„Działanie komunistycznego aparatu represji wobec środowisk kombatantów wileńskiej AK 1945-1980” - P. Niwiński - recenzja

Recenzowana książka historyka Piotra Niwińskiego, stanowi wnikliwą analizę zakulisowej działalności komunistycznych struktur wobec konspiratorów wywodzących się z Wileńskiego Okręgu AK. Dla mnie jest taki oczywisty ciąg dalszy monografii P. Niwińskiego Okręg Wileński AK 1944-1948 oraz dopowiedzenie znakomitej pracy K. Krajewskiego i T. Łabuszewskiego „Łupaszka„, „Młot„, ”Huzar”.

Autor recenzowanej książki, Piotr Niwiński to urodzony w 1966 r. doktor nauk humanistycznych, absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, adiunkt w Instytucie Politologii Uniwersytetu Gdańskiego. Jego zainteresowania to dzieje Okręgu Wileńskiego AK, historia konspiracji antykomunistycznej oraz komunistycznego aparatu represji na Pomorzu po 1945 roku. Piotr Niwiński jest autorem blisko stu publikacji, oprócz recenzowanej pozycji książkowej oraz wspomnianej monografii o Okręgu Wileńskim AK, jest również współautorem albumu Żołnierze wyklęci (Warszawa 2002) oraz Atlasu polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956 (Warszawa-Lublin 2007).

Swą obszerną monografię autor podzielił na siedem głównych części. Po wstępie otrzymujemy więc kolejne rozdziały zatytułowane:

- Początki. Lata 1945-1947,

- Akcja „X” – 1948 rok,

- Kolejne opracowania. „Centrala” 1949-1956,

- Kolejne opracowania. Teren 1949-1956,

- Rozpracowywanie środowisk po 1956 roku. Kierunki i sposoby działalności aparatu represji,

- Przykładowe opracowania po 1956 roku,

- „Oni”: funkcjonowanie i agentura.

Po głównej treści otrzymujemy jeszcze zakończenie, bibliografię, aneksy oraz indeks nazwisk.

Warto zwrócić uwagę, że bezpieka nie interesowała się wyłącznie walczącymi konspiratorami, np. skupionymi w 5 Brygadzie Wileńskiej AK mjr „Łupaszki„ Zygmunta Szendzielarza, ale działania prowadzono wobec wszystkich byłych konspiratorów wileńskich z okresu okupacji niemieckiej, a nawet często wobec środowisk repatriantów tylko dlatego, że pochodzili oni z Wileńszczyzny. I przez samo to pochodzenie, byli potencjalnie niebezpieczni dla komunistycznej nowej władzy opartej na sowieckich bagnetach. Skala działań UB była doprawdy ogromna. Współczesny człowiek nawet nie może sobie tego wyobrazić, jak to było możliwe, by traktować tak Polaków z AK. Po początkowych niepowodzeniach, zdobyciu doświadczenia oraz dzięki pomocy sowieckich doradców, od roku 1948 („Akcja X„) komunistyczny aparat wreszcie mógł poszczycić się sukcesami w walce z tym podziemiem antykomunistycznym. To wówczas aresztowano najbardziej znanych dowódców Okręgu Wileńskiego (np. ppłk Antoniego Olechnowicza „Pohoreckiego” i mjr ”Łupaszkę”). Może dlatego właśnie dwa pierwsze rozdziały recenzowanej książki są według mnie najbardziej zajmujące.

Książka Piotra Niwińkiego jest znakomitym dalszym ciągiem Okręgu Wileńskiego tego samego autora oraz pracy Kazimierza Krajewskiego i Tomasza Łabuszewskiego o 5 i 6 Brygadzie Wileńskiej AK, zatytułowanej „Łupaszka„, „Młot„, ”Huzar”. Po zapoznaniu się z monografią konspiracyjnego okręgu oraz z pasjonującym opisem przede wszystkim zbrojnej działalności brygad wileńskich, czytelnik może poszerzyć swą wiedzę o niekonwencjonalnej, takiej zakulisowej działalności komunistów. O strukturach UB, jego informatorach i agentach, o ich werbunku i sposobie działania. W tym miejscu pojawiają się takie znane pseudonimy znakomitych partyzantów i konspiratorów jak: „Ronin„, „Regina„, „Olo”, „Tur”, ”Olesiński” i ”Zator”. Po zapoznaniu się z personaliami zwerbowanych agentów, często zajmujących wysokie stanowiska i stopnie oficerskie w strukturach wileńskiej konspiracji, nie może dziwić, że udało się rozpracować i rozbić konspirację antykomunistyczną wywodzącą się właśnie z tych korzeni.

Działania komunistycznego aparatu represji… to książka niezwykle potrzebna we współczesnej Polsce. To takie odkrywanie komunistycznych tajemnic i skali działań ich struktur. Po lekturze tej książki ma się wrażenie, że nawet gdyby Brygada „Łupaszki„ wygrała tysiąc bitew i potyczek z komunistycznym wojskiem, i tak zdana była na porażkę. I to na przegraną nie na polu walki, ale właśnie na niwie agenturalnej. Skoro jedni z najwierniejszych partyzantów „Łupaszki„ („Ronin”, ”Regina”) zostali łatwo zwerbowani przez bezpiekę, to o czym tu mówić?

Na zakończenie recenzji warto ocenić bogate wydanie książki z twardą oprawą i szytymi kartami. Jeśli zaś chodzi o pracę redakcji i korekty, to zastanawia umieszczenie w książce bibliografii przed aneksami i indeksem nazwisk. W książce historycznej przydatny byłby również wykaz skrótów używanych przez autora w treści.

Praca Piotra Niwińskiego z pewnością nie jest książką dla wszystkich. To raczej pozycja książkowa i obowiązkowa lektura dla czytelników zainteresowanych historią II wojny światowej, antykomunistycznym podziemiem, czy też konkretnie najważniejszymi postaciami wileńskiej konspiracji, jak np. „Łupaszką„ czy ”Pohoreckim”.

Ja z pewnością polecam tę książkę, dla mnie to dalszy ciąg niezwykłych dziejów i historii niezłomnych żołnierzy podziemia antyniemieckiego i antykomunistycznego pochodzących z niepokornej dla obu okupantów Wileńszczyzny. 

Plus minus: 
Na plus:
+ monografia zakulisowych działań komunistów
+ logiczny ciąg dalszy opowieści o Okręgu Wileńskim i Brygadach Wileńskich
+ nieznane fakty poruszone w książce
+ wysoka wartość merytoryczna
+ bogata bibliografia
+ wiele zdjęć archiwalnych
+ bardzo ładne wydanie
Na minus:
- drobne usterki
- cena

Tytuł: Działanie komunistycznego aparatu represji wobec środowisk kombatantów wileńskiej AK 1945-1980
Autor: Piotr Niwiński
Wydawca: Rytm
Data wydania: 2009
ISBN: 978-83-7399-314-3
Strony: 500 + wkładka ze zdjęciami
Oprawa: twarda
Cena: 59,50 zł (z okładki)
Ocena recenzenta: 7,5/10