„Czy pan jest nadal Niemcem, panie Adenauer?” – o założeniach polityki Konrada Adenauera

Jako kanclerz Niemiec doprowadził do odbudowy gospodarczej swojego kraju i integracji z Europą Zachodnią. Niemcy zawdzięczają mu wyprowadzenie z izolacji politycznej po przegranej II wojnie światowej, przyjęcie planu Marshalla, członkostwo w NATO i EWG. Wielokrotnie wykazał się dalekowzrocznością i konsekwencją w podejmowanych działaniach. Nigdy nie uznał granicy z Polską na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz był niechętnie nastawiony do NRD. Choć bez wątpienia podniósł Niemcy z kryzysu, to w ówczesnym środowisku politycznym miał wielu wrogów. Kim tak naprawdę był kanclerz Adenauer i jakie były główne założenia jego polityki? 

Kondrad Adenauer w młodości / zdjęcie z portalu http://www.muenster.de

 Konrad Adenauer urodził się 5 stycznia 1876 r. w Kolonii. Od najmłodszych lat wpojono mu chrześcijański tryb życia – codziennie rano i wieczorem cała rodzina Konrda Adenauera wspólnie się modliła, a w niedziele uczestniczyła we mszy świętej. W 1894 r. Adenauer zdał maturę w gimnazjum w Kolonii i podjął studia prawnicze na uniwersytecie we Fryburgu, Monachium i Bonn. W 1897 roku, po zdaniu egzaminów państwowych i uzyskaniu tytułu urzędnika sądowego, podjął pracę jako asesor sądowy (1901 – 1906) przy prokuraturze w Kolonii. Dzięki zatrudnieniu w kancelarii adwokackiej Hermana Kausena, który w owym czasie kierował niemiecką partią katolicką Centrum w Kolonii, Adenauer dostał się do kół politycznych, co umożliwiło mu wkrótce potem objęcie urzędu wiceburmistrza Kolonii (1906 r.). 18 września 1917 roku wybrano go na burmistrza, a owe stanowisko miał piastować do roku 19331

I wojna światowa

Rok 1918 i przegrana Niemiec w I wojnie światowej przynoszą szereg zmian, z których najważniejszą jest bez wątpienia proklamacja republiki mająca miejsce 9 listopada 1918 roku. W owym czasie cała Nadrenia i Kolonia zostały zajęte przez wojska koalicji, a w samym mieście przebywali Anglicy, co powiększało i utrudniało obowiązki administracyjne Adenauera. Godzien uwagi jest fakt, iż Adenauer jeszcze w czasach I wojny światowej odznaczał się niezwykłą dalekowzrocznością. Jako jeden z nielicznych trzeźwo ocenił sytuację Niemiec na arenie międzynarodowej, co pozwoliło mu na wysunięcie wniosku, iż Niemcy tę wojnę przegrają. Konrad Adenauer nie ulegał euforii zwycięstw, ale wręcz przeciwnie – rozpoczął gromadzenie żywności (głównie kaszy) przewidując, że sytuacja na froncie może ulec zmianie na niekorzyść Niemiec. Dzięki temu posunięciu mieszkańcy Kolonii mieli co jeść po zakończeniu wojny (Adenauer zyskał sobie przydomek „Kaszowca”2). Należy zwrócić uwagę także na to, iż przyczynił się do prężnego rozwoju miasta. Jednym z jego pierwszych postanowień było podjęcie decyzji o likwidacji pierścienia umocnień wokół miasta, gdyż uważał je za zbędne, a na ich miejsce polecił założyć tereny zielone. Dzięki jego inicjatywie reaktywowano Targi Kolońskie i Uniwersytet Koloński. Poza tym Adenauer polecił ich rozbudowę, przyczynił się do utworzenia na terenie miasta zakładów Forda i budowy wspaniałych obiektów komunikacyjnych, takich jak chociażby autostrada na trasie Kolonia – Bonn, będąca pierwszą autostradą niemiecką3.

