Zburzenie klasztoru na Monte Cassino - plama na honorze aliantów

15 lutego 1944 roku pod lawiną bomb runął klasztor na Monte Cassino. Zabytkową siedzibę benedyktynów alianci poświęcili, by zlikwidować oddziały niemieckie, które wycofując się, miały schronić się wewnątrz zakonnych budynków. Wystosowany dzień później komunikat Wehrmachtu zdecydowanie zaprzeczał, by w klasztorze znajdował się choćby jeden niemiecki żołnierz. W warunkach wojennych taką linię obrony należałoby uznać za typową dla III Rzeszy propagandę. Jednak po latach historycy, dysponując licznymi dokumentami, zaczynają powątpiewać czy naloty aliantów miały jakikolwiek sens. Czy w klasztorze faktycznie nie było Niemców? I czy rzeczywiście Monte Cassino trzeba było zrównać z ziemią?

Bombardowanie w dniu 15 lutego 1944 roku

Nadciągający front

Jesień 1943 r. przyniosła pasmo porażek faszystowskich Włoch. Wiadomości o klęsce Mussoliniego i lądowaniu wojsk sprzymierzonych dotarły również do zakonników na Monte Cassino. 9 września Amerykanie dotarli do Kalabrii, 6 dni później wylądowali w Salerno i Tarente. Alianci przemieszczali się coraz bliżej klasztornego wzgórza. Śledząc wydarzenia, opat klasztoru, ojciec Gregorio Diamare, obrał sobie za główny cel  uratowanie zbiorów muzeum w Neapolu. Na Monte Cassino schronienie przed wojenną zawieruchą znalazły dzieła Tycjana, Rafaela, Leonarda da Vinci. Skarbami szybko zainteresował się niemiecki pułkownik Schlegel, koneser dzieł sztuki. Chcąc je ochronić, a jednocześnie pragnąc uniknąć oskarżeń o kradzież, w porozumieniu z ojcem Diamare w  październiku 1943 r. w 120 ciężarówkach wywiózł wszystko do Watykanu. Przyszła zima, wszyscy widzieli, że walki coraz szybciej zbliżają się do Cassino. Opat nie mógł narażać bezpieczeństwa swoich zakonników.  Większość z nich schroniła się w rzymskich klasztorach. Uciekli w samą porę, bowiem w nocy 24 stycznia 1944 r. Amerykanie dotarli do przedmieść Cassino.

Wejście aliantów

Rozpoczęła się bitwa, która miała zakończyć się dopiero po 3 tygodniach. Znajdujący się na zboczach wzgórza Niemcy, wykorzystując doskonałą pozycję, umiejętnie odpierali ataki. Po 21 dniach dowodzący we Włoszech amerykański gen. Alexander otrzymał wymowną depeszę: Wszystkie próby przedarcia się na przedmieścia spaliły na panewce1.

Na początku lutego w amerykańskiej kwaterze pojawił się Brytyjczyk gen. Tuker, oznajmiając, że otrzymał od swojego dowództwa rozkaz zdobycia wzgórza. Oznajmił sojusznikom z USA, że skoro nie potrafią wykonać zadania, on sam się tego podejmie. Przygotowania rozpoczął od…wizyty w księgarni. Chciał dowiedzieć się jak najwięcej o klasztorze, jego charakterystycznych cechach i planie budowy, a posłużyły mu do tego przewodniki i monografie na temat Monte Cassino znalezione w pobliskim sklepie. Pochłaniając coraz to większe zasoby teorii, natknął się na wzmiankę, która potwierdzała krążące po okolicy plotki, jakoby klasztor miał cechy niezniszczalnej twierdzy: (…) mury o wysokości 45 metrów i grubości, wzniesione z pełnego kamienia. (…) tylko jedno wejście, zbudowane z masywnych belek wtopionych w kamienne sklepienie2.

Plan generałów

Dla Tukera i jego przełożonego Nowozelandczyka gen. Freyberga wszystko stało się jasne. Niemcy, wiedząc o zaletach budowli, najprawdopodobniej wykorzystują siedzibę zakonników do ukrywania swoich sił rezerwowych, dlatego stawiają tak zaciekły opór. Będą się bronili tak długo, jak długo stał będzie klasztor. Freyberg wiedział jedno - bombardowanie rozwiąże problem.

Plan generałów wydawał się, mimo swojej prostoty, niemal genialny, zastanawiał ich tylko jeden problem - czy wewnątrz klasztoru na pewno znajdują się żołnierze Wehrmachtu? Pewności nie mieli, wiedzieli jedynie, że oprócz przeora Diamare i kilku jego najbliższych współpracowników, na pewno nie ma tam benedyktynów. Tymczasem, uciekając przed artyleryjskim ogniem, za bramą klasztoru schronienia szukali okoliczni mieszkańcy, którzy począwszy od 5 lutego zaczęli tłoczyć się za zakonną bramą.

W alianckim sztabie trwało przerzucanie się odpowiedzialnością za nadchodzący atak. Współpracownicy Freyberga wiedząc, że obiekty zabytkowe i religijne należy chronić przed jakimkolwiek szwankiem, starali się odwieść go od planów. Obawiali się również propagandy niemieckiej po ewentualnym bombardowaniu. Zniszczenie bezcennego kompleksu stawiałoby aliantów w niekorzystnym świetle. Milkli jednak ilekroć przypominali sobie o wojennych zasługach generała. Ostateczne przyzwolenie na atak nastąpiło po poparciu Freyberga przez gen. Wilsona, który wykonując lot nad klasztorem, stwierdził, że z wysokości 75 m zauważył na jego dachu anteny radiowe, co miałoby dowodzić obecności niemieckich żołnierzy. Dziś wiemy, że takich anten na pewno tam nie było.

