„»Jagiellończyk«. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach osiemdziesiątych XX w” – P. Franaszek – recenzja |
W roku 2012 ukazała się interesująca książka Piotra Franaszka „Jagiellończyk”. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach osiemdziesiątych XX w. Publikację tę wydała Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej, przy współpracy Wydawnictwa Dante. Autor jest profesorem UJ, prowadzącym wieloletnie badania nad inwigilacją środowisk naukowych przez SB.
Struktura treści
Publikacja ta składa się z czterech rozdziałów oraz – jak na pracę naukową przystało – ze wstępu, zakończenia, bibliografii, wykazu skrótów, spisu ilustracji oraz pomocnych indeksów. Pierwszy zawiera nazwiska i pseudonimy, drugi zaś kryptonimy spraw operacyjnych. Książka zawiera również streszczenie w języku angielskim.
W pierwszym rozdziale omówione zostały struktury Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych wraz z funkcjonariuszami zaangażowanymi w inwigilację pracowników naukowych. W kolejnej części publikacji przedstawiono sieć agenturalną, którą SB dysponowała wśród pracowników i studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. W rozdziale trzecim natomiast Piotr Franaszek wyjaśnił, jak SB postrzegała społeczność akademicką UJ-otu w latach 80. XX wieku. Ostatnią część swej książki autor przeznaczył na przedstawienie różnych spraw obiektowych, spraw operacyjnego sprawdzenia i rozpracowania oraz kwestionariuszy ewidencyjnych społeczności akademickiej UJ-otu prowadzonych przez SB.
Garść uwag krytycznych
W tym przypadku będzie to rzeczywiście ledwie garść, gdyż w trakcie lektury nie zauważyłem błędów, które mocno rzucałyby się w oczy. Jednak skoro publikacja Piotra Franaszka jest książką naukową, toteż oczekiwałem we wstępie standardowych punktów – uzasadnienie podjęcia tematu, omówienie stanu badań, wykorzystanych źródeł, krótka analiza treści oraz ewentualne wyjaśnienie różnych kwestii technicznych czy kontrowersyjnych. Tymczasem stosunkowo dużą część wstępu zajmuje opis działań SB na UJ-ocie, a to przecież zasadnicza treść książki. Jest to związane również z kolejnym mankamentem książki, którym są powtórzenia – pewne wątki pojawiają się w kilku rozdziałach. Wynika to z przyjętej konstrukcji tekstu.
Do drobiazgów można jeszcze dodać, że pewnym uproszczeniem jest sformułowanie, że ktoś był „agentem polskiego kontrwywiadu czyli II Oddziału Sztabu Głównego WP”. Oddział II zajmował się również służbą wywiadowczą.
Mocne strony
Jak na pracę naukową przystało, publikacja Piotra Franaszka posiada obszerną bibliografię – w tym szereg materiałów pochodzących z archiwów Służby Bezpieczeństwa, ale także uniwersyteckiej PZPR, Senatu UJ czy wreszcie „Solidarności”. Dzięki tak obszernej kwerendzie autor mógł spojrzeć kompleksowo na omawiane zagadnienia.
Do zalet należy też zaliczyć dobre udokumentowanie treści przypisami – autor zamieszcza je we wszystkich istotnych miejscach, nie pozostawia żadnych wątpliwości odnośnie do źródeł, z których czerpał dane bądź na podstawie których wysuwał swoje wnioski.
Cennym uzupełnieniem pracy jest krótkie omówienie metod działania Służby Bezpieczeństwa, różnic w klasyfikacji poszczególnych Osobowych Źródeł Informacji czy wreszcie różnic między sprawami obiektowymi, operacyjnego sprawdzenia czy rozpracowania.
Nie można też zapomnieć o dobrym stylu i przystępnym języku książki. To zaś, w połączeniu z interesującą tematyką, czyni lekturę bardzo przyjemną i wciągającą.
Pochwalić należy także stronę edytorską – podczas lektury nie rzuciły mi się w oczy żadne literówki czy nieporadności stylistyczne. Do tego książka została wydana w solidnej, twardej oprawie i bez żadnych uszczerbków przetrwała czytanie w trakcie jazdy autobusem.
Podsumowanie: dla kogo jest ta książka?
Jak wspomniałem wcześniej, praca Piotra Franaszka jest publikacją naukową. Z tego względu należy ją polecić wszystkim osobom prowadzącym badania na temat rozpracowywania przez Służbę Bezpieczeństwa środowisk akademickich. Wówczas publikacja jest cenna nie tylko ze względu na treść – może być punktem wyjścia do dalszych badań.
Myślę, że ze zrozumiałych względów jest to pozycja obowiązkowa dla wszystkich, którzy pracowali bądź studiowali na UJ w latach 80. Konfrontacja wspomnień z lekturą książki z pewnością rzuci nowe światło na wiele faktów, a być może skłoni do złożenia relacji Piotrowi Franaszkowi i przyczyni się do dalszego rozwoju jego cennych badań.
Myślę, że z książką powinni zapoznać się także aktualni pracownicy i studenci Szkół Wyższych. Znajdą tam wiele pozytywnych przykładów integracji środowiska akademickiego w trudnych czasach czy wzajemnej lojalności, która zdaje się obecnie zanikać...
Plus minus:
Na plus:
+ bardzo dobra jakość wydania
+ wciągająca treść
+ obszerna baza źródłowa
Na minus:
- w zasadzie nic istotnego
Tytuł: „Jagiellończyk”. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach osiemdziesiątych XX w.
Autor: Piotr Franaszek
Wydawca: Instytut Pamięci Narodowej / Wydawnictwo Dante
Rok wydania: 2012
ISBN: 978-83-62977-16-1
Liczba stron: 351
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 10/10
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Opinie i ocena zawarte w recenzji wyrażają wyłącznie zdanie recenzenta, nie musi być ono zgodne ze stanowiskiem redakcji. Z naszą skalę ocen i sposobem oceny możesz zapoznać się tutaj. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanej recenzji, by to zrobić wystarczy podać swój nick i e-mail. O naszych recenzjach możesz także porozmawiać na naszym forum. Na profilu "historia.org.pl" na Facebooku na bieżąco informujemy o nowych recenzjach. Możesz także napisać własną recenzję i wysłać ją na adres naszej redakcji.