Szukanie sojusznika

Cechą znamienną polityki Adenauera, która będzie dawała o sobie znać w najważniejszych podejmowanych przez niego decyzjach jest fakt, iż już od roku 1919 pracował on na rzecz pojednania z Francją. Stosunki niemiecko-francuskie od lat były napięte. Wystarczy wspomnieć chociażby o wojnie francusko-pruskiej (1870–1871),
w wyniku której Francja utraciła Alzację i Lotaryngię, musiała zapłacić kontrybucję w wysokości 5 mld franków, oraz zgodzić się na trzyletnią okupację północno-wschodniej części swojego terytorium. W wyniku postanowień pokojowych po I wojnie światowej Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię, a głównym celem polityki wobec wschodniego sąsiada miały być represje i upokarzanie Niemiec na różnych płaszczyznach – gospodarczej, militarnej, czy też dyplomatycznej. Bardzo szybko, bo już w listopadzie 1922 roku, okazało się, że Niemcy nie są w stanie spłacić reparacji wojennych, co przyczyniło się do ataku wojskowego  dokonanego przez Francję i Belgię w 1923 roku na główny obszar górniczo-hutniczy Niemiec – Zagłębie Ruhry. Rząd niemiecki odpowiedział na te wydarzenia „biernym oporem”, wzywając jedynie robotników z Zagłębia Ruhry do strajku powszechnego. Celem zapewnienia im środków utrzymania zaczęto drukować olbrzymie ilości pieniądza, co dodatkowo wpłynęło na pogłębienie inflacji. Nowy kryzys gospodarczy skłonił Adenauera do prób osiągnięcia porozumienia z Francją, w celu złagodzenia twardych postanowień traktatu wersalskiego. Zabezpieczeniem dla Francji miała stać się współpraca zachodnioniemieckiego przemysłu ciężkiego z francuskim i belgijskim, której podjęcie było jednym z planów Adenauera, jednak chęć dalszego utrzymania Niemiec w podległości francuskiej spowodowała, iż owe zamierzenia nigdy nie zostały zrealizowane4. Dopiero przystąpienie Niemiec do Planu Dawesa (1925–1930) pozwoliło na wycofanie starej, zdewaluowanej marki i zastąpienie jej nową, co wzmocniło niemiecką gospodarkę i podniosło kraj do rangi mocarstwa europejskiego5.

Stosunek do narodowego socjalizmu

Kryzys, jaki dotknął wszystkie państwa europejskie w 1929 r., w Niemczech przygotował nazistom podłoże do przejęcia władzy. Konrad Adenauer początkowo nie dostrzegał niebezpieczeństwa, jakie groziło ze strony Hitlera. W jego mniemaniu bowiem narodowy socjalizm miał być zaporą przed rozprzestrzeniającym się bolszewizmem. W przypadku elementów, które w doktrynie politycznej nazistów nie uzyskały jego aprobaty, np. antysemityzm czy przemoc, miał nadzieję, że z czasem uda mu się je wykorzenić. Popularność nazistów chciał bowiem wykorzystać do powstrzymania lewicy, jednak wraz z przejęciem władzy przez Hitlera kończy się jego kariera polityczna. Należy jednak pamiętać o tym, że zanim naziści przejęli władzę Adenauer akceptował ich działalność, co objawiało się chociażby poprzez zezwolenie na korzystanie z miejskich terenów, czy też rozwijanie sztandarów ze swastyką na manifestacjach. Gdy Adolf Hitler objął urząd kanclerza Rzeszy (30 I 1933 r.) całkowicie zmieniła się sytuacja polityczna w kraju, co miało wpływ na podejście Adenauera do tej sprawy. Ówczesny rząd składał się nie tylko z nazistów, lecz także nacjonalistów, katolików i bezpartyjnych, co nie było na rękę Hitlerowi. Chcąc pozbyć się koalicjantów zwrócił się do prezydenta Rzeszy – Paula von Hindenburga z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu i, jak można się domyśleć, uzyskał na to zgodę. Centralizacja polityczna i postępowanie nazistów przestało odpowiadać Adenauerowi, który w swoich działaniach wyraźnie

