Walka Etiopii o niepodległość na przełomie XIX i XX w. Zwycięska wojna z Włochami

I wojna włosko-abisyńska miała miejsce w latach 1894-1896. W wyniku tego konfliktu źle uzbrojona1 i wyszkolona armia Etiopii pokonała mniej liczne ale znacznie nowocześniejsze wojsko włoskie. Przesądziło to o zachowaniu niepodległości tego afrykańskiego kraju.

Historia Etiopii sięga o wiele dalej niż historia wielu państw europejskich. Początki tego państwa datuje się na I wiek p.n.e. kiedy to powstaje państwo Aksum pod rządami Menelika I. Największy rozwój Etiopii przypada na III-IV wiek naszej ery, w tym czasie państwo Aksum przyjmuje chrześcijaństwo. Ta decyzja przyczyniła się do spadku znaczenia tego państwa, ponieważ gdy w VII wieku rozpoczęła się ekspansja islamu i kraj musiał borykać się z licznymi najazdami. Najtrudniejszy okres przypada na lata 1529-1559, trwała tam wtedy tzw. wojna trzydziestoletnia. Dzięki pomocy portugalskiej Cesarstwu Etiopii udało się obronić. Przez ponad 300 lat Etiopia mogła być spokojna o swoją niepodległość. Dopiero druga połowa wieku XIX i rozwój kolonizacji Afryki przyczynił się do ponownego zagrożenia dla istnienia Cesarstwa Etiopii. Tym razem głównym agresorem zostały Włochy, które chciały zrealizować plan stworzenia imperium kolonialnego w północno-wschodniej Afryce, po tym jak 1885 r. udało im się opanować Erytreę.

Menelik II

Przyczynkiem do wybuchu wojny w 1894 r. była walka o władzę w Etiopii. Po śmierci cesarza Jana IV, władzę miał objąć jego syn ras Mengesza (Mengesha). Jednakże Sahle Marjam wszedł w układ z Włochami i sam objął władzę, wkrótce koronując się na cesarza i przyjmując imię Menelik II. Układ w Uccialli z 2 maja 1889 r.2, dający władzę Menelikowi II, spowodował późniejszy konflikt z państwem włoskim. Dokładną przyczyną były różnice w tekście włoskim i amharskim, w artykule 17. Tekst włoski podawał, że Etiopia „zgadza się„ na prowadzenie jej polityki dyplomatycznej przez dyplomacje włoską, natomiast w tekście amharskim było podane, iż Etiopia ”może” korzystać z włoskiego aparatu dyplomatycznego3. Według strony cesarskiej, Etiopia mogła używać włoskiego aparatu dyplomatycznego kiedy uznała taką potrzeba, bynajmniej nie była do tego zobligowana. Strona włoska, natomiast, ignorując wersje amharską ogłosiła swój protektorat nad Etiopią w dniu 2 października 1889 r.4

