Przegląd filmów propagandowych w Gdańsku

Muzeum II Wojny Światowej zaprasza na przegląd filmów propagandowych, który odbędzie się w dniach 26 – 28 czerwca 2014 r. (czwartek – sobota) w Kinie Neptun w Gdańsku, ul. Długa 57.

Słowo wstępne oraz komentarz historyczny wygłosi prof. dr hab. Eugeniusz Cezary Król – historyk i politolog, dyrektor Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, tłumacz niemieckiej literatury historycznej. Opiekun naukowy przeglądu.

Film jako atrakcyjne mass medium fascynował od zarania nie tylko rzesze widzów, ale również polityków. Nic dziwnego więc, że znalazł szerokie zastosowanie w XX-wiecznej propagandzie, w szczególności w państwach totalitarnych.

Muzeum II Wojny Światowej proponuje przegląd filmów propagandowych wyprodukowanych w stalinowskim ZSRR, nazistowskich Niemczech, faszystowskich Włoszech i bierutowskiej PRL. Zaprezentowane zostaną najbardziej reprezentatywne tytuły tego gatunku. Projekcje i związane z nimi dyskusje umożliwią lepsze zrozumienie specyfiki społeczeństwa egzystującego w ramach systemu totalitarnego.

WSTĘP WOLNY

Program przeglądu:

26 czerwca, czwartek

• godz. 17.00 Pancernik Potiomkin, reż. Sergiej Eisenstein, ZSRR, 1925, 70 min
• godz. 18.40 Triumf woli, reż. Leni Riefenstahl, Niemcy, 1935, 114 min

27 czerwca, piątek

• godz. 17.00 Do Jutra (Biały wir, Ojciec), reż. Jurij Tarycz, I. Bachar, ZSRR, 1929, 64 min
• godz. 18.40 Hitlerjunge Quex : Ein Film vom Opfergeist der deutschen Jugend, reż. Hans Steinhoff, Niemcy, 1933, 87 min

28 czerwca, sobota

• godz. 17.00 Czarna koszula, reż. Giovacchino Forzano, Włochy, 1933, 85 min
• godz. 19.00 Trzy opowieści, reż. Czesław Petelski, Konrad, Nałęcki, Ewa Poleska, Polska, 1953, 99 min

„Pancernik Potiomkin”, reż. Siergiej Eisenstein, ZSRR, 1925, 70 min

„Pancernik Potiomkin„ to szczególne dzieło radzieckiej kinematografii z lat 20-tych, którego celem było upamiętnienie rewolucji z 1905 r., a dokładnie rebelię na pokładzie okrętu ”Kniaź Potiomkin Tawriczeskij”. Film w swoim propagandowym wymiarze przedstawia opowieść o honorze i godności. Na uwagę widza zasługuje scena walki między białogwardzistami a ludnością lokalną na odeskich schodach, która inspirowała kolejnych twórców filmowych. Czarno-biały obraz zmanipulowanej rzeczywistości pod względem technicznym zbudowany jest na teatralnych doświadczeniach reżysera. Film składający się z pięciu rozdziałów to jednak przede wszystkim opowieść o człowieku – o jego nadziejach, o jego konflikcie z systemem i o jego wierze w zmianę. Film zdobył uznanie branży artystycznej, a w 1958 roku podczas panelu krytyków filmowych i historyków kina przy okazji wystawy światowej w Brukseli, większość głosujących uznała go za największe arcydzieło sztuki filmowej do tamtej pory.

„Triumf woli”, reż. Leni Riefenstahl, Niemcy, 1935, 114 min

Film został poświęcony VI zjazdowi partyjnemu NSDAP, który odbył się w dniach 4-10 września 1934 r. w Norymberdze. Sama reżyserka uważała swój film za dokument z powodu chociażby braku narracji, lecz ze względu na charakterystyczne zabiegi techniczne, można uznać, że jest to przykład produkcji propagandowej wychwalającej ideologię faszystowską. Obraz Leni Riefenstahl w szczególny sposób wpływał na emocjonalność widza poprzez gwałtowne przemówienia Hitlera, specyfikę ukazywania perfekcyjnej uroczystości, faszystowskiego otoczenia oraz zgromadzonej ludności. Co ciekawe, przed wojną film został nagrodzony na festiwalach w Wenecji oraz Paryżu, a do dziś jest uważany za najsłynniejszy przykład filmowej propagandy.

„Do jutra (Biały wir; Ojciec)”, reż. Jurij Tarycz, I. Bachar, ZSRR, 1929, 64 min

„Do jutra” to czarno-biały, niemy dramat społeczny produkcji radzieckiej z 1929 r., wyreżyserowany przez Jurija Taricza i Ivana Bahara. Akcja filmu toczy się w zachodniej Białorusi, która w latach 20-stych XX w. była częścią II Rzeczypospolitej, a głównymi bohaterami są białoruscy gimnazjaliści. Dzieci Białorusinów uczą się w specjalnym gimnazjum, przy którym funkcjonuje przytułek dla sierot. Przytułkiem kieruje surowa dyrektorka, która odbiera sierotom przekazywane im pieniądze i dary. Kolejne losy białoruskich gimnazjalistów bardzo się komplikują, w grę wchodzi więzienie, zabójstwo, sąd, a w końcu ucieczka głównych bohaterów do ZSRR, lecz z zamiarem powrotu pewnego dnia.