Konrad Adenauer / fot. Bundesarchiv, B 145 Bild-F078072-0004, Katherine Young, CC-BY-SA

zaczął przeciwstawiać się Hitlerowi. Jednym z przykładów takiego stanowiska jest odmowa przyjęcia przybywającego do Kolonii z mową wyborczą Hitlera i nakazanie zdjęcia sztandarów ze swastykami. Niechęć do nazistów spowodowała, że już 12 marca Konrad Adenauer został odwołany ze stanowiska burmistrza Kolonii. Publicznie zarzucono mu wykroczenia służbowe oraz uznano za osobę „niewiarygodną„, jednak największym upokorzeniem miała być dla niego konfiskata majątku, co odczuł szczególnie dotkliwie z uwagi na fakt, iż w owym czasie miał na utrzymaniu siedmioro dzieci. Jako że co informacji publicznej podano wiadomość, iż Adenauer jest przestępcą i wrogiem ludu, na nazistowskich afiszach zdarzały się także hasła głoszące ”Adenauera pod ścianę”6. Były burmistrz Kolonii nie zamierzał jednak poddać się bezpodstawnym zarzutom nazistów i postanowił walczyć o swój majątek, w związku z czym wystosował list do swojego następcy (nazisty) z prośbą o umożliwienie mu obrony przed zarzutami. Nie przyniosło to jednak oczekiwanego rezultatu, gdyż 21 marca 1933 roku otrzymał taką oto odpowiedź:

Pan jest przestępcą, panie Adenauer. Dopuścił się pan przestępstwa przeciwko darzącemu pana zaufaniem ludowi, który ze swojej winy wpędził pan w przerażającą nędzę, przestępstwa przeciwko miastu, które pan zrujnował; przestępstwa przeciwko naszej religii, którą pan reprezentuje; przestępstwa przeciwko swoim podwładnym, którym odebrał pan ludzką godność. Dopuścił się pan przestępstwa przeciwko swojej rodzinie i żonie, które wzbudzają we mnie bezgraniczny żal z powodu swojego braku perspektyw. Dopuścił się pan przestępstwa przeciwko Bogu i wszystkim ludziom, z którymi miał pan do czynienia. Jest pan oskarżony, a ja jestem oskarżycielem; sędzią jest lud7.

Według relacji świadków, Adenauer po przeczytaniu tego listu miał go włożyć z powrotem do koperty podpisując słowami „list przestępcy”. Na uzyskanie odszkodowania za zarekwirowany dom i resztę majątku przyszło mu czekać do roku 1937.

W trakcie II wojny światowej Adenauer w dalszym ciągu był odsunięty od życia politycznego. Jak sam później przyznawał, ze wstydem przyglądał się zbrodniom popełnianym przez Hitlera w imieniu narodu niemieckiego. Co więcej – nie mógł im w żaden sposób się przeciwstawić.

Postać Konrada Adenauera ponownie pojawia się w polityce niemieckiej w roku 1944, kiedy to 20 lipca miał miejsce nieudany zamach na Adolfa Hitlera. Jako że już wcześniej uznano Adenauera za przestępcę, z łatwością wskazano go jako jednego z prawdopodobnych zamachowców. Pomimo faktu, iż Gestapo nie znalazło żadnych dowodów potwierdzających jego winę, Konrad Adenauer został aresztowany 23 sierpnia i uwięziony8. Te działania miały na celu doprowadzenie do całkowitego unicestwienia niewygodnego polityka, dlatego nie dziwi fakt, iż przygotowano plan, w myśl którego Adenauer miał zostać zabrany przez dwóch SS-manów na przesłuchanie i zastrzelony podczas rzekomej próby ucieczki. Szczęśliwy zbieg okoliczności pozwolił byłemu burmistrzowi Kolonii na zapobieżenie takiemu rozwojowi wypadków. Jak się bowiem okazało, w owym więzieniu pracował były ogrodnik miejski Kolonii, który rozpoznawszy Adenauera postanowił donieść mu o tym planie. By uniknąć śmierci z rąk SS-manów, Adenauer zasymulował zapaść, w wyniku czego przeniesiono go do szpitala więziennego, skąd pod koniec września udało mu się zbiec i ukryć pod fałszywym nazwiskiem. Naziści nie zapomnieli jednak o owej postaci i chcąc odkryć miejsce jego pobytu zaczęli torturować żonę Adenauera, która po pewnym czasie uległa presji i wyjawiła miejsce pobytu męża, w wyniku czego został schwytany i ponownie osadzony w tym samym więzieniu9. Wolność udało mu się uzyskać dopiero pod koniec 1944 roku dzięki pełniącemu funkcję żołnierza synowi Maxowi, który zjawił się w centrali Gestapo w Berlinie, by zasięgnąć informacji o ojcu. Choć Adenauer ostatecznie opuścił więzienie, to wystosowano w stosunku do niego zakaz przebywania w Kolonii10.

