Pierwsza i Druga Armia Wojska Polskiego w kinematografii PRL. Zestawienie

Pierwsza Armia Wojska Polskiego, pod dowództwem generała Zygmunta Berlinga, i Druga Armia Wojska Polskiego, pod dowództwem generała Karola Świerczewskiego były jedynymi formacjami wojskowymi walczącymi w drugiej wojnie światowej, którymi interesowała się kinematografia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Nie ma w tym nic dziwnego, gdyż między innymi dzięki nim ona istniała.

Pomnik żołnierza 1 Armii Wojska Polskiego w Warszawie

Pierwszej Armii Wojska Polskiego, jej pododdziałom oraz jej poprzedniczce, czyli Pierwszej Dywizji Piechoty, poświęcono trzydzieści jeden filmów. Dziewiętnaście z nich było filmami dokumentalnymi, a dwanaście - fabularnymi. Sześć filmów nakręcono o Drugiej Armii Wojska Polskiego. Dokumentalnych i fabularnych było po połowie.

Pierwsza Armia Wojska Polskiego

Pierwszym filmem o Pierwszej Armii Wojska Polskiego jest dokument Polskiej Kroniki Filmowej pt.: „Bitwa o Kołobrzeg”. Przedstawia on walki na ulicach miasta i wyzwolenie. Trwa on piętnaście minut. Wyreżyserował go Jerzy Bossak. Wyprodukowała go Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego w 1945 roku.

Kolejnym filmem o formacji dowodzonej przez generała Zygmunta Berlinga jest „Na zachód”. Jest to dokument Polskiej Kroniki Filmowej wyprodukowany przez Wytwórnię Filmową Wojska Polskiego w 1945 roku. Wyreżyserował go Jerzy Bossak. Przedstawione w nim są walki formacji na Pomorzu.

W „Zagładzie Berlina” pokazany jest udział Pierwszej Armii Wojska Polskiego w operacji berlińskiej. Film jest dokumentem Polskiej Kroniki Filmowej wyprodukowanym przez Wytwórnię Filmową Wojska Polskiego w 1945 roku. Trwa dwadzieścia minut. Wyreżyserował go Jerzy Bossak.

Formowanie się Pierwszej Armii Wojska Polskiego w 1943 roku w Sielcach przedstawione jest w filmie „Synowie ludu”. Jest to dokument wyreżyserowany w 1954 roku przez Ludwika Perskiego. Składa się z sześciu aktów.

Losy dwóch żołnierzy z Pierwszej Dywizji Piechoty imienia Tadeusza Kościuszki przedstawione są w filmie „Nieznany”. Powstał on w 1964 roku na podstawie opowiadania Józefa Hena. Film wyreżyserował Witold Lesiewicz. Leszek Herdegen i Bronisław Pawlik grają głównych bohaterów.

Siedemnastominutowy dokument „Bitwa o Wał Pomorski„ został wyprodukowany przez wytwórnię filmową  „Czołówka” w 1965 roku. Wyreżyserował go Leonard Ordo.

Szlak bojowy Pierwszej Brygady Pancernej imienia Bohaterów Westerplatte, walczącej w składzie Pierwszej Armii Wojska Polskiego, został przedstawiony w serialu „Czterej pancerni i pies„. Nakręcił go w latach 1966-1970 Konrad Nałęcki. Film powstał na podstawie powieści „Czterej pancerni i pies” Janusza Przymanowskiego, który również był autorem scenariusza. Głównymi bohaterami serialu są członkowie załogi czołgu „Rudy 102”: Janek, Gustlik, Olgierd, Grigorij oraz pies Szarik. Aktorzy odtwarzający te postacie to: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Roman Wilhelmi oraz Włodzimierz Press.

Czy jest ktoś, kto nie rozpoznaje czołgu z filmu „Czterej pancerni i pies”?

Żołnierze jednej z kompanii Pierwszej Armii Wojska Polskiego forsujący Odrę oraz walczący w bitwie berlińskiej w kwietniu 1945 roku ukazani są w filmie „Kierunek Berlin”. Pochodzi on z 1967 roku. Wyreżyserował go Jerzy Passendorfer. Autorami scenariusza, napisanego na podstawie materiałów archiwalnych, dokumentów, wspomnień oraz nowel Czeslawa Leżeńskiego i Ryszarda Liskowackiego, byli Jerzy Passendorfer i Wojciech Żukrowski.

O kompanii „Jarzębina czerwona„, wchodzącej w skład Pierwszej Armii Wojska Polskiego, uczestniczącej w bitwie o Kołobrzeg opowiada film pt.: „Jarzębina czerwona”. Wyreżyserowali go Ewa i Czesław Petelscy. Powstał w 1969 roku na podstawie powieści „Frontowe drogi” Waldemara Kotowicza, który także, wespół z reżyserami, jest autorem scenariusza.

