„Zgrupowanie AK »Radosław«” - B. Nowożycki - recenzja

Wreszcie – chciałoby się rzec. Po wielu, wielu latach, w końcu można przeczytać naukową monografię jednego z najbardziej sławnych i znanych powstańczych zgrupowań, dowodzonych przez ppłk Jana Mazurkiewicza „Radosława”. Oddziały należące do tego zgrupowania już podczas sierpniowych i wrześniowych bojów 1944 r. w Warszawie przeszły do legendy.

Bartosz Nowożycki to urodzony w 1983 r. historyk, absolwent Instytutu Historycznego UW. Badacz historii najnowszej – Polskiego Państwa Podziemnego, stypendysta Fundacji Kościuszkowskiej oraz Polonia Aid Foundation Trust, obecnie pracownik Archiwum Akt Nowych. Jest autorem książek Batalion Armii Krajowej „Czata 49” w Powstaniu Warszawskim i „Czata 49”. Relacje i wspomnienia żołnierzy batalionu Armii Krajowej oraz współautorem m. in. Batalion AK „Kiliński”. Dokumenty z Powstania Warszawskiego.

Praca Bartosza Nowożyckiego, opublikowana przez Wydawnictwo Rytm, to znakomity prezent na 70 rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Na początku recenzji należy to podkreślić, że jest to naukowa monografia, która - wydaje się - w sposób rzetelny i wyczerpujący opowiada o jednym ze zgrupowań powstańczej Warszawy. Wiele o książce mówi również jej podtytuł: Geneza, szlak bojowy i powojenne losy żołnierzy, z dużym naciskiem właśnie na ten szlak bojowy podczas Powstania.

W pierwszej odsłonie książki autor przedstawia cały Kedyw oraz oddziały wchodzące potem w skład zgrupowania. Możemy dowiedzieć się np. jak powstał bataliony „Zośka„, „Parasol„, „Czata 49„, ”Miotła” i ”Pięść”. Kolejny rozdział opowiada o bieżącej, konspiracyjnej walce tych oddziałów oraz o przygotowaniach do Powstania. W tej części możemy przeczytać o żołnierzach podziemia i ich dowódcach, o codziennym ich życiu, o służbach pomocniczych oraz uzbrojeniu i wyposażeniu będącym na stanie zgrupowania w przede dniu wybuchu walk.

Kolejne rozdziały publikacji już konkretnie śledzą walki zgrupowania „Radosław„ podczas Powstania Warszawskiego. Autor szczegółowo opisuje szlak bojowy oddziałów poprzez Wolę, Muranów, Stare Miasto, Czerniaków, Mokotów i Śródmieście. Oprócz zaciętych walk obronnych, wiele miejsca w książce znalazło się na dwie - moim zdaniem największe bitwy warszawskiego Powstania (nie licząc godziny ”W”) – ataki na Dworzec Gdański i próbę przebicia ze Starówki do Śródmieścia. Potem następuje opis dramatycznych walk na Czerniakowie oraz wspólnej obrony, z przeprawionymi oddziałami z armii gen. Berlinga, kurczącego się pod naporem Niemców przyczółka. Kolejny etap walk zgrupowania, to przejście kanałami na Mokotów, a potem na Śródmieście.

Bardzo interesującą częścią książki są losy żołnierzy zgrupowania po kapitulacji Powstania. W rozdziale tym mowa jest o pobycie w niemieckich obozach jenieckich, o konspiracji prowadzonej już po przejściu frontu pod szyldem „Nie„ i DSZ oraz o ujawnieniach wobec nowej władzy. W tym momencie autor obiektywnie ocenia (podając plusy i minusy) deklarację ”Radosława” deklarację w sprawie ujawniania się żołnierzy podziemia

Bardzo ważnym podrozdziałem, wiele mówiącym o ówczesnej sytuacji w PRL, jest ten zatytułowany Represje, aresztowania i procesy w latach 1949-1953.

Przydatnymi tekstami w książce są: słownik biograficzny kadry dowódczej zgrupowania, wykaz skrótów oraz indeks nazwisk i pseudonimów. Ogrom pracy autora uświadamia bibliografia zmieszczona aż na ośmiu stronach, w tym archiwalia np. z Archiwum Akt Nowych, Instytutu Pamięci Narodowej, Biblioteki Narodowej, Centralnego Archiwum Wojskowego i Bundesarchiv.

Recenzowana pozycja jest grubą książką i naukowym studium historii oddziału. Mi osobiście bardzo się podoba, ale na pewno niekoniecznie jest to odpowiednia lektura dla wszystkich.

Materiał ilustracyjny książki B. Nowożyckiego to wiele zdjęć czarno-białych, często po raz pierwszy publikowanych (głównie ze zbiorów AAN i MPW), skany dokumentów archiwalnych oraz współczesne schematy organizacyjne oddziałów.

Wydanie książki jest bardzo ładne i solidne. Kartki zostały zszyty i oprawione grubą okładką. Nie mam również uwag do pracy redakcyjnej i korekty. Jeśli nawet są w pracy jakieś drobne błędy czy literówki, mi osobiście nie rzuciły się w oczy.

Jeśli natomiast chodzi o uwagi, mam jedynie dwie.

Pierwsza to zbyt wysoka cena książki. I z pewnością praca ta warta jest wyłożenia tych pieniędzy (65,10 zł na okładce), to jednak potencjalnego młodego Czytelnika może śmiało zniechęcić do zakupu i przeczytania recenzowanej pozycji książkowej.

Niezrozumiały dla mnie jest też tytuł podrozdziału Próba przebicia się kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia i z powrotem (30 sierpnia – 1 września 1944 r.). Rozdział ten opowiada o próbie naziemnego przebicia ze Starówki do Śródmieścia, wspartego przez desant kanałowy na Pl. Bankowy (30/31 sierpnia). Dodajmy, że drogą naziemną zdołało się przekraść jedynie około 60 ludzi z baonu „Zośka„. Ta część książki mówi także o późniejszej ewakuacji obrońców Starówki kanałami na Śródmieście i Żoliborz. Zastanawiający także w tym tytule jest zwrot ”i z powrotem”, którego w żaden sposób nie mogę rozszyfrować, czego dotyczy…

Książkę Bartosza Nowożyckiego Zgrupowanie AK „Radosław” mogę polecić osobom zainteresowanym działaniami zbrojnymi prowadzonymi podczas II wojny światowej, historią walk w czasie Powstania Warszawskiego oraz strukturami organizacyjnymi powstańczych oddziałów.

To bardzo dobrze, że najsłynniejsze powstańcze zgrupowanie wreszcie doczekało się solidnego naukowego opracowania na swój temat.

Polecam z całą odpowiedzialnością.

Plus minus:
Na plus:
+ monografia oddziału
+ jedno z najbardziej znanych zgrupowań bojowych Powstania
+ wysoka wartość merytoryczna pracy
+ bogata biografia
+ wiele zdjęć archiwalnych
+ bardzo ładne wydanie
Na minus:
- cena

Tytuł: Zgrupowanie AK „Radosław”. Geneza, szlak bojowy i powojenne losy żołnierzy
Autor: Bartosz Nowożycki
Wydawca: Rytm
Data wydania: 2014
ISBN: 978-83-7399-613-7
Strony: 624
Oprawa: twarda
Cena: 65,10 zł (z okładki)
Ocena recenzenta: 8/10