Powrót do polityki

Po II wojnie światowej Adenauer wraca na arenę polityczną Niemiec, gdyż już 4 maja 1945 roku Amerykanie powierzyli mu stanowisko burmistrza Kolonii. Po kapitulacji Niemiec (8 maja 1945 r.) kraj został podzielony na cztery strefy okupacyjne – angielską, amerykańską, francuską i radziecką kierowane przez zarządców wojskowych. Ten podział miał w przyszłości posłużyć celom Adenauera, który – jak już wspomniano wcześniej – założył sobie powiązanie zachodnich terenów niemieckich z demokratycznym Zachodem, co miało na celu oddzielenie Niemiec od komunistycznego Wschodu. Okres wojenny w jednym ze swoich pamiętników Adenauer podsumowuje słowami: „Za panowania narodowego socjalizmu często wstydziłem się, że jestem Niemcem. Po klęsce odczuwałem dumę, patrząc na lud niemiecki – każdy cierpiał, ale nikt nie rozpaczał, wszyscy chcieli znaleźć właściwą drogę wyjścia z przepaści”11.

Objęcie urzędu burmistrza Kolonii w owym okresie było kolejnym wyzwaniem, bowiem przed Konradem Adenauerem stanęły nowe problemy. Kolonia po wojnie była ruiną. Brakowało zarówno ludzi do pracy, jak i żywności, lekarstw, materiałów budowlanych, środków transportu czy narzędzi do usuwania gruzu. Dodatkowym problemem okazało się obsadzanie kierowniczych stanowisk, których – według Adenauera – nie powinni obejmować byli naziści, ponieważ mogło to spowodować kolejne konflikty. Nadejście zimy przyniosło nowe zmartwienie, bowiem Kolonia nie posiadała zaplecza w postaci zapasów węgla, które umożliwiłyby ogrzewanie mieszkań. W myśl porozumień jałtańskich na tym terenie uznawano protektorat angielski w związku z czym Adenauer wystosował do dowódcy danej strefy prośbę o odstąpienie Niemcom części zasobów. Co prawda prośba ta spotkała się ze zrozumieniem strony brytyjskiej, jednak część drzew przeznaczonych na opał miała pochodzić z terenów zielonych, gdzie nakazano je ściąć. Dla Adenauera było to nie do przyjęcia, a odmowa wykonania tego rozkazu spowodowała, że 6 października 1945 roku ponownie zwolniono go ze stanowiska uznając za niegodnego sprawowania tego urzędu i zakazując wstępu do miasta12.

Na poprawę sytuacji wewnętrznej Niemiec po II wojnie światowej wpłynęły wydarzenia o charakterze międzynarodowym. Pierwszym z nich jest plan sekretarza stanu USA – Georga Marshalla, który przewidywał pomoc gospodarczą dla państw europejskich ze środków Stanów Zjednoczonych13. Drugim natomiast jest podpisany 16 kwietnia 1948 roku traktat, w wyniku którego powstała Europejska Organizacja Wspólnoty Gospodarczej, której celem było wprowadzenie środków finansowych stosownie do potrzeb krajów europejskich. Zdaniem Amerykanów, by odbudowa gospodarki europejskiej była możliwa, konieczne było podniesienie Niemiec z kryzysu14. Rozsądnie wykorzystane środki, które zostały Niemcom udostępnione przez Amerykanów, pozwoliły na intensywną odbudowę miast i fabryk.

