„Anna Jagiellonka” - M. Bogucka - recenzja

W 2009 r. ukazało się drugie wydanie biografii Anny Jagiellonki pióra Marii Boguckiej. Autorka doskonale przedstawia zarówno życie bohaterki na tle epoki, jak i epokę widzianą przez pryzmat jednej osoby. W dodatku osoby, której życie nie szczędziło trudności i zmartwień.

Maria Bogucka jest obecnie jedną z najwybitniejszych badaczek epoki nowożytnej. Zajmuje się głównie historią społeczną i kultury oraz historią miast, w szczególności Gdańska. Jest autorką ponad tysiąca prac naukowych i członkinią Polskiej Akademii Umiejętności oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Anna Jagiellonka to jedna z trzech książek autorki wydanych w serii biograficznej Zakładu Narodowego im. Ossolińskich1.

Książka Boguckiej ma układ chronologiczny, podzielona jest na trzynaście rozdziałów, dosyć krótkich, co powoduje że dość szybko się ją czyta. W pierwszej części książki informacji o samej Annie jest niewiele. Jej losy śledzimy głównie poprzez losy matki, Bony, z którą przebywała niezmiennie aż do czasu powrotu królowej do Włoch w 1556 r. Odtąd wiadomości o Annie dostarcza nam głownie jej korespondencja do siostry Zofii oraz listy różnych autorów, luźno z bohaterką związanych. Jawi nam się królewna jako osoba nękana różnymi chorobami, ignorowana przez brata, a przy tym będąca ciągle panną, choć miała już ponad trzydzieści lat. Prawdziwą tragedią stała się dla Anny śmierć Zygmunta, jedynego jej opiekuna. Od tego momentu samotność nie odstępowała Anny przez wiele lat. Zawirowania polityczne po śmierci ostatniego Jagiellona nie pozwalały jej na egzekucję testamentu brata, w którym ten zapisał jej ogromne bogactwa. Do tego dochodził dość nieprzyjazny stosunek do niej senatorów i większej części szlachty. Anna nie potrafiła odnaleźć się na scenie politycznej i wykorzystać swojej pozycji. Nawet koronacja i małżeństwo ze Stefanem Batorym w 1576 r., nie przyniosły jej wiele szczęścia, na co wpływ miało także niełatwe usposobienie bohaterki. Dopiero wyniesienie na tron w 1586 r. Zygmunta Wazy, siostrzeńca Anny, i przybycie wraz z nim jego siostry, również Anny, wniosły nieco wesołego powiewu w jej smutne raczej życie.

Śledzenie losów Anny Jagiellonki niewątpliwie ułatwia styl, jakim posługuje się autorka książki. Jest on lekki i niezwykle przystępny, dzięki czemu lektura jest łatwa i przyjemna. Wykorzystanie źródeł, głównie listów królewskich i rachunków dworskich, połączone z szeroką wiedzą autorki, skutkują barwnymi opisami życia młodej królewny. Maria Bogucka doskonale przedstawia losy bohaterki na tle epoki, ukazując wpływ, jaki na jej życie miały wydarzenia polityczne. W czasie lektury wytwarza się pewna więź między bohaterką a czytelnikiem, co sprawia, że książka Boguckiej nie jest suchą biografią a obrazem człowieka w wielu wymiarach, także emocjonalnym. Walorem pracy jest oddawanie głosu samym bohaterom, poprzez umieszczanie fragmentów korespondencji.

Książka zawiera przypisy, umieszczone na końcu, dołączone zostały także indeks osobowy i spis ilustracji. Zaletą jest również staranne wydanie w twardej okładce. Książka nie zawiera jednak żadnej mapy ani drzewa genealogicznego Jagiellonów, które byłyby dla niewprawionego czytelnika ułatwieniem i pomocą w odbiorze dzieła.

Cenne informacje dociekliwy czytelnik znajdzie w ostatnim rozdziale, w którym autorka przedstawia sposób postrzegania Anny Jagiellonki w historiografii i literaturze, począwszy od opracowań dziewiętnastowiecznych. Ten rozdział wraz z notą bibliograficzną pozwalają nie tylko na dalsze studia i pogłębienie wiedzy o bohaterce ale także ostrzegają czytelnika przed bezkrytyczną lekturą innych opracowań. Autorka krytycznie odnosi się do dzieł Ignacego Józefa Kraszewskiego2 i Pawła Jasienicy3, przy czym prezentuje wyważoną ocenę bohaterki. Zaznaczyć należy, że książka Boguckiej nie jest powtórzeniem wcześniejszego jej dzieła4, ale nową pozycją opartą o nowe badania nad epoką i powtórne spojrzenie na źródła.

Reasumując, książka Marii Boguckiej jest dziełem niemal wybitnym, napisanym bardzo dobrym stylem, porywającym czytelnika od samego początku. Polecić można ją generalnie wszystkim, zarówno osobom zaczynającym swoją przygodę z historią, jak i czytelnikom posiadającym już wiedzę o epoce. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że autorka napisze jeszcze niejedną równie świetną książkę.

Plus minus:
Na plus:
+ bardzo dobry styl
+ ilustracje
+ starannie wydana
Na minus:
- brak mapy i tablicy genealogicznej

Tytuł: Anna Jagiellonka
Autor: Maria Bogucka
Wydanie: drugie z 2008 r.
Wydawca: Ossolineum
ISBN: 978-83-04-05003-7
Stron: 207
Oprawa: twarda
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. Dotychczas w tej serii ukazały się: M. Bogucka, Bona Sforza, Wrocław 2004; eadem, Maria Stuart, Wrocław 2009. [↩]
2. J. I. Kraszewski, Infantka, wiele wydań. [↩]
3. P. Jasienica, Ostatnia z rodu, wiele wydań. [↩]
4. M. Bogucka, Anna Jagiellonka, Warszawa 1964. [↩]