„Powstanie i upadek starożytnego Egiptu…” – T. Wilkinson – recenzja (2)

„…starożytny Egipt był krajem, w którym stosunki między królem a jego poddanymi opierały się na przymusie i strachu, nie na miłości i podziwie. Celem tej książki jest przedstawienie pełniejszego i bardziej obiektywnego obrazu staroegipskiej cywilizacji niż ten, jaki zwykle znaleźć można na kartach naukowych i popularnych opracowań”.

Te słowa samego autora świetnie oddają klimat książki. Jeśli bowiem sięgamy po nią z nastawieniem, że to kolejna pozycja wysławiająca geniusz i wspaniałość starożytnych Egipcjan, można szczerze się zawieść. Oczywiście autor jest obiektywny i kiedy trzeba „chyli czoło” i sprawiedliwie ocenia ich wybitne osiągnięcia, jednakże Wilkinson ukazuje również wszystkie cienie i tzw. drugą stronę monety, dotyczące tej cywilizacji. Widzimy tu nie tylko pałace, piramidy, przepych i złoto, ale także biedę, choroby, niesprawiedliwość i ucisk.

Książka podzielona jest na pięć rozdziałów. Każdy dotyczy innego okresu. Dodatkowo jest także rozdział poświęcony niezwykle istotnej kwestii, a mianowicie kwestii militarnej. Poprzedzone są one kilkoma uwagami praktycznymi odnośnie zapisów stosowanych w tekście. Przykładowo: Uwagi na temat nazw własnych, Uwagi na temat dat i Kalendarium, podzielone na okresy w dziejach Egiptu, wraz z nazwiskami faraonów od Naremra do Cezariona. W poszczególnych kolumnach kalendarium widzimy: Okres/Datę/Dynastię/Króla plus wydarzenie jakie towarzyszyło danemu okresowi plus wydarzenia poza Egiptem. Daje to dobrą orientację i przekrój przez dzieje nie tylko Egiptu, ale i całej starozytności. Jest spojrzeniem na losy całego antycznego świata.

W Prologu autor przytoczył historię odkrycia grobowca Tutanchamona, które było niewątpliwie jednym z przełomów w historii, nie tylko Egiptu. Odkrycie to było ważne także osobiście, dla samego autora, który czytał o nim jako kilkuletni chłopiec i jak to sam określił „skarby Tutenchamona zasiały w moim umyśle ziarno, które miało w przyszłości wzrosnąć i wydać owoc”.

Każdy rozdział posiada nazwę adekwatną do jego historii i ramy czasowe, które obejmuje. Rozdział rozpoczyna się kilkoma słowami wstępu, będącymi streszczeniem poruszanej w rozdziale tematyce oraz wprowadzeniem do niej. Dalej znajduje się mapka ukazująca państwo w danym okresie. Rozdział pierwszy „Boskie prawo”, obejmuje lata 5000-2175 p.n.e. Poznajemy tu same początki Egiptu od zasiedlenia terenu, aż po zjednoczenie, utworzenie pierwszego państwa przez Narmera, aż do końca Starego Państwa. Niezwykle ciekawe jest tu opis czasów prehistorycznych i jakie czynniki zadecydowały o osiedlaniu się na tych terenach ludności. Dowiadujemy się co to była kultura badaryjska i możemy prześledzić kształtowanie się pierwszej organizacji wojskowej i ośrodków kultowych. Autor tłumaczy różnicę między koroną czerwoną i białą, okoliczności budowy piramid, rozkwit Starego Państwa, aż do jego upadku.

Rozdział drugi Koniec niewinności opisuje lata 2175-1541 p.n.e. i opisuje czasy Średniego Państwa, które mimo ogólnego chaosu, był czasem rozkwitu kultury, sztuki i literatury. Rozdział rozpoczyna się od kryzysu dynastycznego, który nastąpił po śmierci Pepiego II. Następnie widzimy liczne wojny domowe, zmiany na tronie aż do opanowania Egiptu przez Hyksosów. Równolegle z tym autor opisuje niezwykle bogate zwyczaje pogrzebowe oraz rozwój kultury.

Potęga i chwała, obejmuje lata 1541-1322 p.n.e. Śledzimy tu szczyt świetności kraju, od zrzucenia jarzma najeźdźcy aż po apogeum cywilizacji egipskiej, czyli XVIII dynastię. Wiele miejsca zajmuje oczywiście panowanie Amenhotepa III (który pozostawił po sobie najwięcej posągów, niż którykolwiek wcześniejszy władca egipski) i jego następcy Echnatona, króla znanego ze swojej reformy religijnej, kulturowej i obyczajowej.

