Moda w starożytnej Grecji w epoce klasycznej |
Moda z biegiem lat ulega wielkim zmianom, to co kiedyś wydawało się największym trendem dziś traci na popularności lub wraca z jeszcze większą renomą. To samo stało się z modą starożytnej Grecji. Zwłaszcza strój kobiety z tamtych czasów spotkał się z wysokim uznaniem dzisiejszych projektantów i ich odbiorców. Szczególnie jest to widoczne na wydarzeniach medialnych, gdzie znane wszystkim postaci kobiece pozują we wspaniałych kreacjach wzorowanych na sukniach kobiet starożytnej Grecji.
Każda epoka zostawiła swój ślad w historii mody i choć nie wszyscy zdają sobie z tego sprawę, dawniej miało to tak samo duże znaczenie. W moim artykule, opierając się na literaturze przedstawiającej życie w starożytności, chciałabym ukazać, dzięki opisom i fotografiom, modę w starożytnej Grecji w epoce klasycznej oraz uwidocznić, ze szczególnym uwzględnieniem mody kobiecej, inspiracje dla największych projektantów na całym świecie.
Starożytna Grecja: krótko o epokach i związanych z nimi zmianach w modzie
Gdy mówimy o modzie nie możemy opierać się tylko i wyłącznie na informacjach z jednej epoki, ponieważ różnego rodzaju style i zwyczaje z nią związane istniały od zawsze. Wraz z biegiem lat to, co nakładaliśmy na siebie, zmieniało się pozostawiając jednak widoczny ślad w kolejnych kolekcjach.
Grecja dzieli się na cztery okresy. Najstarszy jest okres archaiczny, datowany na lata 600-480 p.n.e., kolejnym jest okres klasyczny od 480 r. p.n.e. do końca wieku IV p.n.e., następny to okres hellenistyczny do roku 146 p.n.e. i okres panowania rzymskiego. Ze względu na wybraną epokę w niniejszym artykule skupiać się będę w szczególności nad drugim okresem, z uwzględnieniem pozostałości czasów archaicznych w omawianym przeze mnie okresie klasycznym.
Wszelkie szczegóły ubioru greckiego jakie znane są nam obecnie zawdzięczamy pozostałościom po sztuce. Już w okresie archaicznym powstawały malowane naczynia w technice czarnofigurowej, również wtedy miało początek malarstwo czerwonofigurowe. W kolejnej epoce artyści greccy dołączyli do kompozycji dekoracyjnej sceny z życia codziennego. Oprócz tematyki mitologicznej reprezentującej stroje tradycyjne, można było znaleźć sceny przygotowywania materiału, z których miała powstać jakaś część garderoby, ale również upinania i układania ubiorów. Wiedzę na ten temat zawdzięczamy również wykopaliskom archeologicznym nad Morzem Czarnym, gdzie znajdowały się dawne kolonie greckie. Znalezione tam fragmenty tkanin uzupełnią nasze wiadomości i pozwalają nam na pełniejsze wyobrażenie ubioru ludzi tamtej epoki. Charakteryzuje je wielobarwność i wzorzystość oraz podział prasowy tkanin. Najbardziej znanym tematem był motyw zwierząt. Musiał być to przełom epok archaicznej i klasycznej, bowiem w tym drugim okresie, szczególnie późniejszych latach, zrezygnowano z tego typu wzorca. Moda zaczęła się zmieniać, a Grecy oddali się prostocie i udało im się uzyskać najwyższy poziom w tym stylu.
Moda męska
1. Odzież
Najpopularniejszą częścią garderoby męskiej w okresie klasycznym, jest znany już z wcześniejszej epoki chiton, który występuje w dwóch typach. Chiton wykonany z wełny z rękawami kojarzony był z barbarzyńcami, nosili go głównie niewolnicy obcego pochodzenia, kobiety służebne czy ludność wiejska. Nie był dobrze przyjęty przez społeczność, mimo to został zauważony w płaskorzeźbie przedstawiającej procesje panatenajską. Maria Gutkowska-Rychlewska opisuje budowę tego stroju w ten oto sposób:
„Chitony z rękawami miał formę prostokątną, zeszyte były z dwóch części, do bocznych otworów doszywano rękawy również skrojone z wąskich prostokątów, krótsze lub długie”1.