Film Jerzego Passendorfera „Ostatnie dni„ to druga część filmu „Kierunek Berlin”. Opowiada on o walce żołnierzy z kompanii na ulicach Berlina i ich losach po zdobyciu stolicy Niemiec. Scenarzystami filmu są reżyser i Wojciech Żukrowski.

Szlak bojowy Czwartej Dywizji Piechoty imienia Jana Kilińskiego, walczącej w składzie Pierwszej Armii Wojska Polskiego, przedstawiony jest w dokumencie Jerzego Ziarnika pt.: „Kilińsczacy”. Powstał on w 1969 roku.

Powojenne losy żołnierzy Pierwszej Armii Wojska Polskiego biorących udział w bitwie kołobrzeskiej pokazuje film dokumentalny Wandy Rollny „Kołobrzeski dzień”. Pochodzi on z 1969 roku. Trwa dwadzieścia minut.

Z kolei losy żołnierek z Dywizji Kościuszkowskiej przedstawione są w konwencji komediowej w filmie „Rzeczpospolita babska”. Nakręcił go Hieronim Przybył w 1969 roku. Wespół ze Stanisławą Drzewiecką jest on również autorem scenariusza. Występują w nim m.in.: Aleksandra Zawieruszanka, Zofia Merle, Irena Karel, Teresa Lipowska, Krystyna Sienkiewicz, Damian i Maciej Damięccy oraz Jerzy Turek.

Wspomnienia uczestników bitwy berlińskiej zawarte są w dokumencie „Berlinerstrasse. 1 maja 1945″. Wyprodukowała go Wytwórnia Filmowa Czołówka w 1970 roku. Reżyserią zajął się Janusz Chodnikiewicz.

Szlak bojowy Pierwszej Armii Wojska Polskiego wpleciony jest w fabułę serialu „Wyzwolenie”. Jest on koprodukcją polsko-radziecką. Nakręcono go w latach 1969-1971. Wyreżyserował go Jurij Ozierow, który, wespół z Jurijem Bondariewem i Oskarem Kurganowem, jest autorem scenariusza.

„Powroty” to dokument przedstawiający wizytę byłych żołnierzy Pierwszej Armii Wojska Polskiego w Sielcach i Lenino po 27 latach. Wyreżyserował go Marian Chmielewski. Wyprodukowała go Wytwórnia Filmowa Czołówka w 1970 roku.

Relacje uczestników bitwy o Kołobrzeg zawarte są w dokumencie „Dziesięć kołobrzeskich dni”.  Zrealizował go w 1972 roku Roman Wionczek. Produkcją zajęła się Wytwórnia Filmów Oświatowych w Łodzi.

Trzej żołnierze, o różnych życiorysach, walczący w Pierwszej Dywizji imienia Tadeusza Kościuszki pod Lenino przedstawieni są w filmie „Zasieki”. Pochodzi on z 1973 roku. Wyreżyserował go Andrzej Jerzy Piotrowski. Powstał na podstawie powieści Janusza Przymanowskiego pod tym samym tytułem; jest on również autorem scenariusza.

„Towarzysze broni” to dokument o bitwie pod Siekierkami i Gozdnicą, które z Niemcami stoczyła Pierwsza Armia Wojska Polskiego. Zrealizował go w 1974 roku Andrzej E. Androchowicz. Wyprodukował go z kolei oddział Telewizji Polskiej w Szczecinie.

„Zwycięstwo„ to skrócona wersja filmów „Kierunek Berlin” i „Ostatnie dni”. Wyreżyserował go w 1974 roku Jerzy Passendorfer, który również, wespół z Wojciechem Żukrowskim, jest autorem scenariusza.

Defilada Pierwszej Armii Wojska Polskiego na ulicy Marszałkowskiej w wyzwolonej Warszawie 19 stycznia 1945.

Udział w drugiej wojnie światowej Brygady Pancernej imienia Obrońców Westerplatte ilustruje dokument „Artylerzyści”. Zrealizował go w 1978 roku Marian Duszyński. Produkcją zajęła się Wytwórnia Filmowa Czołówka.

Walki na Pomorzu Pierwszej Armii Wojska Polskiego pokazane są w dokumencie „Dzieje walk o dostęp do morza”. Zrealizował go w 1978 roku Włodzimierz Dusiewicz, a wyprodukowała Wytwórnia Filmowa Czołówka.

„Elegia na śmierć porucznika Kalinowskiego” to dokument o poruczniku Mieczysławie Kalinowskim, żołnierzu Pierwszej Dywizji Piechoty imienia Tadeusza Kościuszki, który poległ w bitwie pod Lenino. Wyreżyserował go w 1978 roku Janusz Dymek, a wyprodukowała Wytwórnia Filmowa Czołówka.

