„Skazane za patriotyzm” E. J. Kryńska - recenzja

Tematy Żołnierzy Wyklętych i „drugiej konspiracji” są ostatnio dość wnikliwie badane przez historyków, dzięki czemu są jednocześnie popularyzowane. Ukazują się kolejne publikacje opowiadające o podziemiu antykomunistycznym i jego żołnierzach. Wśród nich bardzo ważną książką jest wydana w 2012 r. praca traktująca o kobietach – uczestniczkach tej walki na Białostocczyźnie, napisana przez Elwirę J. Kryńską.

Elwira Jolanta Kryńska, to doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Pracuje na stanowisku profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. Od roku 2002 kieruje Zakładem Historii Wychowania, od 2005 r. jest dziekanem Wydziału Pedagogiki i Psychologii, jak również Pełnomocnikiem Rektora Uniwersytetu w Białymstoku ds. Centrum Edukacji Nauczycieli. Zainteresowania Elwiry J. Kryńskiej związane są bezpośrednio z oświatą szkolną i pozaszkolną II RP, dotyczą walki młodych Polaków podczas II wojny światowej oraz próby przeciwstawiania się brutalnej rzeczywistości „państwa socjalistycznego”. Jej książka (napisana wspólnie z prof. S. Mauersbergiem) pt. Indoktrynacja młodzieży szkolnej w latach 1945-1956 (wyd. 2003) otrzymała nagrodę naukową w dziedzinie pedagogiki im. Władysława Spasowskiego.

Książka Skazana za patriotyzm to bardzo potrzebna pozycja, która uzmysławia nam, że wśród walczących z komuną, był całkiem liczny zastęp kobiet. Walczyły bezpośrednio w partyzanckich grupach zbrojnych, przenosiły meldunki, utrzymywały punkty kontaktowe, zajmowały się leczeniem i opatrywaniem rannych. Niektóre tylko sprzyjały leśnym grupom, bądź raz przyjmowały na nocleg zdrożonych żołnierzy podziemia. To wystarczyło, by poddać je każe.

„Mimo stosowania przez komunistyczny reżim cynicznych aktów zastraszania – wyroków śmierci i długoletniego więzienia, kobiety z terenu Białostocczyzny, walcząc w imię niezawisłej Polski, częstokroć tworzyły zręby podziemnego ruchu oporu. Były wśród nich matki i siostry, koleżanki i przyjaciółki z miast i małych miejscowości wiejskich, analfabetki i kobiety ze średnim wykształceniem, wszystkie były narodowości polskiej i rzymskokatolickiego wyznania”1.

Autorka podzieliła swą pracę na pięć głównych części. Pierwszy rozdział jest swoistym wprowadzeniem do tematu. Przedstawiono w nim w ogólny sposób próbę instalowania na siłę komunistycznego ładu w naszym kraju, tworzone organizacje prorządowe (z naciskiem na organizacje młodzieżowe) oraz antykomunistyczny ruch społeczny, w tym oddziały zbrojne.

Prawdziwe zainteresowanie treścią książki rozpoczyna się od drugiego rozdziału. To w nim autorka przedstawiła przypadki kobiet-żołnierek i działaczek niepodległościowych z rejonu Białegostoku, aresztowanych „w majestacie prawa”, postawionych przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Białymstoku i skazanych na wieloletnie kary więzienia. Opisany pokrótce w tym rozdziale przypadek, może stanowić swoisty zaczyn do ukazania w szerszym aspekcie życiorysu przedstawionej każdej z bohaterek książki.

Kolejna część zatytułowana Więzienie – „przestrzeń nie do zniesienia” przedstawia kobiece więzienia w powojennej Polsce (Białystok, Fordon, Bojanów), ich warunki, historię oraz ówczesne uwarunkowania prawne.

Kolejne rozdziały stanowią dopowiedzenie całości (o polskich wartościach pielęgnowanych w więzieniach) oraz opowiadają o amnestii, polepszeniu warunków więziennych po śmierci Stalina oraz o wyjściu na wolność.

Książkę zamyka epilog, streszczenia (również w jęz. angielskim i niemieckim), indeks nazwisk i bardzo interesujące aneksy. W książce nie ma co prawda bibliografii, ale liczne przypisy na każdej ze stron znakomicie ukazują z jakich materiałów korzystała autorka.

Podrozdział opowiadający o ideologicznych organizacjach prorządowych, skupiający się w głównej mierze na organizacjach młodzieżowych (ZHP, ZWM, ZMP) na terenie całego kraju i zajmujący 19 stron, jest w moim mniemaniu zbyteczny i psuje cały układ (myśl tytułową) recenzowanej książki. Może lepiej należałoby z niego zrezygnować lub skrócić i bardziej uogólnić ten fragment?

Następna uwaga, z którą chciałbym się podzielić, jest fragment książki z stron 55-56, w którym autorka przedstawia podtemat Zbrojny ruch oporu w rozdziale nr 3: Niepodległościowy ruch społeczny. Autorka pisze w nim, że ruch niepodległościowy „odwoływał się do polskich tradycji wolnościowych i skupił w swoich szeregach Polaków silnych duchem i cieszących się autorytetem.„ Że to antykomunistyczne podziemie było „samorzutnym protestem, naturalną reakcją młodych, ideowych Polaków, którzy nie mogli pogodzić się z utratą suwerenności państwa i narodu polskiego„. Kilka akapitów dalej autorka wymienia zbrojny opór skupiający się wokół trzech głównych, odrębnych ugrupowań: Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), ”Wolności i Niezawisłości” (WiN) oraz… Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA). Zaprezentowanie w tym fragmencie w jednym szeregu polskich NSZ i WiN wraz z ukraińskim UPA (odpowiedzialnym za antypolskie ludobójstwo np. na Wołyniu) jest moim zdaniem całkowitym nieporozumieniem. Tym bardziej, że chwilę wcześniej czytamy o polskim ruchu niepodległościowym.

Podsumowując, recenzowana pozycja książkowa jest bardzo ciekawą i potrzebną publikacją. Pomimo podjęcia niezwykle ważnego, ale równocześnie inicjalnego tematu udziału kobiet w antykomunistycznym podziemiu, Elwira J. Kryńska przedstawiła w interesujący sposób ten fragment historii Polski w lokalnym zarysie Białostocczyzny.

Na zakończenie podkreślam ładne wydanie z kolorowymi ilustracjami w środku, z szytymi kartami i w twardej oprawie. Nie mam uwag do pracy redakcyjnej.

Polecam książką głównie dla osób zainteresowanych historią Żołnierzy Wyklętych oraz ich więziennych dziejów.

Plus minus

Plusy:

+ temat książki

+ kilka znakomitych, pasjonujących wręcz rozdziałów

+ liczne cytaty

+ wartość merytoryczna

+ ładne wydanie

Minusy:

- niepasujący rozdział o młodzieżowych organizacjach prorządowych

- ustawienie w jednym szeregu WiN i NSZ razem z UPA

Tytuł: Skazane za patriotyzm. „Druga konspiracja” na Białostocczyźnie 1945-1956

Autor: Elwira Jolanta Kryńska

Wydawca: Trans Humana

Rok wydania: 2012

ISBN: 978-83-61209-74-4

Strony: 224 + 8 (wkładka)

Oprawa: twarda

Cena: ok. 50 zł

Ocena recenzenta: 7/10

1. E.J.Kryńska Skazane za patriotyzm, Białystok 2012, s.115. [↩]