Kolejny rozdział Mocarstwo militarne, opisuje lata 1322-1069 p.n.e., czyli głownie dzieje Egiptu za dynastii Ramessydów, zdominowane przez jedno hasło: armia. Okres ten zaczyna się od przywrócenie ładu w państwie przez Horemheba. Następnie śledzimy już zwyczaje wojenne, opisy bitew i życie w Egipcie, prowadzącym ciągłe kampanie wojenne.

Ostatni rozdział Zmiana i rozkład, to lata 1069-30 p.n.e., okres późny i ptolemejski w dziejach Egiptu. Jest to czas licznych najazdów, podziałów i chaosu oraz ciągłego zagrożenia ze strony Libii, Persji, Mezopotamii, czy państwa Kusz. Wiele zmieniło się po przybyciu w 332 roku Aleksandra Macedońskiego, który był oczarowany tym krajem, zapewne w takim samym stopniu jak jego mieszkańcy zdobywcą. Jego następcy, Ptolemeusze, próbowali nieco po grecku odtworzyć dawną chwałę. Egipt jednak nigdy już nie odzyskał swej dawnej świetlności. W końcu stał się tylko jedną z prowincji rzymskiego imperium.

Należy podkreślić, że Wilkinson nie szczędzi zdań typu:

„Zarówno uczeni, jak i zwykli entuzjaści mają skłonność do patrzenia na kulturę faraońską z nabożną czcią. Zachwycamy się piramidami, nie zastanawiając się zbytnio nad systemem politycznym, który umożliwił ich powstanie„. ”Egipt był krajem, w którym stosunki między królem a jego poddanymi opierały się na przymusie i strachu, nie na miłości i podziwie (…)”.

„Ponieważ królowie rządzili mocą boskiego nadania, prawa ich poddanych nie interesowały ich zbytnio„. ”(…) Egipcjanie byli mistrzami w rejestrowaniu spraw tak, jak chcieli, by się przedstawiały, nie tak, jak miały się w istocie”.

„Starożytni Egipcjanie z natury przejawiali pewną manię wielkości. (…) Obraz ten był jednak daleki od prawdy”.

Autor stosuje ogólna chronologię, czyli podział dziejów państwa na odpowiednie rozdziały. Są one podzielone wewnątrz, tak że część podrozdziałów opisuje sytuację polityczną i gospodarczą, część obejmuje religię, a część kulturę. Wyznacza to pewnie porządek i przez to całość jest czytelna i zrozumiała dla Czytelnika.

W kilku miejscach książki znajdują się kolorowe reprodukcje przedstawiające najważniejsze, opisywane w teksie zabytki i miejsca, co jest niezwykle cenne dla osób, które dopiero rozpoczynają swoją „przygodę” z poznawaniem dziejów Egiptu. Dla tych nieco bardziej wdrożonych na pewno będzie cennym przypomnieniem.

Na końcu znajdują się Źródła cytatów i przypisy podzielone według rozdziałów. Dalej Bibliografia, podzielona na: skróty i dość obszerne prace współczesne. Następnie mamy przydatny wybór bibliografii polskojęzycznej, podziękowania i indeks.

Książka godna polecenia. Na pewno powinien ją przeczytać każdy, kto interesuje się starożytnym Egiptem. Autor poprzez swój dystans obiektywnie przedstawia historię cywilizacji egipskiej, co w dobie pewnej „egiptomanii” jest dość cenne.

Na samym końcu autor w kilku zdaniach słusznie podsumował cały dorobek i znaczenie cywilizacji egipskiej, pisząc: „Dziś, dzięki filmom i literaturze, architekturze, wzornictwu i turystyce, cywilizacja faraonów żyje i króluje w wyobraźni ludzi na całym świecie. Starożytni Egipcjanie chyba nie mogliby pragnąc więcej”.

⃰ Dzięki uprzejmości portalu „historia.org”, recenzja ukazała się także w czasopiśmie internetowym www.starożytności.pl

Plus minus:
Na plus:
+ obiektywne podejście do tematu, nawet pewien rodzaj dystansu
+ liczne mapy i ilustracje, w tym kolorowe
+ wiele ciekawych wątków, nie tylko te powszechnie znane
+ tematyka ujęta chronologicznie
+ kolorowe reprodukcje w dobrej rozdzielczości
+ książka zszywana w twardej oprawie
Na minus:
- przypisy i odnośniki na końcu książki, a nie bezpośrednio pod tekstem
- momentami nieco prześmiewne podejście

Tytuł: Powstanie i upadek starożytnego Egiptu. Dzieje cywilizacji od 3000 p.n.e. do czasów Kleopatry
Autor: Toby Wilkinson
Wydawnictwo: Rebis
Rok wydania: 2011
Format: 150x225
ISBN: 978-83-7510-683-1
Stron: 689
Oprawa: twarda
Cena: ok. 69,90 zł
Ocena recenzenta: 9/10