Izrael po niewoli babilońskiej

Izrael ma niezwykle bogatą historią. Szkoda, że większość z wydarzeń w historii Żydów miała charakter negatywny. Ich problemy zaczęły się w 701 r. p.n.e., kiedy to Sennacheryb podbił Samarię. Był to pierwszy cios zadany w Izraelitów. Najazd Sennacheryba miał również pozytywne skutki. Udało się utrzymać Jerozolimę. Mimo, że Miasto Święte było oblegane, to jednak dzięki zapłaceniu trybutu - król asyryjski odszedł z armią od bram miasta.

David Roberts – Wyjście Izraelitów z Egiptu

Następne problemy pojawiły się wraz z powstaniem potęgi nowobabilońskiej. Król Nabuchodonozor II przejął kontrolę nad Judą, a gdy ta się buntowała tłumił bunty w zarodku. Podobnie było w 588 r. p. n. e., kiedy Nabuchodonozor II stłumił bunt wywołany przez króla Sedecjasza. Jego skutki były okrutne dla Żydów: ich władca został oślepiony i wzięty do niewoli, a stolica w której znajdowała się świątynia ich Boga została doszczętnie zniszczona. Dowódca straży Nebuzaradan miał ograbić miasto, spalić i zburzyć jego budowle i mury. Osłabieni psychicznie Żydzi zostali wzięci do niewoli przez władcę babilońskiego, co miało jeszcze poważniej obniżyć morale podbitego ludu. Można mówić o załamaniu wspólnoty narodowo-religijnej Podbicie Jerozolimy było końcem Izraela na 50 lat. Zniknęły instytucje polityczne, religijne i społeczne. W Izraelu miał panować wyznaczony przez Nabuchodonozora - Godoliasz, jednak został zabity w 582 r. p.n.e. Spowodowało to trzecią deportację. W przeciągu 15 lat  - od pierwszej deportacji w 597 r. p.n.e.- ludność z okolic Jerozolimy została przesiedlona w okolice Babilonu. Izraelici, którzy pozostali w Judzie,  mieli porzucić religię monoteistyczną i skierować się ku innym bogom1.

Sytuacja w niewoli

Odcisk starożytnej monety z podobizną Nabuchodonozora II

Osoby przesiedlone były traktowane różnie, w zależności od ich statusu społecznego i zawodu, który wykonywali. Najlepszą sytuację miały osoby zajmujące się handlem. Najgorzej traktowano tych pracujących na roli i budowach. Byli oni wykorzystywani przez władzę. Równie złą sytuację mieli byli przywódcy ludu wybranego. Nabuchodonozor wtrącił byłych władców Izraela - Jojakina i Sedecjasza – do więzienia. W Babilonie byli władcy, za panowania których Izraelitom powodziło się lepiej – Ewil Merodak – ale byli i tacy, którzy nie traktowali przybyszów najlepiej – Nabonid. Żydzi ulegali napięciu, które na nich wywierano. Część z nich zaczęło kultywować bóstwa babilońskie. Mocny był kult Marduka, Astarty i Enlila2. Wątpiącym nie pomagały przeniesione z Izraela wspólnoty, które miały podtrzymywać wiarę u przesiedleńców. Żydzi częściej sięgali po księgi święte. Miało to pozytywne skutki w postaci ubogacenia się w wierze i wzrastaniu nadziei wyzwolenia spod jarzma Babilończyków. Analiza ksiąg miała też negatywne skutki. Żydzi zaczęli wierzyć w karę bożą i to jej przypisywać swoją sytuację. Mimo to słowa Izajasza o wyzwoleniu Żydów z niewoli były wsparciem duchowym, które było nieocenione i prawdopodobnie to ono trzymało Żydów przy ich tradycji, kulturze i religii.

Sytuacja Żydów po niewoli babilońskiej jest omówiona bardzo słabo. Większość historyków zajmujących się tematyką Żydowską przed Chrystusem poświęca bardzo mało czasu V w. p.n.e. Dobrze omawia sytuację po niewoli babilońskiej Paul Johnson w Historii Żydów. Posiadamy jednak dużo źródeł dotyczących tego okresu. Księgi Ezdrasza i Nehemiasza omawiają problem dość wyczerpująco.