Mimo że, jak już wspomniałam, ten typ chitonu nie był dobrze kojarzony, to miał on też swoje zalety. Noszony był w chłodne dni do jazdy konnej, a na początku V w. p.n.e. wchodził w skład kostiumów teatralnych w tragediach Ajschylosa2.
Drugim rodzajem chitonów był typ bez rękawów. Wykonany również z tkaniny prostokątnej z jednym lub dwoma szwami po obu bokach, które łączyły tkaniny. Chiton był wiązany lub spinany sprzączkami na ramionach. Z przodu, przy wiązaniu był lekko spuszczony w dół i pofałdowany, co miało zapewne charakter ozdobny. Z tyłu, przy karku materiał przylegał do ciała. Przy pracy, która wymagała całkowitej swobody przy poruszaniu się, chiton noszono odpięty i obsunięty na prawe ramię. Z reguły jeśli materiał był dobrze odmierzony, chiton sięgał do kolan. Jednak jeśli stało się inaczej, materiał skracano podwójnym przepasaniem, dzięki czemu w pasie powstawał wałek z fałdów, widoczny na zdjęciu obok, zwany również kolpos. Tylko dzieci mogły nosić chiton bez przepasania. Chiton długi, charakterystyczny dla wcześniejszej epoki, noszono jedynie jako strój odświętny3.
Jak wcześniej wspomniałam, chiton był znany we wcześniejszej epoce, jednak Grecy klasyczni unowocześnili ten strój. Ten sam projekt w epoce archaicznej nie był przepasany, musiał być długi, aż do kostek, sztuka archaiczna przedstawiała w ten sposób bogów greckich, między innymi samego Zeusa. Po drugie, dawniej byłoby nie do pomyślenia, aby wyjść z domu w odkrywającym ramiona chitonie, tak przystało ubierać się tylko w domu4.
Eksomida to kolejna część garderoby męskiej. Noszona była przez rzemieślników, żołnierzy i marynarzy, łudząco podobna do chitonu typu drugiego. Kojarzony z tym strojem był przede wszystkim Hefajstos, który zajmował się kowalstwem. Była to kolejna część garderoby wyjęta wprost ze sceny starożytnego teatru, bowiem ta noszona przez aktorów greckiej komedii była skracana i traciła swoje proporcje, dzięki czemu uzyskiwano komiczny efekt. Był to dość prosty ubiór o nieskomplikowanej budowie, podobny do chitonu z jednym wyjątkiem. Nie zszywano żadnego z boków, tylko przewiązywano paskiem5.
Himation to kolejna ważna część ubioru, którą warto opisać. Jak wszystkie charakteryzowane przeze mnie stroje był na bazie prostokąta, przedstawiany najczęściej na gołym ciele, aby podkreślić piękno męskiego
torsu, jednak dla niektórych taki stan rzeczy mógł przedstawiać w dużej mierze ubóstwo. Zgodnie z obowiązującą modą, himation również był drapowany. Materiał układano na ramionach i barkach tak, by symetrycznie spływał po obu bokach. Prawą ręką zarzucano połę płaszcza na plecy przez lewie ramię, lub zostawiano je na nim, ten zabieg nazywano układem od prawej ręki. Przy takiej metodzie prawe ramię zostawało odkryte. Większą popularnością cieszył się schemat, gdy całe prawe ramię było odkryte, co było dogodne przy gestykulacji, zaś lewa ręka pokryta była szatą aż do nadgarstka. Ostatni przykład, który wykorzystywany był już w poprzedniej epoce odznaczał się okryciem przez materiał całego ciała, łącznie z głową, co miało oznaczać żałobę7.
2. Dodatki
Marynarze greccy i robotnicy nosili małą czapeczkę o nazwie pilos, robioną ze skóry lub filcu bez brzegów. Dokładnie taką miał na sobie Odyseusz w czasie podróżowania.