Plakat wyborczy z 1957 roku

Dymisja Adenuera miała dla niego, wbrew pozorom, pozytywne skutki. Od roku 1945 zaczyna coraz bardziej angażować się w niemiecką politykę państwową. Dzięki szeregowi odezw i przemówień zyskuje coraz większe poparcie i staje się liderem założonej 2 września 1945 roku Partii Chrześcijańsko – Demokratycznej (będącej spadkobierczynią dawnej chrześcijańskiej CDU)15. Partia Adenauera w pierwszych wyborach zdobyła większość względną, później bezwzględną, natomiast sam Adenauer przewodniczy radzie parlamentarnej, która przygotowuje konstytucję, a następnie sformuje rząd i utworzy Republikę Federalną Niemiec. We wrześniu 1949 roku w wieku 73 lat Konrad Adenauer objął urząd kanclerza, który przyszło mu sprawować aż do roku 1963. Należy pamiętać o tym, że Adenauer, którego przeciwnikiem był socjaldemokrata Kurt Schumacher16, wygrał wybory zaledwie jednym głosem. Zapytany o to, czy głosował na samego siebie, miał żartobliwie odpowiedzieć „Oczywiście, że głosowałem na siebie! Posądzono by mnie o hipokryzję gdybym postąpił inaczej”17. Rządy Adenauera przez wielu oceniane są mianem cudu gospodarczego i społecznego. Poza tym istotnym elementem polityki nowego kanclerza było doprowadzenie do porozumienia z Francją18.

Do głównych założeń działalności Adenauera należy zaliczyć (w polityce zagranicznej) działania mające na celu doprowadzenie do ścisłego sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi, otwarcie na kraje Europy Zachodniej oraz zdecydowaną opozycję wobec Związku Radzieckiego i państw będących pod jego wpływem. Jeśli chodzi o politykę wewnętrzną, to wraz z ówczesnym ministrem gospodarki – Ludwikiem Erhardem – Adenauer wysunął koncepcję społecznej gospodarki rynkowej, której głównym celem był udział pracowników w przedsiębiorstwach19. Jak sam mówił – „Najlepszy sposób skutecznego działania w sektorze prywatnym polega na prowadzeniu takiej polityki gospodarczej, jaka zapewni chleb i pracę możliwie największej liczbie ludzi”20.

O tym, że Adenauer był twórcą niemieckiego cudu gospodarczego mógł przekonywać fakt, że w roku 1952 Niemcy osiągnęły taki sam poziom produkcji, jak przed wojną, a w roku 1955 zajęły 3 miejsce w handlu światowym. Rozwój gospodarki w owym czasie statystycznie szacuje się na 6%, co sprawia, że w latach 60 XX wieku Niemcy ponownie stają się jedną z pierwszych potęg przemysłowych świata21.

Adenauer wielokrotnie reprezentował RFN na arenie międzynarodowej składając oficjalne wizyty przywódcom innych państw. Jedną z najważniejszych jest jego wyjazd w 1953 roku do Stanów Zjednoczonych, co dla samego kanclerza miało także symboliczny wymiar:

Moja pierwsza podróż do Ameryki stanowiła jeden z licznych etapów długiej drogi, którą musiał przebyć pokonany naród, aby dołączyć do wspólnoty narodów. Droga ta, którą podążaliśmy od 1945 roku, okazała się nużąca i trudna. W ciągu ośmiu lat zrobiliśmy znaczne postępy. Uświadomiłem to sobie podczas mojej wizyty na cmentarzu wojskowym Arlington 8 kwietnia 1953 roku, która stała się kulminacyjnym punktem mojego pobytu w Stanach Zjednoczonych i zwieńczeniem ciężkiej ośmioletniej pracy. Przybywszy tam zostałem uhonorowany salwą powitalną, a następnie odprowadzony przez amerykańskiego generała do grobu nieznanego żołnierza. Towarzyszyło nam trzech chorążych ze sztandarami; idący pośrodku niósł flagę niemiecką. Na rozległym nasypie ustawiły się w szeregach kampanie honorowe wszystkich wojsk. W hołdzie poległych z obydwu narodów złożyłem wieniec ozdobiony wstęgą w barwach niemieckiej flagi: czerni, złota i czerwieni. Kiedy zstępowałem po stopniach ze sztandarem Republiki Federalnej, amerykańska orkiestra zaintonowała niemiecki hymn narodowy. Po twarzach osób mi towarzyszących popłynęły łzy. Ja sam byłem mocno wzruszony. Klęskę 1945 roku od owej chwili 1953 roku, w której niemiecki hymn narodowy rozbrzmiewał na cmentarzu narodowym w Stanach Zjednoczonych, dzieliła długa i trudna droga22.

