5 ciekawostek o polskich tradycjach bożonarodzeniowych, których możesz nie znać

Co wiemy o jednym z najpiękniejszych, a na pewno najbardziej lubianym przez dzieci Świętem Bożego Narodzenia? Skąd wziął się zwyczaj przyrządzania 12 potraw? Od kiedy ubieramy choinkę? Jaka jest najstarsza polska kolęda? Odpowiedzi na te i inne bożonarodzeniowe pytania znajdziecie w poniższym tekście.

Wilhelm August Corrodi: Zürich 1876

Tradycja ubierania choinki

Czy można wyobrazić sobie Święta Bożego Narodzenia bez pięknie przystrojonej choinki? Trudno uwierzyć, że zwyczaj ten rozpowszechnił się w Europie całkiem niedawno, bo około 200 lat temu.

Najstarsze informacje dotyczące przyozdabiania świątecznej choinki pochodzą z z terenów XV i XVI w. Alzacji. W domach ustawiano iglaste drzewko: jodłę, sosnę lub świerk, które następnie przyozdabiano jabłkami, orzechami i ozdobami z papieru. W początkowym okresie zwyczaj ten był krytykowany przez Kościół jako pogański, wkrótce jednak zyskał sobie jego przychylność. Bożonarodzeniowe drzewko obrazowało rajskie drzewo życia. W okresie przesilenia zimowego miało nieść nadzieję i symbolizować wiecznie odradzające się życie.

Zwyczaj ustawiania w domu w okresie świąt Bożego Narodzenia ubranego drzewka przejęliśmy bezpośrednio od Niemców w okresie zaborów. Na ziemiach polskich pierwsze choinki ubierane były w domach ewangelickiego mieszczaństwa pochodzenia niemieckiego

Wieczerza Wigilijna

Święta Bożego Narodzenia wprowadzono do kalendarza świąt kościelnych w IV wieku. Przyjmuje się, że dwa wieki później zaczęto obchodzić tradycję wieczornej kolacji.  Wigilią, w słowniku kościelnym nazywa się tak dzień poprzedzający większe święto.Wieczerza wigilijna jest niewątpliwie echem starochrześcijańskiej tradycji wspólnego spożywania posiłku. Gdy w drugiej połowie IV w. Synod w Laodycei zabronił biesiadowania w świątyniach, zwyczaj ten przeniósł się do domów wiernych. W Polsce Wigilię zaczęto obchodzić wkrótce po przyjęciu chrześcijaństwa, choć na dobre przyjęła się dopiero w XVIII w.

Wigilia (akwarela, Carl Larsson, 1904)

Dwanaście potraw 

W większości polskich domów kultywowana jest tradycja przyrządzania dwunastu potraw na cześć 12 apostołów towarzyszących Chrystusowi. Może to dziwić, głównie dlatego, że według tradycji na stole powinna być nieparzysta ilość dań. Liczba nieparzysta miała zwiastować urodzaj i dobrobyt w nowym roku, a potrawy powinny składać się z płodów rolnych wyhodowanych własnoręcznie, aby znów dorodnie obrodziły. Każdej z przygotowanych potraw należy spróbować, co ma zagwarantować szczęście i pomyślność w nadchodzącym roku. Zgodnie z polskim zwyczajem potrawy wigilijne powinny być postne, czyli bezmięsne i bez użycia tłuszczów zwierzęcych.

Tradycyjny polski stół wigilijny - fot. Przykuta CC BY-SA 3.0

Najstarsza polska kolęda

Znana i śpiewana na całym świecie „Cicha noc”, jest uznawana za najpopularniejszą pieśń religijną związaną ze Świętem Bożego Narodzenia. Która polska kolęda jest jednak tą najstarszą?

Pod koniec XIX w. w rękopisie Biblioteki Załuskich w Petersburgu odnalazł ją Aleksander Brückne. Tekst pochodzącej z 1424 r. kolędy „Zdrow bądź, krolu anjelski” , został zapusany w kazaniu Jana Szczekny, mnicha cysterskiego o spowiednika królowej Jadwigi. Niestety, nie zachował się oryginalny zapis nutowy. Kolęda była najprawdopodobniej tłumaczeniem z oryginału czeskiego lub łacińskiego utworu „Ave rex angeleorum”.

Bożonarodzeniowe wierzenia i przesądy

Ze Świętami Bożego Narodzenia związanych jest wiele przesądów. Część z nich kultywujemy po dziś dzień, nie zawsze będąc tego świadomym. Jeszcze w XIX wieku wierzono, że podczas wieczerzy wigilijnej można spotkać się z duszami zmarłych w tym roku osób. Aby móc je zobaczyć należało wyjść do sieni i spojrzeć przez dziurkę od klucza w stronę izby. To właśnie dla zbłąkanych zmarłych przygotowywano puste miejsce przy stole. Przetrwał również przesąd, że jeśli w wigilijny poranek pierwszym gościem w domu będzie młody chłopiec, przyniesie to szczęśliwy rok. Istnieje też zwyczaj umieszczania grosika w jednym uszku w barszczu – temu kto na niego trafi będzie przypisywało szczęście w nadchodzącym roku. Część osób zachowuje na szczęście łuski z bożonarodzeniowego karpia.