Koniec niewoli

Dekret Cyrusa Wielkiego zwalniający Izraelitów z niewoli został wydany w 538 r. p.n.e. Król Persji ogłosił, że Bóg Izraela rozkazał mu zbudować dom dla niego w Jerozolimie3. Miał to zrobić poprzez zwolnienie żyjących w Jego kraju Żydów. Król zdeklarował się pokryć straty finansowe budowy4. Reemigrantów wsparli także pozostali w Babilonie Żydzi, którzy nie chcieli pozostawić swojego przybytku. Do Judy udało się 42 360 osób pod przewodnictwem Szeszbassara, syna byłego króla Jojakina5. Otrzymał on ofiary, które miały pomóc przy wznoszeniu Świątyni Pańskiej i sprzęt ze Świątyni, który został zrabowany 50 lat wcześniej. Odbudowa była ważna ze względu na prawo Mojżeszowe. Żydzi uważali, że powinni oddawać cześć Bogu w świątyni Jerozolimskiej. Z powodu buntu Samarytan wstrzymano budowę świątyni na 15 lat. Dopiero powrót drugiej grupy wyzwoleńców wznowił prace w Jerozolimie. Na czele wracających z niewoli stanęli dwaj mężowie: Jozue (jako arcykapłan) i Zorobabel ( mający sprawować władzę świecką – miał być perskim gubernatorem Judei6). Faktyczną władzę świecką w kraju sprawował jednakże zawsze namiestnik przysyłany przez właściwego władcę - Persa, a później Egipcjanina lub Syryjczyka. Jedyną więc władzą będącą w rękach Żydów, była władza arcykapłana, który reprezentował życie religijne narodu. Ten urząd otoczony był blaskiem świętości Świątyni. Zbudowano ołtarz na dawnym fundamencie, aby podtrzymać więź między starym i nowym Izraelem. Miało to miejsce w 520 r. p.n.e. Zakończenie prac świątynnych możemy zauważyć w 516 r. p.n.e. Przybyli mieli problemy z samarytanami. Chcieli początkowo pomóc, jednak gdy Zorobabel się nie zgodził, Samarytanie zgłosili się do króla Persów. Artakserkses zakazał budowy wyzwolonym Żydom. W taki sposób pracę stanęły do 520 r. p.n.e., czyli na 16 lat. Ruszyły ponownie w 520 r. p.n.e., kiedy to Dariusz zezwolił Izraelitom na pracę. Przy pracach nie brali udziału Samarytanie i zbuntowani Żydzi, którzy byli uważani za heretyków. Świątynia miała mieć długość 60 łokci (ok. 30 m), szerokość 20 łokci (ok. 10 m), wysokość 30 łokci (ok. 15 m); 3 układy z kamienia ciosowego i 1 z drewna. Świątynia była podobna do tej z czasów Salomona7. Tamta również miała długość 60 łokci (ok. 30 m), szerokość 20 łokci (ok. 10 m), wysokość 30 łokci (ok. 15 m). Ta sprzed niewoli babilońskiej miała mieć dłuższą sień8.  Prace zakończyły się we wrześniu 516 r. p.n.e. W kolejnym Izraelici roku mogli przeżyć pierwszą Żydowską Paschę w Ziemi Obiecanej. Lewici mieli się oczyścić i zabić baranki w Świątyni.