Inną zagraniczną wizytą Adenauera, która wzbudziła szereg kontrowersji, był jego wyjazd do Związku Radzieckiego. We wrześniu 1955 roku, pomimo sprzeciwów ministra spraw zagranicznych, kanclerz Niemiec udał się do Moskwy, gdzie udało mu się uzyskać zwolnienie jeńców wojennych, którzy jeszcze w 10 lat po zakończeniu wojny przebywali w radzieckich obozach pracy. Choć Adenauer w dalszym ciągu prowadził politykę zdecydowanie antykomunistyczną, zdecydował się nawiązać stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Decyzję o podjęciu rozmów kanclerza z radziecką Rosją należy tłumaczyć także tym, iż zapewne czuł się on bezpiecznie dzięki świeżo podpisanemu traktatowi o przystąpieniu RFN do NATO23.

Ku zjednoczeniu z Europą

Konrad Adenauer, jako kanclerz RFN, podjął także kwestię relacji z Żydami. Jako że Niemcy chciały godnie prezentować się na arenie międzynarodowej pojawił się problem odszkodowań dla unicestwianego przez nich w trakcie wojny narodu żydowskiego. Sam Adenauer o zadośćuczynieniu dla Żydów mówił w taki oto sposób: „W swej większości naród niemiecki potępiał zbrodnie przeciwko Żydom, jednak dopuszczono się niewypowiedzianych przestępstw w imieniu narodu niemieckiego. Zadośćuczynienie moralne i materialne stało się obowiązkiem”. Żądanie rekompensaty ze strony żydowskiej pojawiło się w 1951 roku (w Londynie na Zjeździe Żydowskiej Konferencji w sprawie Roszczeń Materialnych przeciwko Niemcom). Już w rok później z inicjatywy Adenauera parlament RFN zatwierdził trzy miliony marek odszkodowań na rzecz Izraela i pół miliona marek dla Żydów mieszkających na stałe poza tym państwem. Jak się później okazało – zadośćuczynienie to nie było aktem jednorazowym, bowiem Niemcy wypłacały określone kwoty na rzecz Żydów jeszcze przez trzy kolejne lata, co miało stanowić podstawę dla odzyskania przez Niemcy wiarygodności politycznej na świecie24.

Adenauer podczas przemówienia w Bundestagu w 1955r.// Bundesarchiv, B 145 Bild-F002449-0027 / Unterberg, Rolf / CC-BY-SA

Kolejnym posunięciem na drodze do zjednoczenia z zachodnimi państwami Europy było podpisanie traktatów rzymskich. W czerwcu 1955 roku odbyła się w Mesynie konferencja ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich EWWiS, w trakcie której rozpoczęto negocjacje w celu powołania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) z siedzibą w Brukseli. EWG miała tworzyć jeden rynek rolny, przemysłowy i handlowy dla jej członków. Państwa obradujące w Mesynie dążyły także do powołania Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom), której nadrzędnym zadaniem miało być pokojowe wykorzystanie tego rodzaju energii. Efektem tego spotkania było podpisanie w Compidoglio 25 marca 1957 roku tzw. traktatów rzymskich przez wszystkie państwa członkowskie EWWiS. Jak twierdził Adenauer, głównym celem owych porozumień było nie tylko stworzenie unii gospodarczej, lecz także i politycznej25.