Petatos z kolei był kapeluszem używanym do jazdy konnej, z niską okrągłą główką i płaskim rondem. Na głowie był przytrzymywany dzięki sznurowi, który też sprawiał, że przy dużym pędzie kapelusz ten nie spadał, a opadał na plecy. Był idealny również dla podróżników, ponieważ chronił zarówno przed słońcem jak i deszczem, a jego boczne ‚skrzydełka’ można było opuszczać w dół, chroniąc tym samym uszy od wiatru8.
Moda kobieca
1. Odzież
Himation
Najsławniejszą częścią garderoby Greczynki był wełniany peplos. Tak jak i w modzie męskiej był robiony na planie prostokąta, złożony w połowie i spięty na ramionach z otworem w lewym boku. Była to jego najprostsza forma. Ozdobniejszym był peplos z ‚odrzutką’, na co pozwalała tkanina o większych rozmiarach. Materiał przy otwartym boku tworzył efektowne fałdy między innymi dzięki kolorowym pasom na brzegach tkaniny. Istniało również rozwiązanie zapobiegające rozsuwaniu się szaty. Wystarczyło przewiązać się w pasie, co było równie efektowne, a gdy zrobiło się to pod ‚odrzutką’, można było dłuższą część stroju zarzucić na głowę. Jednak najwygodniejszą formą noszenia poplosu dla kobiet była szata zszywana na boku aż do pachy, co pozostawiało długą ‚odrzutkę’9.
Peplos
W modzie kobiecej pojawia się chiton, jednak ten płaszcz zdecydowanie gorzej prezentuje się na tle peplosu. Wyglądem zbliża się do starodawnego peplosu. Był noszony tylko z krótkimi rękawkami lub bez nich, gdyż długie rękawy były oznaką niewolnictwa wśród kobiet. Zachowała się również figurka Kory, w której to ma na sobie kobiecy chiton, drapowany u góry i ściągnięty pasem, dzięki czemu powstała opadająca fałda, zwana też kolposem. Himation upinany był na jednym ramieniu i spływał w naturalnie wytworzonych fałdach. W tej epoce, w przeciwieństwie do archaicznej, o wiele bardziej skupiano się na prostocie w ubiorze, szczególnie, gdy mówimy o okryciach wierzchnich, które różniły się od swych wyszukanych poprzedników. Chlajna była odzieniem podróżnym. Był to płat sukna, który kobiety zakładały pod lewe ramię i spinały na prawym10.
2. Dodatki
Jednym z nieodłącznych dodatków przy figurkach kobiet jest wachlarz ułatwiający określanie gestów. Wachlarz ten był najczęściej w kształcie serca z wysuszonego liścia, który musiał być odpowiednio spreparowany, aby osadzić go w sztywnej rękojeści. Dobrym materiałem na tego typu wachlarz były liście palmowe z obwódką po brzegach co uniemożliwiło rozdwajanie się11.
Kolejnym dodatkiem, bez którego ówczesne kobiety nie wyobrażały sobie życia, jest kapelusz. Był ustawiany na fryzurze pod ukosem, z płaskim rondem i wzniesiem na samym środku. Kapelusze były dostępne w trzech kolorach: czerwonym, niebieskim lub złotym12.
3. Biżuteria
Kolczyki greckie były tworzone z małej tarczy i krótkich zwisających wisiorków graniastych, z wierzchołkiem ku dołowi. Kolejne motywy, które z czasem były bardzo dobrze przyjęte, to wisiorki z postaciami z rozłożonymi skrzydłami i ptakami. Jeśli chodzi o naszyjniki to składały się one z licznych wisiorków na łańcuszkach lub taśm ze złotego druciku13.