Fragment makiety - wejście do pierwszej Świątyni Jerozolimskiej

Kolejni reemigranci

Trzecia grupa Żydów wróciła za czasów Ezdrasza w 458 r. p.n.e. Był on kapłanem i pisarzem, który chciał zreformować sytuację religijną w Izraelu. Próbował ingerować w małżeństwa mieszane, kontrowersje związane z prawem własności ziemi i problemy prawne stworzone przez heterodoksję. Jego plany nie powiodły się. Ezdrasz musiał zrezygnować z reform. Po 13 latach od przybycia Ezdrasza do Izraelitów przybył Nehemiasz – wysoki urzędnik perski, który miał tytuł gubernatora Judei. Otrzymał prawo stworzenia z Judei osobnej jednostki organizacyjnej, na której czele miał stanąć. Urzędnikowi udało się ustabilizować sytuację w kraju. Wziął się za odbudowę murów wokół Jerozolimy9. Wraz z nimi odbudowano poszczególne bramy, aby miasto wróciło do pierwotnego wyglądu. Do tego nie doszło, ale większość murów i bram odtworzono. Było to bardzo ważne osiągnięcie. Mury są istotnym elementem miasta, który zapewnia bezpieczeństwo mieszkańcom. Mury były też symbolem odbudowy stolicy, która przed ponad stu laty została doszczętnie zniszczona przez dowódcę straży Nabuchodonozora II – Nebuzaradana. Miało to wielki wpływ na społeczeństwo, które już nie musiało się obawiać o miasto swojego Boga Jahwe, dla którego przybyli do ziemi Kanaan, do Jerozolimy i poświęcili już prawie 100 lat na jej odbudowę. Wreszcie mogli dostrzegać namacalne efekty pracy w postaci świątyni i murów. Samarytanie ciągle się sprzeciwiają pracy i jej efektom Żydów. Głosili, że samemu zaatakują Miasto Święte, aby doprowadzić je do stanu z 585 r. p.n.e. Odbudowa muru spowodowała odrodzenie relacji politycznych z innymi ludami. Obawiały się one Izraela i Nehemiasza, co do którego sądzono, że zaatakuje sąsiadów. Z tego powodu musiał wydelegować tam swoich posłów, aby wyjaśnili zaistniałą sprawę. Ezdrasz po przybyciu do Ziemi Obiecanej zabrał się za odbudowę sytuacji duchowej swojego ludu. Dostrzegał, że lud na wygnaniu oddalił się od swojego Boga, dlatego starał się go do niego przybliżyć. Pierwszą zmianą było zbliżenie między samymi Izraelitami. Ezdrasz walczył z ludem, aby nie żeniono się z cudzoziemkami. Chciał, aby łączono się w związki między sobą. Uważał, że tylko w taki sposób prawdziwa wiara w Jahwe może przetrwać. Ezdrasz rozumiał rolę wspólnoty. Wpierw, według niego, należało zająć się rodziną, a następnie wspólnotą Żydów mieszkających w Jerozolimie. Kapłan tworzył synagogę by można było gromadzić się razem. Czy było to do końca jego dzieło, trudno jest dzisiaj określić. Wiemy, że w połowie V w. p.n.e. powstają wspólnoty. Przy okazji zwiększyła się rola poszczególnych funkcji w synagodze, takich jak rabbini, co miało wzmocnić związek między synagogą, a jej kapłanami. Wzrost roli synagogi wiązał się ze wzrostem roli jej kapłanów10. Ważną kwestią była próba odbudowy relacji ze swoim Bogiem. Ezdrasz i Nehemiasz przed każdym zadaniem, którego się podjęli, modlili się do Jahwe. Był to znak i świadectwo dla pozostałych Żydów i miało to ich umocnić, ubogacić w wierze. Zachowanie Ezdrasza i Nehemiasza musiało wpłynąć na Żydów. Jak wyżej wspomniano – po zbudowaniu świątyni – lud świętował. Podobnie było po zbudowaniu muru. W Święto Namiotów Ezdrasz miał czytać Prawo przed Bramą Wodną. Świadczyć to miało o świadomości Żydów, którzy zdawali sobie sprawę z tego, od kogo otrzymali świątynię, a później mury miejskie zapewniające im bezpieczeństwo. W tym samym miesiącu Izraelici mieli obchodzić liturgię przebłagalną. Polegała ona na poście, posypaniu głowy popiołem i odzianiu się w wory.

Po wszystkich obrządkach duchowych kapłani, lewici i książęta spisali protokół, który miał omawiać kwestie zajmowania się świątynią i kultem Boga. To pismo jest świadectwem, że dla ówczesnych najważniejsze nie były tylko sprawy duchowe. Żydzi wiedzieli, że ważne jest również zajmowanie się kultem od strony materialnej. Potrzebne były do tego przepisy, aby panowała uczciwość wśród wyznawców Jahwe. Sprawa mieszkania jak najbliżej świątyni też była ważna. Tylko przywódcy ludu mogli mieszkać w Jerozolimie, pozostali losowali miejsca zamieszkania. Co dziesiąty mógł mieszkać w Mieście Świętym. Pozostali mieszkali w dziewięciu innych miastach. Dla Żydów ważna była bliskość świątyni, ponieważ wierzyli, że właśnie tam jest obecny Jahwe. Po rozmieszczeniu Żydów w Jerozolimie i na jej prowincjach – Nehemiasz zadbał o poświęcenie nowych murów Jerozolimy. Jest to kolejny znak na wagę wiary w życiu Żydów. Nehemiasz sprowadził kapłanów i lewitów, którzy mieszkali w pobliżu Jerozolimy i obszedł z nimi miasto. Miało to symbolizować jedność narodu żydowskiego i ich stosunek do Boga, który miał ich wyrwać z niewoli babilońskiej. Poświęcenie murów było ostatnim widzialnym symbolem wyzwolenia ludności spod jarzma państwa nowobabilońskiego. W tym samym czasie Nehemiasz wyznaczył mężów, którzy mieli nadzorować podatki składane na rzecz lewitów i kapłanów. Z czasem część udziałów była przeznaczana na śpiewaków i odźwiernych. Okres ten określa się jako moment wspaniałości Izraela, gdyż wszechobecny był dostatek. Dobra sytuacja Izraelitów i Słowa zawarte w Prawie Mojżeszowym sprowokowały przywódców ludu do wypędzenia z kraju cudzoziemców.

