww. Wacława i Wojciecha na polskich monetach wczesnośredniowiecznych; problematyki uzbrojenia w Polsce XI i XII przez pryzmat numizmatyki; posługiwania się przez władców Polski insygnium jabłka panowania. Część III zamyka przedruk artykułu na temat ikonografii monet Władysława II Wygnańca i przeniesienia wzorców czeskich do mennicy krakowskiej w drugiej ćwierci XII w.

Część IV w zamyśle prof. Suchodolskiego, podsumowującą, stanowi tekst dotyczący znalezisk numizmatycznych w warunkach poszukiwań podwodnych. Pokazuje ten tekst przykłady badań o bardzo szerokim spectrum współdziałania badaczy z wielu dziedzin nauki – archeologów podwodnych, numizmatyków, historyków,biologów, chemików, czy reprezentantów dziedzin technicznych.

Należy dodać, że każdy z artykułów Autor uzupełnił nowszymi wskazówkami bibliograficznymi dotyczącymi prac, które ukazały się już po pierwotnym ukazaniu się przyczynków zamieszczonych w omawianym tutaj zbiorze.

Jak już wyżej wspomniałem, recenzowaną książkę zamykają – wymienienie podstawy źródłowej przedruków, czyli gdzie się one pierwotnie ukazały oraz indeksy – nazwisk i nazw geograficznych i etnicznych.

Trudno znaleźć w omawianej pracy jakieś słabe punkty.  W moim przekonaniu najwyższemu poziomowi merytorycznemu, które gwarantuje osoba autora towarzyszy również wysoki poziom edytorski tego tomu. Książka została wydana w formacie B5, w twardej oprawie, tekst przyjemnie się czyta, a towarzyszą temu świetnie dobrane i dobrze umieszczone liczne ilustracje, tak czarno-białe, jak i kolorowe.

Czytelnik niniejszej recenzji może jednak zapytać – czym prezentowana książka różni się od już dostępnych na rynku wprowadzeń czy podręczników, opracowań numizmatyki średniowiecznej?2 Zauważmy, że są to opracowania pochodzące przynajmniej sprzed dwudziestolecia, recenzowana książka natomiast reprezentuje najnowszy stan wiedzy. Wreszcie jej konstrukcja – tj. pokazanie za pomocą studiów niekiedy bardzo szczegółowych pewnych ogólnych tendencji w numizmatyce sprawia, że czytelnik jest w stanie śledzić metody badawcze numizmatyki i wyniki badań, nie tylko na poziomie ogólnym, lecz także przez odniesienia do studiów szczegółowych.

Wydawnictwo Trio wydało książkę w przekonaniu piszącego te słowa wprost niezbędną dla osób zainteresowanych w ogóle numizmatyką, ale także historią, dziejami średniowiecza, ponieważ otrzymujemy sporo informacji o możliwości wszechstronnego wykorzystania monet jako źródeł – archeologicznych, historycznych i ikonograficznych.

Plus minus:
Na plus:
- wybór prac jednego z czołowych polskich numizmatyków - archeologów;
- pokazanie pewnych kwestii ogólnych przez pryzmat studiów szczegółowych;
- najnowszy stan wiedzy;
- książka znakomicie dopracowana od strony redakcyjnej i edytorskiej;
Na minus:
- w moim przekonaniu brak.

Tytuł: Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficznym
Autor: Stanisław Suchodolski
Wydawca: Wydawnictwo Trio, Warszawa
Data wydania: 2012
ISBN: 978-83-7436-275-7
Liczba stron: 488
Oprawa: twarda
Cena: 46 zł
Ocena recenzenta: 10/10

1. Sylwetka prof. Stanisława Suchodolskiego za: R. Kiersnowski, Stanislai Suchodolski iubilaei causa laudatio, [w:] Moneta mediaevalis, Studia numizmatyczne i historyczne ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Suchodolskiemu w 65 rocznicę urodzin, pod red. R. Kiersnowskiego [et all.], Warszawa 2002, s. 13 i nn; bibliografia Profesora Suchodolskiego – tamże, s. 21 i nn. [↩]
2. Np. M. Gumowski, R. Kiersnowski, B. Paszkiewicz. [↩]