„Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne” – P. Burke – recenzja

Świadectwa wizualne same w sobie do niedawna były rzadko wykorzystywane jako materiał źródłowy. Jeśli już po nie sięgano, to jedynie jako dopełnienie dokumentacji pisanej. Naoczność to niezbędnik dla każdego, kto chce szybko i łatwo pozyskać wiedzę o tym, jak je postrzegać, analizować i wykorzystywać w pracy badawczej.

Książka napisana przez emerytowanego profesora historii kultury z Emmanuel College na Uniwersytecie Cambridge obejmuje wszystkie podstawowe formy wizualne. Peter Burke pochyla się nad problemem analizy świadectw wizualnych i ich udziale w analizie historiograficznej w sposób nie pozostawiający miejsca na jakiekolwiek wątpliwości.

Trudno o bardziej przejrzyste przedstawienie problemu. Dzięki temu, że książka zawiera dość obszerną bibliografię, bardzo łatwo odnaleźć kolejne publikacje z interesującego zakresu. Niestety, większość pozycji bibliograficznych nigdy nie została przetłumaczona na język polski. Ale to utrudnienie jedynie dla osób nie znających języka angielskiego.

Burke sięga do wszystkich podstawowych form wizualnych. Zajmuje się zarówno fotografią jak i portretami. Porusza tematy związane z ikonografią i ikonologią, przedstawiając metody jakimi można się posłużyć, chcąc uzyskać jak najwięcej informacji ze źródła. To, co może niektórych zaskoczyć to fakt, że Burke nie traktuje form graficznych wyłącznie jako źródła pomocnicze, ale przedstawia je także jako odrębne materiały badawcze. W książce zaprezentowane są także możliwości jakie daje obraz jako podstawowe źródło, które jest inspiracją do dalszych badań. Sposób odczytywania świadectwa wizualnego pod kątem ideologicznym i kulturowym w kontekście jego powstania daje nowe możliwości interpretacyjne. Do niedawna wszelkie tego typu materiały były uważane za mniej istotne niż źródła pisane. Tymczasem Burke, podążając za rozwijającym się od jakiegoś czasu nurtem, ponownie przełamuje ten stereotyp i ukazuje wachlarz możliwości jakie kryją się w ikonografii historycznej. Po przyswojeniu odpowiedniej metodologii i zrozumieniu wartości wizualiów, otrzymujemy enigmę do dawno zapomnianego kodu.

Wszystkie rozdziały w książce podzielone są na szereg podrozdziałów, zajmujących się różnymi problemami. Bazując na konkretnych przykładach dzieł sztuki, autor dokonuje analiz mających stanowić przykłady dla realizacji konkretnych studiów przypadku. Posługuje się przykładami z różnych okresów, od starożytności do współczesności, aby zobrazować zagadnienia wchodzące w zakres problemów dotyczących spraw świętych i nadprzyrodzonych, kultury materialnej, władzy i protestu, wizerunków społeczeństwa, stereotypów Innego. Burke sięga często po obrazy mniej znane, zapewne po to, aby pobudzić ciekawość czytelnika. Niestety, wydawca zmusza czytającego do poszukiwań wielu ilustracji w innych publikacjach lub w internecie. Powodem tego jest fakt, że publikacja została wydrukowana w formacie czarno-białym. Trudno więc niekiedy dostrzec subtelności zawarte w obrazach.

Interpretacja wielu świadectw ilustracji jest w pewnym sensie porównywalna do tzw. oral history, coraz prężniej rozwijającej się dyscypliny historycznej. Odpowiednia analiza dzieł sztuki, których twórcy kierowali się własnym, nieobiektywnym postrzeganiem świata, jest zbliżona do formy empirycznego poznawania stanowiska autora. W połączeniu z informacjami biograficznymi, tłem politycznym i kulturowym, można w ten sposób uzyskać dostęp do nieznanych dotąd płaszczyzn poznania dziejów ludzi związanych z danym dziełem sztuki.

Książka Petera Burke to solidne, choć nieco zbyt skromne, opracowanie dotyczące wciąż raczkującej w wielu częściach świata dziedziny wspierającej badania historyczne. Tłumaczenie Justyna Hunia nie budzi żadnych zastrzeżeń, a format książki zachęca do zabierania w podróże. To bardzo cenna publikacja na polskim rynku wydawniczym, lektura obowiązkowa dla każdego, kto para się historią.

Plus minus:
Na plus:
+ ładna szata graficzna
+ czcionka przyjazna dla wzroku
+ ciekawe i dobrze dobrane ilustracje
Na minus:
- brak sugerowanej literatury w języku polskim
- niedosyt informacji zawartych w książce

Tytuł: Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne
Autor: Peter Burke
Tłumacz:  Justyn Hunia
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Data wydania: 2012
ISBN: 978-83-233-3382-1
Liczba stron: 253
Oprawa: miękka
Cena: 29,90 zł
Ocena recenzenta: 8/10