„Miejsca pamięci w świadomości współczesnego człowieka”. Relacja z konferencji naukowej

W dniach 9–10 maja na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu odbyła się interdyscyplinarna konferencja naukowa pod tytułem „Miejsca pamięci w świadomości współczesnego człowieka”. Skierowana była głownie do historyków i pedagogów, ale poruszona na niej tematyka dotyczyła również takich dziedzin jak: kulturoznawstwo, filozofia, socjologia i teologia.

Pamięć, jako element kultury występuje w wielu postaciach. Możemy mówić o pamięci historycznej i społecznej, indywidualnej i zbiorowej, zarówno w wymiarze lokalnym, jak i globalnym. Miejscami pamięci można nazwać wszystkie praktyki (przedmioty i organizacje), których podstawowym celem jest podtrzymanie (stymulowanie) pamięci o przeszłości. Mogą to być instytucje, wzorce działania, symbole i zwyczaje. Dla historyków nadawanie znaczenia danemu miejscu pamięci umożliwia zdobywanie i przyswajanie wiedzy na temat jego historii, uwzględniając ogólny zarys dziejów oraz stworzenie okazji do refleksji. Dla pedagoga miejsce pamięci jest narzędziem do kształtowania krytycznego, przyjaznego i świadomego myślenia o przeszłości.

Pierwszy dzień konferencji rozpoczął się wykładem inauguracyjnym prof. dr. hab. Kazimierza Maliszewskiego pt. „Historia – nauka wobec pamięci. Kilka uwag i refleksji„. Następnie prof. dr hab. Aleksander Nalaskowski przedstawił referat pod tytułem „Dylematy pamięci i niepamięci„. Ostatni referat zatytułowany „Miejsce, jako funkcja czasu„ wygłosił dr hab. Piotr Petrykowski, prof. UMK. W kolejnym panelu uczestnicy wysłuchali wystąpień doktorów: Sonii Ruszkowskiej „Przestrzeń, jako podmiot historii. Szkic ontologiczny”, Michała Bilewicza „Mieszkając w ruinach: świadomość getta warszawskiego wśród mieszkańców Warszawy oraz świadomość Auschwitz wśród mieszkańców Oświęcimia”, Magdaleny Maciudzińskiej-Kamczyckiej „Pamięć i miasto. Wątek żydowski we współczesnej architekturze Poznania”, Małgorzaty Praczyk „Materialna sprawczość monumentu. Przykład poznańskich pomników XIX, XX oraz XXI wieku”, Patryka Tomaszewskiego ”Toruńskie miejsca pamięci, jako element budowy tożsamości patriotycznej młodego pokolenia Polaków i Krzysztofa Kwiatkowskiego ”Vestis alba et crux nigra – ubiór i znak wroga. Płaszcz braci zakonu niemieckiego, jako nośnik pamięci konfrontatywnej we współczesnym społeczeństwie polskim”. Dalsze referaty zaprezentowane zostały przez doktorantów, którzy poruszyli w nich różne aspekty pamięci – od procesów rewitalizacji, po pamięć w oczach współczesnych Polaków, fotografię dokumentalną, upamiętnienie Muru Berlińskiego i formę wykorzystania miejsc pamięci w promocji tolerancji i zaangażowania społecznego.

Drugiego dnia konferencji uczestnicy zaprezentowali szereg referatów dotyczących między innymi: roli poszczególnych obiektów architektonicznych w procesie pamięci (toruńska kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny, krzyże, kopce i przydrożne kapliczki), instytucji naukowych (uniwersytety, archiwa i biblioteki), nazw miejscowości (współczesny Kaliningrad), wydarzeń historycznych (rokosz gliniański, holokaust, ludobójstwo na Kresach czy Obława Augustowska), miejsc i całych miejscowości (Wierzchucino, Sejny i przedwojenna Warszawa) oraz kultury i życia społecznego (teksty ks. J. Tischnera, konsumpcja i okres panieństwa jako rodzaj miejsca pamięci w świadomości ludzkiej).

W trakcie dwudniowych obrad udało się zaprezentować wiele zagadnień, które stały się następnie okazją do bardzo konstruktywnych dyskusji. Wielu uczestników musiało nawet modyfikować swoje referaty, aby uwzględnić w nich ciekawostki wyniesione z poprzednich paneli! Miejsca pamięci, jako „coś zwyczajnego”, pozostają niezauważone i przez to nie pokazuje się ich w dostatecznym stopniu. Jest to problem badawczy, którego skutkiem jest niekiedy pomijanie ważnych aspektów lokalnych społeczności. Warto zaznaczyć, że rozpiętość tematyczna konferencji pokazała wartość przedmiotu badawczego oraz pole do dalszych badań.