„Hitlerjunge Quex : Ein Film vom Opfergeist der deutschen Jugend”, reż. Hans Steinhoff, Niemcy, 1933, 87min

Nazistowski film propagandowy wyprodukowany w 1933 r. przez niemiecką wytwórnię UFA, będący adaptacją powieści „Hitlerjunge Quex”.

Głównym bohaterem jest Heini Volke, ubogi nastolatek mieszkający w Berlinie. Jego ojciec-alkoholik jest sympatykiem komunizmu i wysyła syna na obóz szkoleniowy dla młodych komunistów. Heini jest przerażony panującą tam atmosferę rozpusty, powszechnym alkoholizmem oraz brakiem dyscypliny, więc ucieka i trafia na grupę członków Hitlerjugend. Obserwuje, jak wspólnie się bawią, pomagają sobie, śpiewają patriotyczne piosenki. Kontrast między ich zachowaniem, a tym co było wśród komunistów, robi na nim duże wrażenie.

Wróciwszy do domu, Heini śpiewa jedną z zasłyszanych wśród członków Hitler- Jugend piosenek. Jego ojciec bije go z tego powodu i zmusza do zapisania do organizacji komunistycznej. Dowiedziawszy się o planach ataku komunistów na marsz Hitler-Jugend, Heini ostrzega nazistów przed planowaną pułapką. Staje się tym samym bohaterem dla Hitler-Jugend, jednak wśród komunistów zostaje okrzyknięty zdrajcą. Jego matka, zrozpaczona tym, próbuje popełnić samobójstwo i zabić przy okazji syna, jednak Heiniemu udaje się przeżyć. Ojciec z kolei zaczyna mieć wątpliwości, czy aby jego syn nie ma jednak racji.

W premierze filmu udział wzięli Adolf Hitler, Rudolf Hess, Joseph Goebbels i wielu innych notabli III Rzeszy. Film obejrzały w Niemczech miliony widzów. Obecnie film zakwalifikowany jest w Niemczech jako zakazany do pokazywania, poza celami edukacyjnymi.

„Czarna koszula”, (Camicia nera), reż. Giovacchino Forzano, Włochy, 1933, 85 min

„Camicia nera” jest sztandarowym przykładem filmu faszystowskiej propagandy lat 30-tych. Wyprodukowany z okazji 10-lecia przejęcia władzy przez faszystów we Włoszech, przedstawia wszystkie rzekome osiągnięcia systemu w tym okresie. Fabuła filmu rozpoczyna się w 1914 r. wraz z wybuchem I wojny światowej, która sprawia, że główny bohater, pracujący jako kowal, jest zmuszony zostawić swoją rodzinę by walczyć w obronie ojczyzny. Niestety, zostaje on ranny i cierpi z powodu amnezji w niemieckim szpitalu. W końcu udaje mu się powrócić do kraju. Kolejne minuty pokazują ważne momenty polityczne i społeczne i powojennych Włoch. Podpisanie konkordatu z Piusem XI, odbudowa i rozkwit państwa włoskiego pod rządami Wodza to dalsze propagandowe obrazy tej produkcji. Końcowym akcentem filmu jest przemowa samego Benito Mussoliniego, pełna typowej dla niego arogancji.

„Trzy opowieści”, reż. Czesław Petelski, Konrad Nałęcki, Ewa Poleska, Polska, 1953, 99 min

Nowele ukazujące konflikty, z jakimi stykała się młodzież z brygad organizacji „Służba Polsce”.

„Cement” Nowela, 33 min.

Sabotażysta uszkadza przewody wodociągowe, co powoduje zalanie zapasów cementu. Okazuje się, że sprawcą jest Franek, członek brygady młodych betoniarzy budujących Nową Hutę. Odkrycie tej prawdy brygadzista Władek przypłaca własnym życiem.

„Jacek”, Nowela, 26 min.

Jacek pracuje w brygadzie budującej zaporę wodną. Jest krnąbny i niezdyscyplinowany. Kolektyw stara się wpłynąć na jego postępowanie, ale odnosi to wręcz odwrotny skutek. Dopiero awantura na wiejskiej zabawie spowoduje zmianę postawy Jacka.

„Sprawa konia”, Nowela, 36 min.

Adaś po odbyciu turnusu „Służby Polsce” wraca na wieś. Za zarobione pieniądze kupuje swemu chrzestnemu, Wierzbickiemu, konia. Postępek ten zostaje negatywnie oceniony przez Kazika, zaangażowanego zetesempowca, ponieważ Wierzbicki odmówił przystąpienia do spółdzielni produkcyjnej.