„Podziemia antycznego Rzymu” – E. Jastrzębowska - recenzja

W tym roku pod egidą „Gnieźnieńskich Studiów Europejskich” pod XV tomem ukazała się najnowsza monografia autorstwa archeolog klasycznej i wczesnochrześcijańskiej z Warszawy, Elżbiety Jastrzębowskiej. Jest nią praca zatytułowana Podziemia antycznego Rzymu.

Już sam tytuł monografii, bynajmniej nie w swym brzemieniu, jest tajemniczy. Bowiem nic bardziej tajemniczego jak podziemia znanego miasta. To co pod ziemią to świat zupełnie nam nie znany, bo skupieni jesteśmy na tym co najlepiej widoczne, co daje się wychwycić już na pierwszy rzut oka. Tymczasem podziemia tak bogatego w historię, tradycję, kulturę duchową i materialną metropolii, jaką był (i jest nadal) Rzym budzi fascynację, intryguje i pobudza do poznania tej tematyki. Nic dziwnego, bo jak donoszą wszystkie odkrycia archeologiczne, podziemia kryją w sobie prawdziwy obraz „wiecznego miasta”. To właśnie w podziemiach Rzym tętnił życiem, tam dochodziło do wydarzeń, z których miasto to było znane w antyku i ten właśnie obraz przeszedł w dziejach do naszej świadomości. Dlaczego? Odpowiedź jest o tyle banalna co też faktycznym stanem rzeczy. Otóż wszelkie osady, szczególnie te większe, rosły w górę. Co to oznacza? A no to, że na dawnych budynkach, ulicach i innych obiektach wznoszono nowe, większe, piękniejsze, bardziej okazałe i użyteczniejsze. To co było pod nimi, z biegiem lat i stuleci stawało się podziemiami. Jednakże nie był to jedyny powód, zejścia pod ziemię życia miasta, bowiem często mieszkańcy jego zmuszani byli kryć się pod powierzchnią, choćby z religijnych, ideologicznych czy etnicznych pobudek. Nie jest to jednak czas, by nakreślać tę i inną problematykę, która naprowadzałaby nas na motywy antycznych mieszkańców Rzymu na całkiem sprawne życie pod ziemią, a także to, iż z biegiem czasu miasta rosły, pozostawiając sporą swoją część pod nim. Te rozterki pozostawić należy Autorce recenzowanej tutaj pracy.

Książka Podziemia antycznego Rzymu podzielone zostały na jedenaście rozdziałów, które poprzedza słowo wstępne, w którym nakreślono podstawowe problemy, z jakimi zmierzyć się ma zamiar Autorka. Po pierwszym rozdziale, w którym mowa o geologicznych walorach Rzymu, E. Jastrzębowska przechodzi do meritum tematu, omawiając poszczególne typy obiektów, które spotkać można pod Rzymem. Do nich między innymi należą podziemne instalacje jak nimfea i cysterny, wodociągi i kanalizacja, z której Rzym był znany. W dalszych rozdziałach mowa jest o podziemnych budowlach publicznych, a także pod domami prywatnymi, o miejscach kultu związanych z religią rzymską, a także żydowską oraz wczesnochrześcijańską. W cezurach chronologicznych ustalonych na od I w. do IV w. n.e. Autorka omawia poszczególne obiekty takie jak mauzolea, hypogea, a także katakumby i grobowce z przełomu republiki i wczesnego cesarstwa. Przy okazji katakumb związanych z religią chrześcijańską, Autorka odnosi się do ciekawego zagadnienia fresków i reliefów, które swym tematem zapełniają poważną gałąź w dziedzinie historii sztuki antycznej. Całość wieńczy zakończenie będące podsumowaniem publikacji, poza tym przydatny słownik terminów używanych w tekście, np. fachowe określenia z historii sztuki, architektury czy archeologii, ponadto obszerny wykaz ilustracji, indeks obejmujący nazwy własne, bogaty wykaz literatur oraz streszczenie w języku angielskim. Całość zamyka miękka oprawa ze skrzydełkami. Publikacja liczy 438 stron.

Należy zwrócić uwagę, iż recenzowana tutaj książka zaopatrzona została w bardzo bogaty wachlarz ilustracji, w których zauważymy czarno-białe i barwne zdjęcia, ryciny, szkice, rysunki oraz plany miejskie, obiektów i części podziemi. To zdecydowanie ułatwia studiowanie książki. Ponadto podkreślić należy, iż strzałem w dziesiątkę jest słowniczek trudnych terminów. Bez niego publikacja miejscami byłaby bardzo trudna do zrozumienia i aby rozszyfrować jej sens, należałoby sięgać do literatury przybliżającą terminologię. Bardzo imponująco wygląd bibliografia, w której na piedestale funkcjonują prace włoskojęzyczne, których, co zrozumiałe, pojawiło się najwięcej o tematyce głównej recenzowanej książki.

Należy również zaznaczyć, iż praca ta nie należy do łatwych, a zwolenników znajdzie najpewniej wśród czytelników wybitnie znających się na rzeczy. Jednakże język jakim została napisana nie nastręcza żadnych kłopotów, jest klarowny i logiczny, a to duży plus przy tak zawiłej tematyce samej w sobie oraz poprzez występowanie wielu terminów, dużej ilości faktów i ciekawostek.

Monografia Podziemia antycznego Rzymu autorstwa Elżbiety Jastrzębowskiej to popis znakomitej erudycji, znajomości tematu i literatury, dobrego pióra, a także, co najważniejsze, bardzo ciekawej i intrygującej tematyki. Rzym ujawnia swoje dotąd prawie nieznane oblicze. Rzym wielki i wspaniały jest nie tylko na powierzchni. Jest taki sam, a momentami i bardziej imponujący, wiele metrów pod naszymi stopami, pod ziemią.

Plusy minus:
Na plus:
+ tematyka
+ wartość merytoryczna i poznawcza
+ dobry styl narracji
+ bogata literatura
+ słowniczek terminów
+ ilustracje i wykaz tychże
Na minus:
- brak

Tytuł: Podziemia antycznego Rzymu
Autor: Elżbieta Jastrzębowska
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Rok wydania: 2014
ISBN: 978-83-7654-218-8
Liczba stron: 438
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Cena: 45 zł
Ocena recenzenta: 9/10