Jak wspomniano wcześniej – Adenauerowi poza chęcią stworzenia współpracy europejskiej najbardziej zależało mu na ociepleniu stosunków z Francją. Za ukoronowanie dążeń pierwszego kanclerza RFN uznaje się wydarzenia, które miały miejsce 8 lipca 1962 roku w katedrze w Reims, gdzie Konrad Adenauer i Charles de Gaulle stanęli na podeście przed ołtarzem, i wspólnie uczestniczyli ze mszy świętej, która na zawsze przeszła do historii. Jak bowiem wiadomo – katedra w Reims znajduje się w pobliżu słynnych pól bitewnych Verdun, a w jej pobliżu ulokowano cmentarze, gdzie spoczywają setki tysięcy żołnierzy – zarówno niemieckich jak i francuskich – poległych w trakcie I wojny światowej. Owo wydarzenie zyskało dla Adenauera wymiar wręcz symboliczny, a na świecie odebrane zostało jako moment pojednania odwiecznych wrogów – Niemiec i Francji. Zwieńczeniem działalności Adenauera na tym polu miało być podpisanie przez RFN i Francję paktu o przyjaźni francusko – niemieckiej 22 stycznia 1963 roku26.

Mówiąc o polityce Konrada Adenauera nie można pominąć jego stosunków z Polską. Należy bowiem wyraźnie zaznaczyć, iż od początku swojej działalności nie uznawał on zachodniej granicy Polski biegnącej wzdłuż rzek Odra – Nysa Łużycka. Protestował także publicznie przeciwko przyznaniu Polsce ziem na wschód od wymienionych rzek, a transfer ludności niemieckiej do Niemiec, jaki miał miejsce po zakończeniu II wojny światowej, nazywał „wypędzeniem”27.

Kryzys

Z czasem Adenauer zaczął tracić poparcie, przez co coraz częściej poruszany był temat jego ustąpienia ze stanowiska. On sam zadeklarował gotowość do tego w listopadzie 1961 roku, jednak postawił warunek, że sam przygotuje swojego następcę do objęcia urzędu kanclerza. W 1961 roku powstał mur berliński, który niejako pogrzebał nadzieje na rychły upadek NRD, a tym samym przyspieszył decyzję o ustąpieniu Adenauera ze stanowiska. Coraz większą popularnością ludności zaczynał się cieszyć Ludwik Erhard – dotychczasowy minister gospodarki, który – obok Adenauera – uważany jest za twórcę niemieckiego cudu gospodarczego. 16 października 1963 roku Konrad Adenauer podał się do dymisji, a już w listopadzie Erhard powołał nowy rząd28.

Konrad Adenauer i Ludwig Erhard / fot. Bundesarchiv, B 145 Bild-F004214-0033, CC-BY-SA

Konrad Adenauer – pierwszy kanclerz RFN, wielki polityk i inicjator porozumień międzynarodowych bez wątpienia jest postacią kontrowersyjną. Jedni – tak jak Winston Churchill nazywali go „najwybitniejszym mężem stanu zaraz po Bismarcku„. Inni z kolei – zwłaszcza jego przeciwnicy polityczni w Niemczech na czele z Kurtem Schumacherem – określali go mianem „człowieka stronniczego, którego serce należy do Francuzów„. Adenauer wielokrotnie spotykał się z krytyką podejmowanych przez siebie decyzji. Opozycja polityczna w kraju zarzucała mu, iż działa on na niekorzyść Niemiec, zabiegając wyłącznie o dobro państw zachodnich. W jednej z debat politycznych Schumacher miał go zapytać wprost: ”Czy pan jest nadal Niemcem, panie Adenauer?”29. Pojawiały się nawet opinie, jakoby Adenauer był „kanclerzem federalnym aliantów”, co stawało się przyczyną wielu sporów w parlamencie niemieckim.

