Słownik kultury antycznej - red. naukowa R. Kulesza - recenzja

Słownik kultury antycznej Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego po raz kolejny udowadnia, że polska nauka nie ma się czego wstydzić. Ponad trzydziestu naukowców (w przeważającej większości z Uniwersytetu Warszawskiego) pod redakcją naukową Ryszarda Kuleszy dokonało imponującego dzieła.

Recenzowana publikacja powinna obudzić zainteresowanie każdego pasjonata antyku. Od ostatniego wydania Słownika kultury antycznej (nakładem Wiedzy Powszechnej, Warszawa 1991) minęło ponad 20 lat. Jak dla nauki – „szmat czasu”. Zespół naukowców w dużej mierze związany z Uniwersytetem Warszawskim, który przygotował drugie wydanie (I wydanie w Wydawnictwie Uniwersytetu Warszawskiego), korzystał z najnowszych badań dotyczących wykopalisk archeologicznych, badań językoznawczych (np. odczytanie pisma kreteńskiego), nowych papirusów z nieznanymi dotychczas tekstami etc.

Słownik kultury antycznej pod redakcją naukową Ryszarda Kuleszy stanowi kontynuację dzieła stworzonego pół wieku temu przez prof. Lidię Winniczuk – pracy stanowiącej de facto jedyną alternatywę na gruncie polskim wobec jakże obrośniętych w tradycje zachodnich słowników starożytności1. Francuski, wydany na przełomie XIX i XX wieku, dziesięciotomowy Słownik starożytności greckich i rzymskich2, niemiecka, zapoczątkowana w 1894 roku przez Georga Wissowę, licząca 85 tomów Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft zwana popularnie Pauly–Wissowa czy Oksfordzki Słownik Klasyczny3 stały się wszak krokami milowymi zachodniej humanistyki.

Niniejszy Słownik posiada podobny jak jego poprzednik układ pracy z podziałem na część hasłową oraz artykuły przeglądowe. 1/3 haseł została napisana od nowa, pozostałe uważnie przejrzano i często, usuwając nieścisłości czy błędy, dogłębnie zmieniono. W nowej edycji wprowadzono wiele haseł z dziedziny ustroju, prawa, sztuki, podczas gdy poprzedni Słownik skupiał się w dużej mierze na mitologii, literaturze i filozofii. Dodano hasła dotyczące Wschodu, choć wyłącznie w zakresie niezbędnych dla rozumienia dziejów Greków i Rzymian. Zachowane stare hasła, zgodnie z wcześniejszym zwyczajem, są jedynie w części przypadków sygnowane inicjałami autorów. Natomiast te nowo napisane zaopatrzono w inicjały twórców.

Warto wspomnieć więcej o budowie omawianej pozycji. Encyklopedyczne hasła (ok. 3200 haseł oraz ponad 400 odsyłaczy) zajmują 500 stron na prawie 800 stron całości książki. Resztę zajmują dodatki, na które należy zwrócić uwagę. Ponad 170 stron poświęcono na artykuły dotyczące: historii starożytnej Grecji i Rzymu, religii greckiej i rzymskiej, następnie kierunków filozoficznych, literatury od okresu archaicznego po VI wiek w Grecji oraz od VIII wieku po upadek cesarstwa rzymskiego w Italii, historii teatru w obu państwach oraz sztuki: Etrusków, Grecji (egejska i grecka), rzymskiej (w tym urbanistyka, architektura, rzeźba na przestrzeni wieków). Jest to bardzo obszerny materiał podany w pigułce, z którego moim zdaniem można by zrezygnować na rzecz większej ilości (rozbudowy) haseł encyklopedycznych. Do wspomnianych dziedzin i tak zamieszczone są liczne pozycje bibliograficzne – czytelnik może sięgnąć do nich, by poszerzyć wiedzę z „mini-artykułów”. Stanowią one jednak raczej pierwszą lekturę dla osób rozpoczynających dopiero swoją przygodę ze starożytnością.

Książka zawiera też wykaz ważniejszych władców hellenistycznych i rzymskich, rozbudowaną, obszerną bibliografię, parę czarno – białych map (plany i rysunki – z jednym wyjątkiem – są reprodukcjami z wydania Słownika kultury antycznej z 1991 r.) i kilkanaście kolorowych, aczkolwiek dość popularnych, znanych fotografii. Podsumowując, dodatki za tę cenę wydania dość rozczarowują. Jak można przeczytać we wstępie niestety „ze względów technicznych autorzy nie mogli wykorzystać wszystkich rysunków, planów, zdjęć i map z poprzedniej edycji. Ze względów finansowych okazało się niemożliwe ich przygotowanie zgodnie z pierwotnymi zamierzeniami autorów”.

Encyklopedyczne, ciężkie wydanie nie za bardzo nadaje się na towarzysza podróży. Bardziej służy jako pomoc podczas wieczornej pracy, gdy chcemy rozwiać wątpliwości, sprawdzić pisownię, datację, etc. Publikacja ta, skierowana – jak głosi powiedzenie - „dla studenta i dla docenta”, będzie wartościową i nieocenioną pomocą nie tylko dla żaków czy wykładowców kierunków humanistycznych (historii, archeologii, filologii klasycznej, antropologii, kulturoznawstwa, filozofii), ale także dla każdego miłośnika starożytności. Wiele satysfakcji i odkryć dostarczy również laikowi, a dzięki bardzo rozbudowanej bibliografii (ponad 50 stron pozycji wydanych w języku polskim!) może zachęcić do dalszych studiów nad kulturą antyku.

Plus minus:
Na plus:
+ ogrom materiału
+ gruntowność badań
+ aktualny stan badawczy
+ wysoka wartość naukowa
+ profesjonalny skład i łamanie
+ rozbudowana bibliografia
Na minus:
– nieporęczne, ciężkie wydanie
– wysoka cena w stosunku do dodatków, kolorowych ilustracji
– mała ilość ilustracji, map, szkiców, zdjęć

Tytuł: Słownik kultury antycznej
Autor: Redakcja naukowa Ryszard Kulesza
Wydanie: 2012
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
ISBN: 978-83-235-0942-4
Stron: 786
Oprawa: twarda
Cena: ok. 60-70 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. Choć oczywiście nie należy umniejszać pożyteczności pozycjom takim, jak Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1982; Encyklopedia Sztuki Starożytnej, wstęp K. Michałowskiego, aut. H. Brandys [et al.], Warszawa 1975 czy Mała encyklopedia kultury antycznej, red. Zdzisław Piszczek, Warszawa 1958 – ta ostatnia mająca bardziej popularny charakter. [↩]
2. Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines d’après les textes et les monuments, contenant l’explication des termes qui se rapportent aux mœurs, aux institutions, à la religion, aux arts, aux sciences, au costume, au mobilier, à la guerre, à la marine, aux métiers, aux monnaies, poids et mesures, etc. etc., et en général à la vie publique et privée des anciens, vol 1-10, red. Charles Victor Daremberg, Edmond Saglio, Paris 1877 – 1919 [↩]
3. The Oxford Classical Dictionary, red. M. Cary [et al.], Oxford 1949. [↩]