„Jak na wojnie” to dokument o walce o Kołobrzeg, którą z hitlerowcami stoczyli żołnierze Pierwszej Armii Wojska Polskiego. Zrealizował go w 1978 roku Andrzej Żmijewski, a wyprodukowała Wytwórnia Filmowa Czołówka.

Formowanie się Pierwszej Dywizji Piechoty imienia Tadeusza Kościuszki oraz bitwa pod Lenino przedstawione są w piątym, szóstym i siódmym odcinku serialu „Do krwi ostatniej”. Pochodzi on z 1979 roku. Wyreżyserował go Jerzy Hoffman. Scenariusz napisał Zbigniew Safjan.

„Poszli chłopcy pod Lenino” to dokument zrealizowany przez Bohdana Świątkiewicza. Wyprodukowała go w 1979 roku Wytwórnia Filmowa Czołówka.

„Lenino wiele lat później” to dokument z 1979 roku. Wyreżyserował go Ryszard Zgórecki, a wyprodukowała wytwórnia Filmowa Czołówka.

Szlak bojowy Czwartej Dywizji Piechoty imienia Jana Kilińskiego, wchodzącej w skład Pierwszej Armii Wojska Polskiego, przedstawiony jest w dokumencie „Czwarta Pomorska”. Powstał on w 1982 roku. Nakręciła go Danuta Kępczyńska. Produkcją zajęła się Wytwórnia Filmowa Czołówka.

Udział jednego z oddziałów Pierwszej Armii Wojska Polskiego w operacji berlińskiej przedstawiony jest w filmie „Pastorale heroica”. Wyreżyserował go w 1983 roku Kazimierz Bielski. Scenariusz napisał Jerzy Janicki.

Sylwetka księdza Wilhelma Kubsza, pierwszego kapelana Pierwszej Armii Wojska Polskiego przedstawiona jest w filmie „Kapelan”. Wyreżyserował go w 1985 roku Jerzy Wojniak. Scenariusz, którego autorem jest reżyser, powstał na podstawie wspomnień rodziny księdza oraz dokumentów i filmów Generalnego Dziekanatu Wojska Polskiego, Archiwum Dokumentacji Mechanicznej i Wytwórni Filmów Dokumentalnych.

Zygmunt Berling jako dowódca Pierwszej Armii Wojska Polskiego ukazany jest w filmie fabularnym „Generał Berling”. Powstał on w 1988 roku. Wyreżyserował go i napisał do niego scenariusz Roman Wionczek. W postać Zygmunta Berlinga wcielił się Wojciech Pilarski.

Druga Armia Wojska Polskiego

Gen. Karol Świerczewski

„Żołnierz zwycięstwa” to filmowa biografia dowódcy Drugiej Armii Wojska Polskiego, generała Karola Świerczewskiego. Został wyprodukowany w 1953 roku. Wyreżyserowała go Wanda Jakubowska, która również jest autorką scenariusza. Składa się z dwóch odcinków; okres związany z dowodzeniem Drugą Armią WP przedstawiony jest w odcinku drugim.

Konflikt dwóch żołnierzy Drugiej Armii WP: chorążego Szumibora i pułkownika Czaprana w przededniu bitwy budziszyńskiej przedstawiony jest w filmie „Kwiecień”. Zrealizował go w 1961 roku Witold Lesiewicz. Powstał on na podstawie powieści Józefa Hena pod tym samym tytułem. Role głównych bohaterów odtwarzają Henryk Bąk i Leszek Herdegen.

„Generał Walter” to dokument przedstawiający sylwetkę generała Karola Świerczewskiego. Wykorzystano w nim zdjęcia generała, jego listy oraz dokumenty sygnowane jego podpisem. Zrealizował go Wincenty Ronisz w 1963 roku.

Podporucznik Stefan Olewicz i porucznik Marek Kolski to główni bohaterowie filmu „Potem nastąpi cisza„. Służą w Drugiej Armii Wojska Polskiego i los rzuca im pod nogi kłody. Akcja filmu dzieje się w przededniu bitwy budziszyńskiej. Powstał on na podstawie dwóch powieści Zbigniewa Safjana: „Potem nastąpi cisza” oraz „Zanim przemówią”. Wyreżyserował go w 1965 roku Janusz Morgenstern. W rolach głównych wystąpili Marek Perepeczko i Daniel Olbrychski.

Szlak bojowy Drugiej Armii Wojska Polskiego„ przedstawiony jest w dokumencie „Szlakiem II Armii Wojska Polskiego”. Zrealizował go w 1969 roku Kazimierz Sheybal. Producentem była Wytwórnia Filmowa Czołówka.

Życiorys generała Karola Świerczewskiego, dowódcy Drugiej Armii Wojska Polskiego, przedstawiony jest w filmie animowanym „Walter”. Pochodzi on z 1971 roku. Wyreżyserował go Wacław Fedak. Został wyprodukowany przez Studio Małych Form Filmowych Se - Ma - For.