Ewakuacja opata Don Gregorio Diamare 17 lutego 1944 roku; z prawej gen. von Senger

Atak

Bombardowanie ruszyło o świcie 15 lutego. 142 samoloty ruszyły na klasztor. Na wzgórze spadły niewyobrażalne ilości śmiercionośnego materiału. Według pobitewnego raportu zrzucono 454 tony  różnego rodzaju bomb. Zanim budynki zamieniły się w kompletne ruiny, na osobiste życzenie papieża Piusa XII zawarto chwilowe zawieszenie broni, by umożliwić ewakuację znajdującej się w środku garstce zakonników. Tyle szczęścia nie miała miejscowa ludność chroniąca się za murami - po ataku znaleziono w okolicy ok. 300 ciał. Ojciec Diamare opuszczając swój klasztor, wyświadczył Niemcom niemałą przysługę. Na piśmie zadeklarował, że ani jeden niemiecki żołnierz nie przebywał na terenie Monte Cassino, za wyjątkiem trzech policjantów, którzy ochraniali teren, aby nikt nie naruszał jego neutralności.

Klasztor został zniszczony, jednak na niewiele się to zdało. Podejmując szturm na Cassino, alianci zostali bezlitośnie wyparci. Freyberg jako główny inspirator akcji3 poniósł klęskę. Jedynym efektem zburzenia świątyni było faktyczne osadzenie się tam Niemców, którzy wykorzystali ruiny do celów obronnych. Niemcy nadal pozostawali na pozycjach.

Biało-czerwona na Monte Cassino

Monte Cassino zostało zdobyte dopiero w maju, i to nie dzięki zasługom Brytyjczyków, którzy zrównali klasztor z ziemią, a przez Polaków. Sukces żołnierzy gen. Andersa poprzedzony był wysiłkiem równie niedocenianych Francuzów4, którzy podejmowali morderczy wysiłek, walcząc w okolicznych górach i stopniowo wypierając Niemców. Natarcie polskiego 2 Korpusu było już czwartym z kolei ze strony aliantów5, a żołnierzy Andersa wykorzystano do walki dopiero po wcześniejszych, nieskutecznych działaniach. 18 maja 1944 r. w ruinach pojawiła się biało-czerwona flaga.

Wiedzieli, czy nie?

Patrząc z dzisiejszej perspektywy, wiemy na pewno, że zrujnowanie Monte Cassino było jedną z najbardziej bezsensownych akcji w historii. Należy postawić pytanie - czy alianci naprawdę nie wiedzieli, że wewnątrz nie ma żadnego Niemca? Powojenne rekonstrukcje wydarzeń wyraźnie wskazują, że taką wiedzę Brytyjczycy i Amerykanie posiadali. Po 7 latach od zakończenia wojny przyznał to sam Winston Churchill w swojej pracy „Druga Wojna Światowa”. Takiego zdania był również włoski publicysta Vittorio Messori, który barbarzyńskie działania wojsk Freyberga tłumaczył ich antyklerykalizmem:  (…)Wiadomo także, że zadecydowali o zniszczeniu klasztoru nie z powodów wojskowych, lecz dla samego zniszczenia, co można wytłumaczyć jedynie pragnieniem usunięcia z oblicza ziemi jednego z bardziej znaczących symboli tzw. »katolickiego papizmu«6.

Ciekawe są dzisiejsze oficjalne stanowiska armii biorących udział w zniszczeniu opactwa. Amerykańska, wydając drukiem swoją historię, wyraźnie przyznała, że zrobiono to z pełną świadomością nieobecności Niemców. Brytyjska z kolei do dziś nie zmieniła dawnego stanowiska, broniąc swoich wojsk i posiadanych przez nich  „niepodważalnych dowodów7”.

Bibliografia:

1. A. Decaux, Sekrety historii, Warszawa 2001.
2. K. Warecki, Monte Cassino: nieudolność i zbrodnia, w: http://www.pch24.pl/monte-cassino--nieudolnosc-i-zbrodnia,22987,i.html, dostęp: grudzień 2014.
3. Monte Cassino-najbardziej zaciekła bitwa II wojny światowej, w: http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1126540,Monte-Cassino-%E2%80%93-najbardziej-zacieta-bitwa-II-wojny-swiatowej, dostęp: grudzień 2014.
4. Z. Wawer, Monte Cassino, Warszawa 2009.
5. P. Dybicz, Nie byliśmy mięsem armatnim – rozmowa z prof. Zbigniewem Wawrem, w: http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/nie-bylismy-miesem-armatnim-rozmowa-prof-zbigniewem-wawrem, dostęp: grudzień 2014.

1. A. Decaux, Sekrety historii, Warszawa 2001, s.158. [↩]
2. Tamże, s. 160 [↩]
3. P. Dybicz, Nie byliśmy mięsem armatnim – rozmowa z prof. Zbigniewem Wawrem, w: http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/nie-bylismy-miesem-armatnim-rozmowa-prof-zbigniewem-wawrem, dostęp: grudzień 2014. [↩]
4. Monte Cassino-najbardziej zaciekła bitwa II wojny światowej, w: http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1126540,Monte-Cassino-%E2%80%93-najbardziej-zacieta-bitwa-II-wojny-swiatowej, dostęp: grudzień 2014. [↩]
5. P. Dybicz, dz. cyt. [↩]
6. K. Warecki, Monte Cassino: nieudolność i zbrodnia, w: http://www.pch24.pl/monte-cassino--nieudolnosc-i-zbrodnia,22987,i.html, dostęp: grudzień 2014. [↩]
7. Tamże [↩]