Jednoznaczna ocena Adenauera jako polityka zapewne nie jest możliwa. Nie ulega jednak wątpliwości, że w trakcie sprawowania urzędu kanclerza przyczynił się do podpisania wielu traktatów międzynarodowych, aktualnych przez kolejne lata i będących niejako fundamentem dzisiejszych porozumień (Unia Europejska). Nazwisko Adenauera noszą obecnie ulice i place, a jego podobizna widnieje na znaczkach i monetach. Konrad Adenauer zmarł 19 kwietnia 1967 roku, a w jego uroczystym pogrzebie uczestniczyli najważniejsi politycy europejscy w ówczesnym czasie.

 

Bibliografia:

Audisio G., Chiara A., Twórcy Zjednoczonej Europy, Warszawa 2007.

Kozub-Ciembroniewicz W., Konrad Adenauer: personalizm i tradycjonalizm, Kraków 2000.

Kochnowski R., Spór o Niemcy. Problem niemiecki w myśli politycznej Konrada Adenauera i Kurta Szchumachera w latach 1945–1952, Katowice 1999.

Bokajło W., Koncepcja Europy Konrada Adenauera i jej realizacja w praktyce politycznej w latach 1945 – 1954, Wrocław 1995.

Konrad Adenauer. Człowiek, polityk i mąż stanu, red. H. P. Mensing, K. Ruchniewicz, Warszawa 2001.

1. W. Kozub-Ciembroniewicz, Konrad Adenauer: personalizm i tradycjonalizm, Kraków 2000, s. 9–14. [↩]
2. R. Kochnowski, Spór o Niemcy. Problem niemiecki w myśli politycznej Konrada Adenauera i Kurta Szchumachera w latach 1945–1952, Katowice 1999, s. 16–17. [↩]
3. G. Audisio, A. Chiara, Twórcy zjednoczonej Europy, Warszawa 2007, s. 104–105. [↩]
4. Tamże, s. 100–101. [↩]
5. Tamże, s. 102–103. [↩]
6. Tamże, s. 105–106. [↩]
7. Tamże, s. 106–107. [↩]
8. Konrad Adenauer. Człowiek, polityk i mąż stanu, red. H. P. Mensing, K. Ruchniewicz, Warszawa 2001, s. 34–35. [↩]
9. G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt., s. 108–109. [↩]
10. Konrad Adenauer. Człowiek, polityk i mąż stanu…, s. 35–36. [↩]
11. G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt, s. 110. [↩]
12. Tamże, s. 111–112. [↩]
13. W. Bokajło, Koncepcja Europy Konrada Adenauera i jej realizacja w praktyce politycznej w latach 1945 – 1954, Wrocław 1995, s. 37–45. Por. R. Kochnowski, dz.cyt., s. 60–67. [↩]
14. Amerykanie dążyli do zjednoczenia Niemiec, ponieważ upatrywali w nich czynnik mający zapewnić stabilność Europie, potencjalną zaporę przed komunizmem, a przede wszystkim rynek zbytu dla amerykańskich produktów. Zob. G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt., s.113–114. [↩]
15. W. Kozub-Ciembroniewicz, dz.cyt., s. 30–32. [↩]
16. Schumacher był przeciwnikiem Adenauera przez cały okres sprawowania jego rządów, czego dowodem może być fakt, iż w sprawach dość kontrowersyjnych nie unikał wypowiadania krytycznych opinii na temat decyzji Adenauera. [↩]
17. G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt, s. 118. [↩]
18. W. Kozub-Ciembroniewicz, dz.cyt., s. 36–37. [↩]
19. Konrad Adenauer. Człowiek, polityk i mąż stanu…, s. 58–70. [↩]
20. G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt, s. 119. [↩]
21. Tamże, s. 120. [↩]
22. G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt., s. 133. [↩]
23. W. Kozub-Ciembroniewicz, dz.cyt., s. 40–46. [↩]
24. G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt., s. 134. [↩]
25. Tamże, s. 135. [↩]
26. W. Bokajło, dz.cyt., s. 20–26; G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt., s. 137–138. [↩]
27. Konrad Adenauer. Człowiek, polityk i mąż stanu…, s. 39–58. [↩]
28. W. Kozub-Ciembroniewicz, dz.cyt., s. 55–56; G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt., s. 139–140. [↩]
29. G. Audisio, A. Chiara, dz.cyt, s. 122. [↩]