Obuwie w starożytnej Grecji
Obuwie greckie szczyciło się znakomitym wykonaniem. W epoce klasycznej wprowadzono wycinankę ze skóry, a nie jak dawniej pętli skóry przymocowanych do brzegów sandałów. Jest mowa o sandałach, przy których powstała też wydłużona podkładka ze skóry na przodzie. Na wzór asyryjskich sandałów wprowadzono do mody męskiej takie, gdzie stopa była bardziej chroniona przez napiętek, palce pozostawały odkryte, a kostka chroniona. Ten rodzaj obuwia idealnie służył do wędrowania, jednak do jazdy konnej grecy mieli buty sięgające kolan. Cholewy tych butów były wyłożone futrem. Następnie pojawiły się buty sznurowane, sięgające połowy łydki. Były rozcięte z przodu i opatrzone dziurkami, przez które przechodziły rzemyki ściągające je razem. W końcu pojawiły się również wszystkim dobrze znane koturny. Był to szeroki półbucik z podgiętym do góry końcem. Ten rodzaj obuwia używany był przez kobiety w domu. W koturnach męskich górna część cholewki była odwinięta i zdobiona. Nadawały się również do polowania i jazdy konnej. Jednak najprostsze i zapewne najtańsze obuwie było noszone przez chłopów i nosiło nazwę karbatiny. Z mokrej skóry krowiej formowano kształt stopy. Tak zrobiona podeszwa była ściągana skórzanym paskiem, którym obwiązywano kostkę14.
Podsumowując, moda męska w starożytnej Grecji w epoce klasycznej zdecydowanie zdominowała modę damską. W tamtym okresie to mężczyzna pełnił główną rolę w społeczeństwie. Reprezentował swoją rodzinę, miasto, państwo i to on pełnił funkcję reprezentacyjną, co z kolei tłumaczy różnorodność w ubiorze. Kobieta odgrywała tam mniejszą rolę i to nie na niej miała skupiać się uwaga, dlatego też powstawało tak mało odzwierciedleń jej wizerunku w sztuce czy architekturze, a zachowało się ich jeszcze mniej. Niemniej jednak w swojej prostocie umiała zdobyć uznanie ludzi żyjących w naszych czasach. Nie chodziło tu bowiem o kopiowanie odzieży greckiej nitka po nitce, a o osiągnięcie prostej elegancji i wygody. Wielu współczesnych projektantów obrało sobie za cel ukazanie dzisiejszej kobiety jako greckiej bogini w typowej dla niej sukni.
- Boucher F., Historia mody, Warszawa, 2012.
- Kumaniecki K., Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa, 1964.
- Ratto S., Grecja, Warszawa, 2011.
- http://www.metmuseum.org/toah/hd/god1/hd_god1.htm [dostęp dnia: 09.01.2014r.]
- http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/1979.344.11a,b [ dostęp dnia: 09.01.2014r.]
- http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/1995.28.6a [dostęp dnia: 09.01.2014r.]
- Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1968.
- Jurewicz O., Winniczuk L., Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, Warszawa, 1973.
- M. Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 64. [↩]
- Ibidem, s. 65 [↩]
- Ibidem, s. 65; O. Jurewicz, L. Winniczuk, Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, Warszawa 1973, s. 105; K. Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1964, s. 152; F. Boucher, Historia mody, Warszawa 2012, s.104. [↩]
- Ibidem, s. 65 [↩]
- Ibidem, s. 65. [↩]
- Ibidem, s. 67. [↩]
- Ibidem, s. 67 [↩]
- Ibidem, s. 66, 67; S. Ratto, Grecja, Warszawa 2011, s. 176. [↩]
- M. Gutkowska-Rychlewska, op.cit., s.71, 72, S. Ratto, op.cit., s. 172, F. Boucher, Historia mody, Warszawa 2012, s.89. [↩]
- Ibidem s. 73, O. Jurewicz, L. Winniczuk, op.cit., s. 105, S. Ratto, op.cit., s. 173, K. Kumaniecki, op.cit., s. 152. [↩]
- M. Gutkowska-Rychlewska, op.cit., s.73. [↩]
- Ibidem, s.74. [↩]
- Ibidem, s. 74. [↩]
- Ibidem, s. 69, 70. [↩]
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
A czy podczas Igrzysk walczono nago? Czy były jakieś stroje sportowe?
Na igrzyskach walczono nago