Oreste Baratieri

Menelik II przez długi czas próbował prowadzić negocjacje z Włochami, nawet mimo naruszania granic terytorialnych przez Włochów, cesarz ograniczał się jedynie do akcji dyplomatycznych u władców państw europejskich z prośbą o poparcie jego sprawy. Po blisko trzy i pół letnich staraniach Menelik II zdecydował się na ostrzejszą akcję dyplomatyczną. 27 lutego 1893 r.5 poinformował mocarstwa europejskie o unieważnieniu traktatu z Uccialli. Dla Włochów oznaczało to początek wojny. Najpierw zajęli się przygotowaniem armii i zdobyciem lepszych pozycji taktyczny. W tym celu, wojska włoskie dokładnie spenetrowały prowincję Tigraj, będący posiadłością rasa Menegeszy. Te działania skłoniły go do ukorzenia się przed Menelikiem i połączenia sił. W grudniu 1894 r., nowo sformowana siedemnastotysięczna armia Oreste Baratieriego weszła w granice Etiopii. Oddziały włoskie dość łatwo przedzierały się w głąb kraju, armia cesarska nie miała zamiaru okazywać większego oporu. Menelik planował wciągnąć armię włoską w głąb swojego państwa na tereny pozbawione żywności i wody i tam się z nią rozprawić. Pierwsze zwycięstwo przyszło w październiku 1895 r., wojska etiopskie pod wodzą Mekonnyna zdołały zdobyć garnizon Amba Alagie. Niedługo później w styczniu 1896 r. Etiopczycy zdobyli garnizon Mekelie. Po tych zwycięstwach cesarz zaproponował Baratieriemu zawarcie pokoju. Ten jednak się nie zgodził. Działania zbrojne trwały dalej. Do ostatecznego rozstrzygnięcia doszło 1 marca 1896 roku. Naprzeciw siebie stanęły dwie zupełnie różne armie. Armia włoska, nowocześnie uzbrojona, karna i świetnie wyszkolona, ale licząca jedynie siedemnaście tysięcy żołnieży. Oraz armia cesarska niewyszkolona, źle zorganizowana, słabo uzbrojona, ale za to liczyła blisko sto tysięcy ludzi6. Bitwa pod Adwą7 rozpoczęła się wczesnym rankiem. Mimo początkowej przewagi włoskiej i znacznych sukcesów, nie udało się Włochom wygrać bitwy. Przewaga Etiopczyków okazała się zbyt wielka. Włosi ponieśli całkowitą klęskę. Z całej armii włoskiej zdołało uciec jedynie około dwóch tysięcy żołnierzy. Etiopczycy stracili jedynie cztery tysiące ludzie. Ale zdobyli za to całą artylerię włoską, oraz jedenaście tysięcy karabinów ze sporym zapasem amunicji8. Zwycięstwo Cesarstwa etiopskiego było wielkim szokiem dla Włoch i całej Europy. Pojawiły się nawet prasowe spekulacje, że Etiopia stanie się nowym mocarstwem afrykańskim. Menelik II nie miał takich planów. Po wygranej bitwie wycofał się z Tigraj i powrócił do Addis Abeby, gdzie w październiku 1896 r. zawarty został pokój włosko-etiopski. Włochy zgodziły się uznać niepodległość Etiopii oraz anulować traktat z Uccialli.

Bitwa pod Adwą

Walka zbrojna została zakończona zwycięstwem cesarstwa. Jednak nie zakończyły się na tym problemy Menelika. Wraz z przegraną Włoch, Etiopią zaczęły się interesować inne państwa. Przede wszystkim Francja i Wielka Brytania. Nie planowały – tak jak Włochy – militarnego podboju państwa etiopskiego, ale pragnęły zwiększyć swoje wpływy gospodarcze w tym państwie, a może i nawet podporządkować je sobie. Wkrótce również i Włosi zaczęli próbować podobnej drogi podboju. Jednak tym razem taki obrót spraw miał w pewnym pozytywne skutki dla Etiopii. Ponieważ każde z państw chciało sobie podporządkować Etiopie, więc starało się ograniczać wpływy innych państw, a także nie doprowadzać do konfliktu bo to mogłoby pokrzyżować ich plany. Menelik dobrze o tym wiedział i dlatego pasowała mu taka gra. Zgodził się na budowę linii kolejowej z Dżibuti do Addis Abeby przez Francję, przez to Francji jeszcze bardziej zależało na utrzymaniu obecnego stanu rzeczy w Etiopii.