Podsumowanie

Sytuacja wspólnoty Żydowskiej w Izraelu po niewoli babilońskiej zdecydowanie się poprawiła. Żydzi odbudowali swoją świątynię, mimo, że zajęło im to 20 lat. Wprowadzili i odnowili prawo. Problemem tym zajął się kapłan Ezdrasz, który zadbał o sytuację rodzinną Żydów. Wraz z Nehemiaszem Ezdrasz walczył o nie zawieranie małżeństw przez Żydów z cudzoziemkami. Miało to umocnić wiarę wśród Izraelitów. Przywrócono także hierarchię świątynną wprowadzając ponownie urzędy świątynne. Oprócz tego odbudowano sytuację administracyjną kraju, poprzez wprowadzenie przywódców, którzy mieli decydować o ważnych sprawach Judy. Nehemiasz zajął się odbudową murów miejskich, które zapewniły bezpieczeństwo w stolicy. Mieszkańcy nie musieli się już obawiać o swoje życie. Można zauważyć, że pod koniec V w. p.n.e. Izrael wrócił do pozycji sprzed niewoli babilońskiej. Żydzi byli na dobrej drodze, aby ich sytuacja ciągle się poprawiała.

Bibliografia:

I)       Źródła:

1)      Księga Ezdrasza, Księga Nehemiasza, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu przekładzie z języków oryginalnych. [Biblia Tysiąclecia].Wyd. 5. Poznań: Pallottinum, 2000.

II)    Opracowania:

1)      Johnson P., Historia Żydów, Kraków 2004, s.90-100.

2)      Bartoszewicz D., Reforma Ezdrasza i Nehemiasza jako fundament rabinicznej przebudowy Judaizmu, Warszawskie Studia Teologiczne XVII/2004, s. 21-29.

3)      Montefiore S. S., Jerozolima: Biografia, Warszawa 2011, s.34-57.

4)      Krawczyk R., Historia starożytnego Izraela, Siedlce 2008, s. 57-90.

5)      Purvis J., Meyers E., Od zburzenia Jerozolimy przez Babilończyków do odbudowy państwa żydowskiego [w:] Starożytny Izrael, pod. red. Shanks H.,  Warszawa 2007., s. 297-336.

6)      Liverani M., Nie tylko Biblia: Historia starożytnego Izraela, Warszawa 2007.

7)      Rumianek R., Interpretacja edyktu Cyrusa, Warszawskie Studia Teologiczne XIX/2006, s. 153-160.

1. S. S. Montefiore, Jerozolima: Biografia, Warszawa 2011, s.34-57. [↩]
2. R. Krawczyk, Historia starożytnego Izraela, Siedlce 2008, s. 57-90. [↩]
3. Ezd 1,2-4. [↩]
4. Ezd 6,4-7. [↩]
5. H. Shanks, Starożytny Izrael, Warszawa 2007, s.319-320. [↩]
6. P. Johnson, Historia Żydów, Kraków 2004, s.94. [↩]
7. Znane wymiary świątyni Salomona pochodzą z VII w. p.n.e. Prawdopodobnie odzwierciedlają wygląd świątyni z czasów króla Jozjasza. [↩]
8. 1 Krl 6. [↩]
9. P.  Johnson, dz. cyt., s.94-95. [↩]
10. D. Bartoszewicz, Reforma Ezdrasza i Nehemiasza jako fundament rabinicznej przebudowy Judaizmu, Warszawskie Studia Teologiczne XVII/2004, s. 21-29. [↩]