Nasilenie roli Etiopii w polityce europejskiej ma miejsce w roku 1898, kiedy nastąpiła intensyfikacja konfliktu brytyjsko-francuskiego o Sudan. Dla Wielkiej Brytanii Etiopia stała się ważna z tego powodu, iż na jej terenie leżały źródła Błękitnego Nilu. Kontrola ich pozwoliłaby Brytyjczykom na skuteczniejsze działania w podporządkowaniu Sudanu i Egiptu. Misja dyplomatyczna brytyjska przybyła do Etiopii już 28 kwietnia 1897 r.9. Jej celem było ograniczenie rozwijających wpływów francuskich w Etiopii, a także zapobieżenie ewentualnym sojuszom etiopsko-sudańskim, które mogły znacznie popsuć politykę Brytyjczyków w Afryce. Już w maju został zwarty układ brytyjsko-etiopski, podobnie jak ten z Francją, regulujący sprawy graniczne oraz rozwijający stosunki handlowe. Z kolei Francuzi liczyli na wsparcie wojsk etiopskich w konflikcie w Faszodzie. W celu zbliżenia dyplomatycznego z Cesarstwem Francja zawarła z nim układ w Addis Abebie z 20 marca 1898 r.10 regulujący sprawy graniczne oraz handlowe. Menelik godził się na wysłanie korpusu wojskowego nad Biały Nil. Jednakże ta współpraca wojskowa nie trwała zbyt długo. Francja przegrała konflikt w Faszodzie, więc wojska etiopskie nie były już potrzebne. Te dwa układy ilustrują bardzo dobrze jak wyglądała sytuacja w Etiopii przez najbliższe kilka lat. Francja i Wielka Brytania zwierały z Etiopią coraz to nowe układy, który w równym stopniu wzmacniały pozycję obu państw w Etiopii. Taki rozwój sytuacji był niepokojący dla Włoch, które one nie potrafiły sobie skutecznie zapewnić wzmocnienia pozycji w Cesarstwie. Z tego powodu wystąpiły z propozycją ustalenia stref wpływów w Etiopii. Pomysł ów przypadł go gustu Wielkiej Brytanii i Francji co doprowadził do zawarcia trójstronnego traktatu w Londynie w dniu 13 grudnia 1906 r.11. Traktat ten sankcjonował utworzenie następujących sfer wpływów. Wielka Brytania miała kontrolować tereny północne w pobliżu jeziora Tana – źródła Nilu Błękitnego. Francja – rejon kolei żelaznej Dżibuti – Addis Abeba. A Włochy – tereny przy granicy z Somali włoskim i Erytreą. Ustalono również, że do towarzystwa, któremu ma być poświęcona budowa kolei żelaznej, wejdzie po jednym przedstawicieli Włoch, Wielkiej Brytanii i Etiopii.

Traktat londyński wyraźnie ograniczał suwerenność Etiopii. Na potwierdzanie tego można przywołać jedynie fakt, że żaden wysłannik cesarstwa nie został powiadomiony o negocjacjach, a rządowi wysłano jedynie kopie podpisanego już traktatu. Jednakże trzeba przyznać, że układ londyński miał pewne pozytywne skutki, gdyż gwarantował krajowi formalną niepodległość i zabezpieczał go przed podbojem przez któregoś z sygnatariuszy traktatu lub jakiekolwiek inne państwo.

Bibliografia:

1. Bartnicki A., Konflikty kolonialne 1869-1939, Warszawa 1971
2. Ostaszewski P., Konflikty kolonialne i postkolonialne w 1869-2006: praca zbiorowa, Warszawa 2006
3. Bartnicki A., Historia Etiopii, Wrocław 1987

1. Armia Etiopii była oparta w znacznej mierze na chłopach, a w dodatku mówi się, że 20% żołnierzy walczyło z tarczą, włócznią lub łukiem w ręku [↩]
2. A. Bartnicki, Konflikty kolonialne 1869-1939, Warszawa 1971, s. 114 [↩]
3. P. Ostaszewski, Konflikty kolonialne i postkolonialne w 1869-2006: praca zbiorowa, Warszawa 2006, s. 28
   [↩]
4. A. Bartnicki, dz. cyt., s. 114 [↩]
5. A. Bartnicki, Historia Etiopii, Wrocław 1987 s. 267. [↩]
6. P. Ostaszewski, dz. cyt., s. 31. [↩]
7. Także Adua, Adowa i Aduwa. [↩]
8. Tamże s. 34. [↩]
9. A. Bartnicki, Historia... s. 289 [↩]
10. Tamże s 290. [↩]
11. Tamże s. 296 [↩]